خواهران غریب

 رضا طهماسبی: ایران و ونزوئلا، دو کشور دور و نزدیک به یکدیگرند که در سال‌های گذشته بارها به هم رسیده و از هم فاصله گرفته‌اند. زمانی پوپولیسم و درآمدهای سرشار نفتی حلقه‌های قرابت بود و پس از آن نرخ‌های رشد و تورم، نقطه افتراق. دو کشوری که نزدیک به هشت سال، دولتمردانشان صمیمی‌ترین دوستان عرصه سیاست بودند، بعد از آن دوستی ایدئولوژیک مسیری متفاوت پیمودند. تا جایی که عمده روشنفکران سیاسی و کارشناسان اقتصادی از ونزوئلانشدن ایران به عنوان یکی از دستاوردهای دولت یازدهم گفتند. محمود احمدی‌نژاد و هوگو چاوس شباهت‌های زیادی داشتند، هم از نظر تفکر و دیدگاه‌های شخصی و هم از نظر دولتمداری. روسای جمهور ایران و ونزوئلا، در زمانی زمامداری را برعهده داشتند که جهش قیمت نفت دست آنان را در هزینه‌کرد برای خریدن محبوبیت در دل توده‌های مردم کاملاً باز کرده بود. هر دو سیاست‌های کمابیش مشابهی در پیش گرفتند و با اتکا به درآمدهای نفتی طرح‌هایی در حوزه‌های مختلف تامین اجتماعی و رفاه مانند ساخت مسکن اجرا کردند؛ زمانی که درآمدهای نفتی به دلیل کاهش قیمت پاسخگو نبود هم دستگاه چاپ پول در بانک‌های مرکزی را به راه انداختند تا هر نتیجه گریزناپذیر آن تورم باشد و افزایش کسری بودجه. با این تفاوت که ایران علاوه بر فشار کاهش قیمت نفت، زیر فشار شدید تحریم‌های بین‌المللی نیز قرار گرفت. در ایران با رفتن احمدی‌نژاد، دولتی روی کار آمد که با در پیش گرفتن مذاکرات برای رفع تحریم، کنترل سیاست‌های پولی و نرخ تورم مسیری متفاوت در پیش گرفت. در حالی که در ونزوئلا با مرگ هوگو چاوس، معاون او نیکلاس مادورو بر مسند قدرت نشست که کپی ضعیفی از سلف خود بود. مادورو علاوه بر دنبال کردن سیاست‌های اشتباه اقتصادی، فاقد کاریزمای چاوس برای اداره کشور بود. از همین رو نتوانست مردمی را که رفاه‌شان به خاطر کاهش شدید درآمد نفت و ابرتورم فزاینده از بین رفته بود آرام کند و از همان آغاز کار با اعتراضات خیابانی روبه‌رو شد که مداوم بر گستره و خشونت آن افزوده شد. نرخ تورم به 800 درصد بالغ شد و رشد اقتصادی به منفی هشت درصد رسید. کشوری که اقتصادش به طور کامل متکی به درآمدهای بادآورده نفتی بود با کاهش شدید این درآمدها و سیاست‌های رفاهی و یارانه‌ای دچار مشکلات بنیادی شد تا اقتصادش روزبه‌روز کوچک‌تر شود. ونزوئلا حالا با آشوب‌های داخلی، صف‌های طویل مردم برای دریافت مواد غذایی و دارو، گسترش بازار سیاه و قاچاق کالا و پول بسیار بی‌ارزش مواجه است، در حالی که در ایران مطالب زیادی نوشته شد که چطور ایران از ونزوئلا شدن نجات پیدا کرد. اقتصاد ایران این روزها اگرچه در آمار و شاخص‌ها وضعیت رو به بهبودی دارد اما به تعویق‌انداختن اصلاحات ساختاری و ایجاد فضای روانی در مورد مشکلات معیشتی مردم باعث شده است تا امروز نگرانی‌هایی از فروافتادن اقتصاد ایران به جاده‌ای که مقصدش ونزوئلاست دوباره جان بگیرد. فرضیه تسری یافتن تفکر خارج کردن سرمایه از ایران در میان فعالان اقتصادی، اگرچه ممکن است در حال حاضر بدبینانه باشد اما نمی‌توان به کلی آن را نفی کرد. فرضیه‌ای که در انتهای آن ونزوئلاشدن ایران متصور شده است. ایران و ونزوئلا اگرچه همچنان بسیار دور از هم‌اند اما پوپولیسم و نفت دو حلقه اتصال قدرتمندی است که می‌تواند این خواهران دور از هم افتاده‌ را در آینده به هم نزدیک کند.