زباله‌های نخاله‌

مردم شهر «الید» سال‌ها شهرشان را از فضولات انسانی و حیوانی پاک نکردند تا اینکه بیماری و مرگ همه شهر را فرا‌گرفت. بوی تعفن همه‌جا پخش شد و مردم در آلودگی و تعفن زندگی می‌کردند. در خیلی از کوچه‌ها انباشت چندساله مدفوع حیوانات تا پشت‌بام خانه‌ها هم رسیده بود. در نهایت، مردم شهر الید اعتراض کردند و دست به دامن اوجیاس شدند. پادشاه الید نشست اضطراری برگزار کرد و در نهایت چاره را در این دید که دست به دامان «هرکول» قهرمان ملی یونانیان شود. پادشاه از او خواست به الید سفر کند تا شاید برای آلودگی این شهر چاره‌ای بیابد. هرکول به الید سفر کرد و چاره را در هدایت آب دو رودخانه به شهر دید تا در سریع‌ترین زمان ممکن، شهر را از آلودگی بشوید و پاک کند. در نهایت هرکول موفق شد آب رودخانه را به شهر کثیف هدایت کند و به این ترتیب شهر پاکیزه شد.

حالا حکایت رودخانه‌ای در کاشان است که سیل، انبوهی از زباله را در بستر این ‌رود خشک، با خود می‌راند و صحنه‌ای غریب از شهر پر از خانه‌های تاریخی را نمایان کرد. شهری زیبا و تاریخی که باید آن را به تمیزی و زیبایی به یاد بیاوریم اما اکنون ویدئو نشان می‌داد چگونه سیل، رودخانه‌ای را در شهر کاشان از زباله و نخاله‌های ساختمانی پاک می‌کند. البته پیشتر رئیس اداره حفاظت محیط ‌زیست شهرستان کاشان با بیان اینکه ۵۰۰ هکتار از مساحت کاشان آلوده به نخاله‌های ساختمانی است، گفته است: نخاله‌های ساختمانی سیمای نازیبایی به شهر کاشان داده است و متاسفانه شهرستان کاشان در زمینه بازیافت، پسماند و زباله مشکلات و معضلات زیادی دارد. این شرایط در همه جای کشور وجود دارد و بسیاری از رودخانه‌ها و دشت‌ها و جنگل‌ها از نخاله‌های ساختمانی پر شده‌اند. نه‌تنها تمام رودخانه‌های خشک کشور که در مسیر سیل هستند، شاهد چنین صحنه‌های نازیبایی‌اند که حتی رودخانه بزرگ و پرآب و باارزشی مثل کارون نیز چنین تجربه‌ای دارد. از سویی در تهران نیز روزانه بیشتر از 35 هزار تن نخاله ساختمانی تولید می‌شود. از سویی برخی آمارها از انباشت سالانه 200 تا 500 میلیون تن زباله و نخاله ساختمانی در سراسر ایران خبر می‌دهد.

 سیل بی‌امان پسماند

پسماندهای ساختمانی در صورت مدیریت نادرست مانند یک سیل بی‌امان عمل می‌کنند. وقتی محل‌های دفن زباله پر از آب شود، آلاینده‌های نهفته در این زباله‌های ساختمانی، سرریز می‌شود و با بارش باران و سیل روانه دیگر مناطق می‌شود یا در عمق خاک نفوذ می‌کند و علاوه بر خاک سفره‌های آب زیرزمینی را نیز آلوده می‌کند. از سویی زباله‌های رهاشده ساختمانی می‌تواند خطرات زیست‌محیطی بیشتری به همراه داشته باشد و به آلودگی هوا و آب منجر شود و حیات وحش را نیز به مخاطره بیندازد. از سویی این آلودگی سلامت عمومی جامعه را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. ناظران محیط ‌زیست می‌گویند: مدیریت نخاله‌های ساختمانی نیز مانند بسیاری دیگر از دسته‌بندی‌های زباله در ایران با مشکلات جدی مواجه است. هنوز شیوه یکسان و هماهنگی برای ساماندهی نخاله‌های ساختمانی وجود ندارد. در بسیاری از انواع آن ابزار و تکنولوژی لازم برای جابه‌جایی یا بازیافت حتی در کلانشهرها نیز وجود ندارد. دستور و قانون روشنی برای تفکیک زباله‌های خطرناک و شیمیایی یا قابل اشتعال از باقی نخاله‌ها وجود ندارد. آموزشی به پیمانکاران ساختمانی داده نشده است و ده‌ها مشکل دیگر در این زمینه مشهود و قابل ارائه است. از سویی در جابه‌جایی و انباشت نخاله‌ها شرایط ایمنی کارگران و عابران رعایت نمی‌شود. مرور زمان مانند همه انباشت‌گاه‌های دیگر زباله مدیریت و تفکیک و جابه‌جایی آن را دشوار و پرهزینه و زمان‌بر کرده است. کارگاه‌ها و کارخانه‌های بازیافت نخاله‌های ساختمانی تعدادشان بسیار کم است، اغلب تنها در حاشیه کلانشهرها هستند و خودشان هم بسیار آلاینده‌اند. با بارش‌های سیلابی در سال‌های اخیر این مسئله می‌تواند مشکلات جدی در سد کردن معابر، محدود بودن مسیل‌های آب، آلودن و کوچک کردن محدوده و حریم رودها و کانال‌ها ایجاد کند. در این گزارش می‌خواهیم ببینیم نخاله‌های ساختمانی چه بلایی بر سر محیط زیست ایران آورده است؟

100 تا 500 میلیون تن نخاله در طبیعت

محمد درویش کنشگر برجسته محیط ‌زیست به تجارت فردا می‌گوید: در ایران سالانه بین 100 تا 500 میلیون تن نخاله در طبیعت رها می‌کنیم. حقیقت ماجرا این است که اگر به اطراف همه شهرها نگاه کنیم کاملاً معلوم است که نخاله‌ها به صورت مدیریت‌نشده و سازمان‌نیافته رها شده‌اند. شهرداری‌ها در هیچ نقطه ایران نتوانسته‌اند هیچ نظام مدیریتی درستی برای این زباله‌ها بیندیشند. در تلو در اطراف تهران کوهی از نخاله انبار شده که صدها درخت دست‌کاشت پروژه‌های قدیمی منابع طبیعی را تخریب و مدفون کرده است. این انبار نخاله ساختمانی در اطراف شهرها قطعاً به یک عارضه جبران‌ناپذیر در طبیعت ایران تبدیل می‌شود. با وقوع سیل در برخی از این مناطق این حجم انبوه زباله ساختمانی می‌تواند به دیگر مناطق رانده شود و علاوه بر ایجاد مانع و تخریب مسیر، آلودگی بیشتری را به مناطق دیگر گسترش خواهد داد. البته روی دیگر مدیریت بد شهرداری‌ها در تهران و دیگر شهرها بر نخاله‌های ساختمانی، این است که سال‌ها شهرداری کرمانشاه به کمک دکتر هایده شیرزادی دستگاه‌هایی را برای فرآیند بازیافت نخاله‌های ساختمانی با کمک مدرن‌ترین تکنولوژی روز دنیا وارد کرده و استقرار داده‌اند و عملاً دارند نخاله‌های ساختمانی را برای زیرساخت جاده‌ها و ماده اولیه سیمان و بتن و زیرسازی مکان‌های ورزشی و ورزشگاه‌ها بازیافت می‌کنند. این فرصت اکنون وجود دارد که به سمت بازیافت نخاله‌های ساختمانی برویم. اگر این کار را انجام دهیم، با یک تیر دو نشان زده‌ایم. اکنون برای تامین ماده اولیه سیمان و آسفالت ما داریم هزاران هکتار از کوهستان‌ها و بستر رودخانه‌های خود را به وسیله سنگ‌شکن و دیگر ابزار تخریب، از بین می‌بریم و نرخ فرسایش خاک را افزایش می‌دهیم، چشمه‌های تولید گردوغبار را فعال می‌کنیم و... اگر به جای اینکه این نخاله‌ها رها شوند و روزبه‌روز بر مقدار و حجم آن افزوده شود، به سمت بازیافت و کاهش تولید و بازچرخانی آن پیش برویم، فشار بر بستر رودخانه‌ها و کوهستان‌ها و به‌طور کلی فشار بر طبیعت کاسته می‌شود و از طرف دیگر معضل پراکنده شدن زباله‌ها که در هیبت سیل در کاشان خود را نشان داد نیز حل می‌شود و دیگر شاهد آن فاجعه رودخانه زباله نخواهیم بود. در واقع برای حل معضل نخاله‌های ساختمانی در حاشیه شهرها و بستر رودخانه‌ها، نیازمند عزم وزارت کشور و سازمان همیاری شهرداری‌ها و همین‌طور سازمان حفاظت از محیط ‌زیست هستیم که بیایند و در قالب یک بخشنامه سراسری این مشکل را ساماندهی کنند. مثلاً ساختمان‌هایی که کلنگی و نیازمند تخریب هستند، باید از مالکان آنها مالیاتی اخذ شود که نخاله‌هایشان را به جای اینکه در طبیعت رها کنند، آنها را بازیافت کنند و دوباره در چرخه تولید مورد استفاده قرار گیرند. برخی معتقد هستند که نخاله‌های ساختمانی مشکلات بهداشتی و آلودگی‌های متعدد دارد و به جای اینکه به سمت ارائه راهکار برای استفاده بهینه و رفع آلودگی بروند، آن را در طبیعت رها می‌کنند. طبیعی است که بازیافت آن بهتر از رها کردن نخاله آلوده در طبیعت است. این نخاله‌ها هم سفره‌های آب زیرزمینی را آلوده می‌کنند و هم منابع خاک را آلوده می‌کنند. اگر این نخاله‌ها آلوده هستند و نمی‌شود آنها را بازیافت کرد، پس رها کردن آنها در طبیعت به مراتب کار خطرناک‌تری است.

باید از تجربه دنیا در این زمینه‌ها درس گرفت و همان کاری را کرد که بقیه دنیا دارند می‌کنند و باید از این تجربه استفاده کرد و این چالش را به فرصت تبدیل کرد. بخش دیگری از این نخاله‌ها به عنوان باطله‌های معدنی هستند که آن نیز در طبیعت رها می‌شود. در صورتی که در یک سیستم کارآمد معدن‌کاوی که مالیات سنگینی می‌گیرند، از یک گرم تولید معدنی هم نمی‌گذرند. اما متاسفانه در ایران این‌طور است که مثلاً ناخالصی معدن را که حدود 40 درصد است، رها می‌کنند. ولی اگر حساب و کتاب حرفه‌ای و پایدار وجود داشته باشد اساساً چیزی به عنوان باطله معدنی وجود ندارد. تا گرم آخر را باید استفاده کنند، بعد به سراغ یک برداشت جدید یا تخریب جدید در طبیعت بروند. رها کردن نخاله‌های ساختمانی و باطله‌های معدنی عوارض بسیاری برای طبیعت دارد. که مهم‌ترین آنها تخریب پوشش گیاهی است. از سویی این کار باعث افزایش برهنگی سطح زمین می‌شود و در نهایت چشمه‌های تولید گرد‌و‌خاک فعال می‌شوند و بعد آلودگی منابع آب ‌و تخریب ‌خاک رخ‌ می‌دهد. از طرفی در نتیجه حجم تخریب و رهاسازی زباله‌های ساختمانی منظر دیداری کوهستان‌ها و رودخانه‌ها و دشت‌ها نیز مخدوش می‌شود و جاذبه‌های گردشگری را از بین می‌برد.

نخاله‌های ساختمانی، طبیعت و بازیافت

بازیافت نخاله‌های ناشی از ساخت‌وساز و تخریب، به عمل بازیابی، طبقه‌بندی و پردازش موادی اطلاق می‌شود که در طول ساخت‌وساز، تخریب یا نوسازی ساختمان‌ها، جاده‌ها و سایر سازه‌ها تولید می‌شوند. این فرآیند معمولاً شامل بازیابی چوب، بتن، فلزات، سنگ‌تراشی، عایق، پلاستیک و سایر موادی است که در غیر این صورت به محل‌های دفن زباله فرستاده می‌شوند. نخاله‌های ساختمانی که از آن با عناوین دیگری همچون ضایعات ساختمانی، پسماندهای ساختمانی، زباله‌های ساختمانی، زائده‌های ساختمانی و دورریزهای ساختمانی یاد می‌شود، طبیعت پیرامون شهرها و بعضاً مناطق حفاظت‌شده کشور را تحت تاثیر قرار داده‌اند! اگرچه نخاله‌ها به عنوان آلاینده‌های زیست‌محیطی شناخته می‌شوند اما بازیافت آنها می‌تواند به خلق پول و ثروت منجر شود. تیرماه سال 1401 رسانه‌ها از کشف نخاله‌های ساختمانی در دل جنگل‌های حفاظت‌شده ارسباران خبر دادند. حجم این نخاله‌ها آنقدر قابل توجه بود که توجه بسیاری را به خود جلب کرد. یک رسانه محلی در توصیف این وضعیت نوشته بود: «با یک بررسی جزئی می‌توان متوجه شد که حجم نخاله‌های ساختمانی موجود در جنگل‌های ارسباران، از بار صد کامیون نیز بیشتر است. گرچه پدیده تخلیه زباله در جنگل، چیز تازه‌ای نیست و همین چند وقت پیش، خبر زباله‌های جنگل قره‌داغ منتشر شد و توجه افکار عمومی را به این موضوع جلب کرد اما پدیده‌ای مثل تخلیه نخاله‌های ساختمانی در دل یک جنگل حفاظت‌شده و بکر، کاملاً جدید است و به نظر می‌آید که با موضوعی نادر روبه‌رو باشیم که نیازمند تحقیق و بررسی‌های بیشتر است.»

مصالح ساخت‌وساز و تخریب در واقع نام مصالح بازیافتی از زباله‌های تولیدشده در طول ساخت‌وساز، نوسازی و تخریب ساختمان‌ها، جاده‌ها و پل‌ها و... است. این‌ رویکرد در واقع مدیریت مواد پایدار را ترویج می‌کند که برخی از این مواد همان مصالح ساختمانی هستند که به عنوان کالاهایی که می‌توانند در پروژه‌های ساختمانی جدید، مجدداً استفاده شوند، شناسایی می‌شوند، بنابراین با این ‌روش نیاز به استخراج و پردازش مواد اولیه نیست و از مصرف مواد اولیه اجتناب می‌شود. یک مقاله تخصصی در سایت تفکیکان توضیح می‌دهد که «صنعت ساختمان، 40 درصد کل مواد خام کره زمین و 12 درصد مصرف آب جهان و همچنین 40 درصد از منابع انرژی جهان را مصرف می‌کند. 25 درصد کل چوب مصرفی در جهان نیز برای پروژه‌های ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این‌رو میزان اتلاف مصالح و نخاله‌های ساختمانی بر وضعیت محیط زیست، اقتصاد و شرایط اجتماعی کشورها تاثیر گسترده‌ای دارد. پژوهش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد حجم نخاله‌های ساختمانی در بین سایر زباله‌های دنیا، حدود 13 تا 29 درصد است که آمار بالایی محسوب می‌شود. البته برخی پژوهش‌ها نیز درصد نخاله‌های ناشی از عملیات ساخت و تخریب ساختمان را حدود 23 تا 33 درصدِ کل زباله‌های خشک شهری عنوان کرده‌اند. نخاله‌های ساختمانی از لحاظ وزنی، حدود 15 تا 30 درصد از کل ضایعات جامد یا مواد دور ریخته‌شده از طریق اجتماعات شهری، ضایعات کشاورزی، پسماندهای معادن و زباله‌های صنعتی را تشکیل می‌دهند. این آمار و ارقام از یک‌سو نگرانی‌های ناشی از دفن این زباله‌ها را تشدید می‌کند و از سوی دیگر بیانگر این است که بازیافت این نخاله‌ها و ضایعات ساختمانی به حفظ محیط زیست و درآمدزایی منجر می‌شود».

انواع مصالح ساختمانی زباله‌شده

مواد مورد استفاده بازیافت مصالح ساختمانی یا بازچرخانی نخاله‌ها شامل فولاد، محصولات چوبی، دیوارهای خشک و گچ، کاشی‌های آجری و سفالی، زونا آسفالت، بتن و بتن آسفالت و... است. نخاله‌های ساختمانی انواع مختلفی دارند. طبقه‌بندی اصلی نخاله، بر اساس منشأ و ترکیب نخاله‌های تخریب و ساخت سازه است. گروه اول: بتن، شیشه، فلزات آهنی، فلزات غیرآهنی، آجر و کاشی، مواد قیری، ضایعات گچ و متفرقه است. گروه دوم: عایق، میخ، سیم برق، میلگرد به عنوان ضایعات مصالح ساختمانی و مصالح لایروبی، کنده درختان و قلوه‌سنگ‌ها به عنوان ضایعات حاصل از فرآیند آماده‌سازی یک پروژه ساختمانی. این نخاله‌ها، ممکن است سرب، آزبست یا سایر مواد خطرناک باشند. گروه سوم: آجر، بتن و چوب، عمده‌ترین پسماندهایی هستند که مقدار آنها برابر با 10 تا 15 درصد کل مصالح ساختمانی است. گروه چهارم: خاک، شیشه، گچ، بتن، سرامیک، سیمان، چوب، قیرگونی و سایر مواد مشابه. گروه پنجم: آجر، بتن، سنگ ساختمانی، قطعات گچی، چوب، پلاستیک و فلزات هستند. گروه ششم: نخاله‌ها مفهومی فراگیر دارند و مصالح مختلف مانند سنگ، آجر، بلوک، گچ، فولاد، شیشه، الوار، مصالح حاصل از لوله‌کشی و برق‌کشی، پوشش آسفالت بام و... را نیز شامل می‌شود.

در نهایت با رها شدن این مواد تخریب بقیه اجزای طبیعت آغاز می‌شود اما این مواد یا در محیط زیست و حوادث طبیعی مانند زلزله، طوفان، سیل و... تولید شده‌اند، یا حاصل عملیات ساخت‌وساز و تخریب هستند. معمولاً حدود 40 تا 50 درصد نخاله‌های ساختمانی را بتن، آسفالت، آجر، بلوک، سنگ و خاک؛ 20 تا 30 درصد آن را چوب و محصولات مرتبط با آن و 20 تا 30 درصد را پسماندهای متفرقه مانند فلزات، گچ، شیشه، آزبست و سایر مواد عایق و پلیمری و نیز اجزای تاسیسات آب و فاضلاب و برق تشکیل می‌دهند. در این میان، بعضی از انواع مصالح ساختمانی ضایعات بیشتری تولید می‌کنند: بتن و آسفالت نسبت به برخی دیگر ضایعات بیشتری تولید می‌کنند و حدود 50 درصد اجزای زباله‌های ساختمانی (از نظر وزن) درصد بالاتری از نظر حجم را نیز دارا هستند. مصالح چوبی حدود 25 درصد از کل نخاله‌های ساختمانی، و فلزاتی مانند فولاد، آلومینیوم، شیشه، اجزای سقف، گچ، پلاستیک و... نیز 25 درصد بعدی را شامل می‌شوند. طبق پژوهش‌های انجام‌شده، به‌طور متوسط به ازای تخریب هر مترمربع ساختمان 75/ 1 مترمکعب ضایعات ساختمانی تولید می‌شود. تقریباً 66 درصد از ضایعات ساختمانی تولیدشده در شهرها به خاک‌برداری و گودبرداری پروژه‌های ساختمانی و حدود 24 درصد این ضایعات به تخریب ساختمان‌های قدیمی اختصاص دارد. همچنین حدود هشت درصد نخاله‌ها مربوط به پروژه‌های راه‌سازی و دو درصد نیز به اتلاف مصالح در پروژه‌های ساختمانی برمی‌گردد. از این حجم نخاله‌های ساختمانی حدود 50 تا 80 درصد قابلیت بازیافت و استفاده مجدد را داراست.

 یک‌سوم زباله‌های جهان

زباله‌های ناشی از ساخت‌وساز، تقریباً یک‌سوم زباله‌های جهان را تشکیل می‌دهد. زباله‌های ساختمانی تاثیر بسزایی بر محیط زیست دارند. اکوسیستم‌ها با این زباله‌ها از بین می‌روند. یک مقاله مفصل بین‌المللی که در ژوئن 2023 در انگلستان با عنوان «زباله‌های ساختمانی چگونه بر محیط ‌زیست تاثیر می‌گذارد؟» منتشر شد، توضیح می‌دهد که ضایعات ساختمانی بر سیاره زمین تاثیر گذاشته است. در این مقاله همچنین نشان داده‌اند که مقررات انگلستان چگونه دفع صحیح زباله‌های ساختمانی را مدیریت می‌کند. پسماندهای ساختمانی در صورت مدیریت نادرست مانند یک سیل بی‌امان عمل می‌کنند. منابع برای همیشه دوام نمی‌آورند. مدیریت ضعیف زباله‌های ساختمانی به سفارش بیش از حد مصالح و هدر رفتن آنها منجر می‌شود. استفاده بیش از حد از چوب باعث جنگل‌زدایی می‌شود و انباشته شدن زمین برای یافتن مواد معدنی، اکوسیستم را مختل می‌کند. حفاری انبوه نیز ضمن آلودگی منابع آب، به کیفیت خاک آسیب وارد می‌کند. زمانی که بتوانیم زباله‌های ساختمانی را کنترل کنیم و از منابع به نحو احسن استفاده کنیم، نیازی نیست دوباره مواد جدید از طبیعت جدا کنیم. از سویی برای ایجاد و انتقال مصالح ساختمانی انرژی لازم است. می‌توان با بهینه‌سازی استفاده از مواد در مصرف انرژی صرفه‌جویی کرد و اثرات زیست‌محیطی را کاهش داد. مقررات مربوط به زباله‌های ساختمانی در بریتانیا طوری است که طبق دستورالعمل‌هایی همه چیز تحت کنترل قرار می‌گیرد. جدیدترین قانون مربوط به مقررات محیط زیست است که سال 2021 به تصویب رسید. این قانون به مقامات کشور اجازه می‌دهد مقررات خود را در این صنعت تنظیم کنند. هدف از این قانون کاهش زباله‌های ساختمانی قابل اجتناب تا سال 2050 است. این مقررات چنان گسترده است که همه کسانی را که در صنعت ساخت‌وساز دخیل هستند شامل می‌شود. هدف از این قانون بهبود کیفیت هوا، تنوع زیستی، کاهش ضایعات آب و بهره‌وری منابع است. روش‌هایی که آنها استفاده می‌کنند شامل مدیریت خوب زباله، بازیافت و روش‌های دفع ایمن نخاله‌های ساختمانی است. این مقررات با جزئیات توضیح می‌دهد که برای رعایت مقررات چگونه زباله‌های ساختمانی را به درستی دفع کنید. چندین راه برای انجام این کار وجود دارد، از جمله به حداقل رساندن زباله. آنها در قانون توصیه کرده‌اند که در مرحله نخست باید میزان زباله تولیدی را کاهش دهید. روش دوم بازیافت و استفاده مجدد از زباله است. هنگامی که ضایعات را کاهش دادید، بازیافت و استفاده مجدد از مواد به آنها جان تازه‌ای می‌بخشد و مانع ورود آنها به محل دفن زباله می‌شود. بسیاری از مواد و مصالح مصرف‌شده ساختمانی را می‌توان بازیافت یا استفاده مجدد کرد، از جمله بتن: می‌تواند به عنوان سنگدانه در پروژه‌های آینده استفاده شود. چوب: می‌توان آن را برای مبلمان یا محوطه‌سازی تغییر کاربری داد. فلزات: می‌توانند ذوب شوند و به محصولات فلزی جدید تبدیل شوند. پلاستیک: می‌تواند به مواد جدیدی مانند الوار پلاستیکی یا عایق تبدیل شود و... روش سوم نیز دفع مسئولانه است. اگر نمی‌توانید مواد را بازیافت یا استفاده مجدد کنید، بسیار مهم است که آنها را به درستی دور بیندازید. زباله‌ها را باید به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد. بر اساس گزارش شورای ساختمان سبز بریتانیا، بخش ساخت‌وساز سالانه بیش از 400 میلیون تن مصالح مصرف می‌کند که بسیاری از آنها تاثیر نامطلوبی بر محیط زیست دارند. پژوهش‌های دیگری می‌گوید که محصولات مورد استفاده در طول یک کار ساختمانی خاص نیز می‌توانند به دلیل «استخراج مواد خام» بر محیط اطراف تاثیر بگذارند. به‌طور مشابه، در ایالات‌متحده، تعدادی از ابزارها و منابعی که به‌طور منظم از سوی کارگران قراردادی و شرکت‌های ساختمانی استفاده می‌شود، مانند مواد شیمیایی در محل و حتی دیزل مورد استفاده حفارها و کامیون‌ها، می‌تواند به‌طور قابل توجهی به سلامت عمومی و محیط زیست آسیب برساند. آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا گزارش داده که صنعت ساخت‌وساز ایالات‌متحده 160 میلیون تن یا 25 درصد از تولید زباله‌های غیرصنعتی در سال را تشکیل می‌دهد. بر اساس تحقیقات جدید، بخش ساخت‌وساز 23 درصد از آلودگی هوا، 50 درصد از تغییرات آب‌و‌هوایی، 40 درصد از آلودگی آب آشامیدنی و 50 درصد از زباله‌های دفن شده را تشکیل می‌دهد. در پژوهش‌های جداگانه‌ای که از سوی شورای ساختمان سبز ایالات‌متحده (USGBC) انجام شده است، صنعت ساخت‌وساز 40 درصد از مصرف انرژی در سراسر جهان را به خود اختصاص می‌دهد، برآوردها نشان می دهد که تا سال 2030 انتشار گازهای گلخانه‌ای از ساختمان‌های تجاری 8/ 1 درصد رشد خواهد کرد. تولید زباله ناشی از ساخت‌وساز می‌تواند سطح زمین را به‌طور قابل توجهی تغییر دهد. به دلیل پاکسازی پوشش گیاهی و حفاری که در بسیاری از پروژه‌های ساختمانی رایج است، این اتفاق در سراسر جهان در حال رخ دادن است. نتیجه این نوع فعالیت توقف‌ناپذیر در صنعت ساخت‌وساز، آلودگی محیط‌های طبیعی پیرامون شهرها، آلودگی شهری و اثرات مخرب بر استخرهای آب است که در نتیجه پروژه‌های مختلف ساختمانی در سال‌های اخیر افزایش آلودگی را تجربه کرده‌اند. علاوه بر این، تحقیقات جدید نشان می‌دهد که مصالح ساختمانی مانند بتن، آلومینیوم و فولاد به دلیل محتوای بالای انرژی، مستقیماً مسئول «مقادیر زیادی انتشار دی‌اکسید‌کربن» هستند. 76 میلیون تن بتن در ایالات‌متحده، 8/ 9 میلیون تن دی‌اکسید‌کربن تولید می‌کند. تحقیقات جدید می‌گوید؛ شیوه‌های کنونی بخش ساخت‌وساز در کاهش آلاینده‌ها یا حذف‌شده‌ها، بسیار بی‌اثر هستند و حتی ممکن است «میزان بالایی از آلودگی گازهای گلخانه‌ای ایجاد کنند».

 حدود دو میلیارد تن زباله ساختمانی در سال

در سراسر جهان سالانه حدود دو میلیارد تن زباله تولید می‌شود و صنعت ساخت‌وساز سهم بزرگی در این زمینه دارد. با همه توضیحات این گزارش، درصد اندکی از زباله‌های ساختمانی در سراسر جهان بازیافت می‌شود و به چرخه مصرف دوباره برمی‌گردد. 8/ 143 میلیون تن زباله ساختمانی در سال 2018 به محل‌های دفن زباله در آمریکا ارسال شده که از ترکیبی از مواد مختلف از چوب، بتن و آسفالت تشکیل شده است. بتن بالاترین ماده این نوع زباله است که با استفاده مجدد به چرخه برگشته است. در حالی که سایر مواد مانند آسفالت در ابتدا به محل دفن زباله فرستاده می‌شود اما در واقع، 86 درصد از کل زباله‌های آسفالت در سال 2018 در محل‌های دفن زباله ریخته شد، اما قابلیت تجزیه زیستی نداشتند. در مجموع، یک خانه متوسط در ایالات‌متحده می‌تواند حدود سه تا چهار تن زباله در طول یک فرآیند معمول بازسازی، مانند سقف مجدد، تولید کند. در حالی که راه‌حل جهانی برای مشکل زباله‌های ساختمانی وجود ندارد، بازار مدیریت زباله ساختمانی قرار است در سال 2028 به 68/ 271 میلیارد دلار افزایش یابد زیرا آژانس‌های نظارتی و شرکت‌های ساختمانی به‌طور یکسان راه‌های نوآورانه‌ای برای کاهش سهم خود در انباشته شدن پیدا می‌کنند.

اگرچه مواجهه کشورها با بازیافت زباله‌های ساختمانی در کشورهای مختلف دنیا متفاوت است اما برخی از کشورها در روند بازیافت موفق بوده‌اند و بعضی کشورها آن را عملی ‌نشدنی می‌دانند. در ایران نیز سیاست‌ها به سمت استقرار شرکت‌های بازیافت زباله‌های ساختمانی و نخاله‌ها تغییر جهت داده است. پیشتر مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران گفته است؛ از ۱۷ هزار تن نخاله ساختمانی و عمرانی روزانه در مجتمع آبعلی حدود ۱۰ هزار تن پسماند ساختمانی و عمرانی بازیافت و تبدیل به شن و ماسه می‌شود که با تکمیل برنامه‌های در دست اجرای سازمان مدیریت پسماند تا پایان سال حدود ۴۰ درصد دیگر به این ظرفیت اضافه خواهد شد. در کارخانه‌های تحت قرارداد با سازمان پسماند، دو کارخانه قطعات بتنی تولید می‌کنند. در این دو کارخانه بلوک‌های سیمانی تولید شده و به فروش می‌رسد. طراحی و ظرفیت این کارخانه‌ها به گونه‌ای دیده شده تا در آینده بتوانیم از شن و ماسه بازیافتی به‌طور کامل بهره‌برداری کرده و از آنها در تولید قطعات بتنی، نیوجرسی، بلوک، جدول و... استفاده شود. مزایای قرارداد با کارخانه‌های سرمایه‌گذار در این حوزه مقرون‌به‌صرفه بودن است. بازیافت و تولید شن و ماسه و تبدیل آن به قطعات مورد نیاز در کارخانه‌های تحت قرارداد شهرداری تهران باعث می‌شود که مناطق ۲۲گانه برای خرید این نوع مواد و قطعات هزینه کمتری بپردازند چراکه این تولیدات حدود ۲۰ درصد ارزان‌تر از قیمت بازار است. خارج از نگاه درآمدی، کاهش اثرات زیست‌محیطی و رفع مشکلات این پسماندهای ساختمانی و عمرانی برای شهرداری مهم است. چرا که حدود 9۰،8۰ سال است که خاک و نخاله در مجتمع آبعلی دپو می‌شود. امیدواریم که با انجام این فعالیت‌های جدید تا چند سال آینده، دیگر دفنی در گود آبعلی نداشته باشیم و به صورت مستقیم پسماند جمع‌آوری‌شده، بازیافت شود.

از سویی بر اساس داده‌های موجود در آمریکا، تخمین زده می‌شود که زباله‌های ساخت‌وساز و تخریب ناشی از آن، تقریباً یک‌چهارم جریان زباله تولیدشده در ایالات‌متحده در یک سال است. همه کشورها با تلاش‌های مدیریت پسماند خود به یک شیوه برخورد نمی‌کنند. برخی از کشورها محصولات زائد مانند کالاها را تجارت می‌کنند، زیرا فرآیند بازیافت و بازیابی می‌تواند هزاران شغل محلی ایجاد کند. به عنوان مثال، بریتانیا سالانه چندین هزار تن زباله صادر می‌کند اما این کشور تقریباً 90 درصد زباله‌های ساختمانی خود را بازیافت می‌کند. این اتفاق در آمریکا نمی‌افتد و آنها بر این باور هستند که این نخاله‌ها قابل بازیافت نیستند چون بخش زیادی از زباله ساختمانی آمریکا را آسفالت تشکیل می‌دهد. اما در ایران وضع فرق می‌کند. پژوهشگران از جریان‌های زباله برای پیش‌بینی استراتژی‌های مدیریت زباله و شکل دادن به مقررات تجارت نیز استفاده می‌کنند. چین، واردکننده پیشرو ضایعات خارجی و مواد بازیافتی، اخیراً انواع زباله‌هایی که می‌پذیرد و انواع کسب‌وکارهای محلی که مجاز به واردات آن زباله‌ها هستند را به شدت محدود کرده است، که باعث ایجاد دردسر برای کشورهایی شده که روی پول نقد حاصل از صادرات زباله حساب می‌کنند. پیش‌بینی می‌شود زباله‌های ساختمانی سالانه تا سال 2025 به 2/2 میلیارد تن در جهان برسد. ایالات‌متحده به‌طور کلی بیش از حد زباله تولید می‌کند و صنعت ساخت‌وساز این کشور سهم بزرگی در این تولید انبوه زباله دارد. تولید زباله در حال افزایش است و انتظار می‌رود در آینده نزدیک به شدت نیز افزایش یابد.