دِرنا رفته است
ریشه‌های سیل خسارت‌بار در لیبی چه بود؟
طارق فهیم، اواخر شنبه‌شب در حال فیلمبرداری از پر شدن آب پشت سد در دره درنا در لیبی بود. تا ساعت 1:30 بامداد، طوفان دانیل فقط باد و باران بود. اما یک ساعت بعد که فهیم به خانه برگشت، از شنیدن صدای ترکیدن سد تا سرازیر شدن آب در خیابان زمان بسیار کمی گذشت. او می‌گوید: «مقدار آب و ماشین‌هایی که آنها را هل می‌داد، شبیه زلزله بود.»
او خانواده را به پشت بام منتقل کرد و با بالا آمدن آب از یک مخزن آب بالا رفتند. آنها زنده ماندند اما او درباره محله خود در اطراف خیابان الفنار می‌گوید: «شاید یک درصد از کسانی که در طبقات همکف زندگی می‌کردند جان سالم به در بردند.»
طارق به یاد می‌آورد که وقتی سطح آب به تدریج پایین آمد، برای بررسی اوضاع همسایه‌هایش به پایین رفت، «اما خیابان به ارتفاع یک متر با گل بالا آمده بود». او می‌گوید: «فقط در 15 ساختمانِ اطراف من، 33 نفر جانشان را از دست دادند.»
پاهای طارق فهیم در اثر راه رفتن در خیابان‌های فرعی تا به همسایگان کمک کند از میان خرابه‌های خانه‌هایشان عبور کنند، پوشیده از گل است. مردها جلوی خانه‌های خالی خود می‌نشینند؛ برخی ساکت هستند و برخی دیگر در حال گریه. تنها آثار کمی از آنچه قبلاً به عنوان مغازه‌های کنار خیابان بودند، باقی مانده است.
از دره دِرنا که زمانی «بهشت» بود، اکنون چیزی جز ویرانی باقی نمانده است. در سراسر این شهر، هزاران نفر جان خود را از دست داده‌اند و هزاران نفر دیگر همچنان مفقود هستند.
چه اتفاقی افتاد؟
طوفان مدیترانه‌ای دانیل آخر هفته گذشته (9 سپتامبر) از شرق لیبی عبور کرد و بارندگی شدیدی را به همراه داشت که به تخریب گسترده منتهی شد (این طوفان مرگبار در 4 سپتامبر نیز، قبل از حرکت به سمت جنوب، بخش‌هایی از مناطق اطراف دریای مدیترانه از جمله یونان، بلغارستان و ترکیه را درنوردید و دست‌کم 27 نفر را کشت). هنگامی که دو سد خارج از شهر درنا در شرق لیبی ترکیدند، سیل شدیدی به راه انداختند که ساختمان‌های مسکونی را با خاک یکسان کرد. بخش‌های شرقی و غربی درنا در حال حاضر به وسیله زمین‌های بایر ویرانی از هم جدا شده‌اند که از سراسر شهر تا مدیترانه می‌گذرد.
به گفته معاون شهردار لیبی، سدهای طوفان‌زده درنا بیش از دو دهه است که محافظت نشده و زیرساخت‌ها برای مقاومت در برابر اثرات سیل‌های ویرانگری مانند حادثه اخیر، ساخته نشده است. آنها همچنین بزرگ نیستند و اولین سدی که شکست، تنها 70 متر (230 فوت) ارتفاع داشت؛ هنگامی که آب از کنار آن عبور کرد، در پشت سد دوم جمع شد و در نهایت باعث ترکیدن آن شد. وی گفت که بسیاری از ساختمان‌ها در خیابان‌های باریک و بسیار نزدیک به محل جاری شدن آب جمع شده و به خوبی ساخته نشده بودند.
لیبی روی آب
امدادگران با امیدی اندک در ساختمان‌های فروریخته به دنبال بازماندگان می‌گردند. تقریباً همه افراد مرده‌اند و گمان می‌رود که تعداد بیشتری در زیر تپه‌های سیمانی خرد شده باشند. در خیابان الفنار مردی برای بیرون آوردن جسد چهار کودک از زیر گل کمک می‌خواهد.
کمک‌های بین‌المللی و ماموریت‌های نجات به آرامی وارد عمل می‌شوند، اما با مقیاس ویرانی مطابقت ندارند. داوطلبان محلی و کارکنان اورژانس از مناطق مختلف لیبی هرچه در توان داشتند بلافاصله پس از وقوع سیل انجام دادند.
به نوشته خبرگزاری سی‌ان‌ان، بر اساس گزارش سازمان ملل، تعداد قربانیان سیل ویرانگر در شهر ساحلی دِرنا به حداقل 11300 نفر رسیده است؛ حتی در شرایطی که انتظار می‌رود با ادامه تلاش‌ها، قربانیان بیشتری پیدا شوند.
دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (OCHA) اعلام کرد که 170 نفر دیگر در خارج از درنا بر اثر سیل کشته شده‌اند. تنها در درنا که قبل از این فاجعه حدود 100 هزار نفر جمعیت داشت، حداقل 10 هزار و 100 نفر مفقود هستند. OCHA افزود: «انتظار می‌رود این ارقام افزایش یابد زیرا گروه‌های جست‌وجو و نجات به طور خستگی‌ناپذیری برای یافتن بازماندگان تلاش می‌کنند.»
سازمان ملل می‌گوید، از زمان بارندگی شدید ناشی از طوفان دانیل، بیش از ۴۰ هزار نفر در شمال شرق لیبی آواره شده‌اند. رسانه دولتی لیبی (LANA) گزارش داد که نزدیک به 900 ساختمان در درنا در اثر سیل به طور کامل ویران شده است. کارشناسان می‌گویند تاثیر طوفان به دلیل تلاقی مرگبار عواملی همچون پیری، زیرساخت‌های در حال فروپاشی، هشدارهای ناکافی و اثرات تسریع بحران اقلیمی، تشدید شده است. شهر درنا، مرکز فاجعه، پس از آنکه سیل تمام محله‌ها را فرا گرفت و یک مسیر به سمت دریا را شخم زد، به دو قسمت تقسیم شد. OCHA گفت: «خطر قرار گرفتن هزاران آواره که اکنون در حال حرکت هستند، در معرض مین‌های زمینی و مهمات انفجاری جنگ (ERW) باقی‌مانده از سال‌ها درگیری در حال افزایش است، زیرا سیل اکنون مین‌ها و ERW را جابه‌جا کرده است.»
کودکان لیبی پس از بیش از یک دهه درگیری، با یک تراژدی دیگر روبه‌رو هستند. تخمین زده می‌شود که نزدیک به 300 هزار کودک در معرض این طوفان قدرتمند قرار گرفته باشند. فراتر از خطرات فوری مرگ و جراحت، سیل در لیبی یک خطر جدی برای سلامت و ایمنی کودکان بوده است. با به خطر افتادن منابع آب سالم، احتمال شیوع اسهال و وبا و همچنین کم‌آبی و سوءتغذیه به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد. در این میان، کودکانی که والدین خود را از دست می‌دهند یا از خانواده خود جدا می‌شوند، بیشتر در معرض خطرات حفاظتی از جمله خشونت و استثمار قرار دارند.
اجسادِ در حال تجزیه
امدادگران در حال عبور از ساختمان‌های فروریخته و جست‌وجوی دریا برای بازیابی اجساد هستند؛ در حالی که امید برای یافتن بازماندگان رنگ می‌بازد.
اسکله درنا به محل اصلی تحویل اجساد و انتقال آنها برای دفن تبدیل شده است. این فرآیند به دلیل خطرات سلامتی ناشی از تجزیه اجساد، فقط در همان یک مکان انجام می‌شود.
هیات‌های نجات بین‌المللی، خواهان تجهیزات بیشتر و کمک برای بازیابی اجساد از دریای مدیترانه هستند. یکی از نمایندگان تونس در دیدار با همتایان خود از روسیه، کشورهای عربی، ترکیه و ایتالیا گفت: اجساد به شدت در حال تجزیه هستند و ممکن است زمانی برسد که بازیابی آنها امکان‌پذیر نباشد. این نماینده افزود: «ما به کمک نیاز داریم تا مداخله‌مان کارآمدتر باشد.»
دو زن داوطلب از درنا به سی‌ان‌ان گفتند، اجسادی که اکنون می‌بینند دیگر قابل شناسایی نیستند زیرا هنگام تجزیه «همه شبیه هم به نظر می‌رسند». یکی از آنها به نام اسما عوض که هنوز در ناباوری به سر می‌برد، قبل از اینکه اشک بریزد به سی‌ان‌ان گفت: «این شهر، زیباترین شهر بود... من آن را پری دریایی می‌نامیدم. فکر می‌کنید دوباره سرپا شود؟»
در امتداد تفرجگاه ویران‌شده، داوطلبان با لباس‌های مخصوص، در دریا به دنبال اجساد می‌گردند. وسایل نقلیه درهم‌شکسته، در آنچه از سد موج باقی مانده، گیر کرده‌اند. ابراهیم حسن، رئیس خدمات آمبولانس در کوفره، جنوب لیبی، می‌گوید: «احتمالاً افرادی در این خودروها که در آب شناورند هستند، اما ما تجهیزات لازم را برای دسترسی به آنها نداریم.» او برای بازیابی این وسایل نقلیه و جست‌وجو در آب برای یافتن اجساد افرادی که هنوز پیدا نشده‌اند، به تجهیزات سنگین و پیچیده‌تری نیاز دارد.
بحران سلامت
عبدالوهاب هارون، جوان 21ساله، می‌گوید که در روز یکشنبه، 40 جسد را از دریا بیرون آورده است. او طنابی به دور کمرش داشت که به صفی از داوطلبان متصل شده بود تا در برابر امواج بلند مقاومت کنند. «همه‌جا پر از مرده‌ها بود، بچه‌های چندماهه، افراد مسن، زنان باردار؛ خانواده‌های 30، 40نفری همه رفته‌اند.»
هر بار که جسدی را پیدا می‌کنند، بوی تعفن هوا را پر می‌کند. بقایای دو نفر در کیسه‌های سیاه روی زمین است. یک وانت با دو جسد دیگر که در پتو پیچیده شده‌اند، بالا می‌آید. یک داوطلب قبل از اینکه آنها را در کیسه‌های سفید بگذارد تا در یک کامیون بزرگ‌تر بار کنند فریاد می‌زند: «این یکی خیلی تجزیه شده است.»
یکی از داوطلبان در حالی که منتظر پیدا شدن اجساد بعدی است، می‌گوید: «این دره بهشتی پر از درختان انار بود.» عبدالوهاب می‌گوید: «درنا رفته است.» مقامات سعی می‌کنند قبل از تدفین دسته‌جمعی در مکان‌های مختلف، در صورت امکان هویت اجساد را شناسایی کنند. همان‌طور که پزشکان در مورد خطرات سلامتی هشدار می‌دهند، یک کامیون کوچک هوا را به صورت دوره‌ای ضدعفونی می‌کند.
کشورِ دوپاره
بحران سیاسی طولانی و درگیری‌های گذشته در لیبی تاثیر قابل توجهی بر خدمات عمومی، به ویژه بهداشت، حمایت اجتماعی و خدمات آموزشی داشته است. در نتیجه برای کسانی که قبلاً آواره شده‌اند و نیازمند هستند، این فاجعه دردناک‌تر خواهد بود.
نمایندگان هیات‌های مصری و اماراتی، درباره یافتن اجساد در خلیج‌های مدیترانه توضیح دادند و گفتند که بسیاری از آنها در مناطقی هستند که فقط با قایق قابل دسترسی است.
یک نماینده از الجزایر گفت که تیم‌ها حدود 50 جسد را در صخره‌ای در حدود هفت مایل دریایی از بندر درنا مشاهده کردند، اما افزود که فقط غواصان و قایق‌ها به این منطقه دسترسی دارند. نماینده مصر نیز گفت: «اگر قایق‌های مناسب را تهیه کنیم، می‌توانیم روزانه 100 جسد را بازیابی کنیم.»
تیم‌ها همچنین هشدار دادند که اجساد در زیر انبوه گل ولای در مناطق مسکونی نیز همچنان در درنا گیر افتاده‌اند و تخلیه نشدن مناطق، ممکن است به یک بحران بهداشتی منجر شود.
اتحادیه آفریقا (AU) روز شنبه 16 سپتامبر اعلام کرد که برای حمایت از تلاش‌های واکنش ملی در لیبی پس از سیل ویرانگر «سازوکار مدیریت حوادث» را فعال کرده است. رئیس کمیسیون اتحادیه آفریقا، موسی فَکی ماهامات، همچنین تیمی از کارشناسان را از بخش‌های مختلف اتحادیه آفریقا برای ارائه حمایت بیشتر به لیبی اعزام خواهد کرد.
کمیته بین‌المللی نجات، بر نیازهای بشردوستانه تاکید کرد و افزود: اقدام علیه تغییرات اقلیمی نیز ضروری است. در سطح جهان، تغییرات اقلیمی این رویدادهای آب‌وهوایی را مکرر و شدیدتر کرده است که این موضوع، مقابله و بازسازی را برای جوامع، به ویژه مناطق درحال درگیری، سخت‌تر می‌کند.
فروریختن دو سد در درنا، بر ضعف زیرساخت‌های لیبی پس از بیش از یک دهه هرج‌ومرج تاکید کرد. این کشور نفت‌خیز آفریقایی همچنان بین دو دولت رقیب تقسیم شده است: یکی در شرق و دیگری در غرب. هر دو طرف این کشور، از حمایت شبه‌نظامیان مختلف و دولت‌های خارجی برخوردار بوده‌اند که پس از مرگ معمر قذافی در سال 2011 پس از چهار دهه حکومت، برای به دست آوردن قدرت در این کشور با یکدیگر رقابت کرده‌اند. سال‌ها درگیری در لیبی، باعث فروپاشی خدمات عمومی و زیرساخت‌ها در سراسر این کشور شده است.
مقامات شرقی درخواست کمک کرده‌اند، اما بانک مرکزی کشور که وظیفه تخصیص بودجه در سراسر کشور را بر عهده دارد، تنها دولت غربی را به رسمیت می‌شناسد. رئیس شورای ملی روابط ایالات متحده با لیبی، گفت که شکاف سیاسی شرق و غرب در لیبی تاثیر عمده‌ای بر نحوه ارائه خدمات از جمله امدادرسانی در بلایای طبیعی دارد.
شورای ریاست‌جمهوری لیبی روز دوشنبه مناطق اطراف شهرهای درنا، شحات و دارالبیضا را که بیشترین آسیب را دیده‌اند، منطقه فاجعه اعلام کرد. این شورا از «کشورهای برادر و دوست و سازمان‌های بین‌المللی خواست تا کمک و حمایت از مناطق آسیب‌دیده و تلاش‌های نجات دریایی برای بازیابی قربانیان ارائه کنند».
وزارت بهداشت لیبی روز دوشنبه اعلام کرد که یک هواپیما اجاره کرده و آن را پر از تجهیزات و دارو کرده است تا برای مردم آسیب‌دیده در شرق این کشور ارسال شود.
