بهشت مهاجران

مهاجران، فرصت‌های برتر اقتصادی و رفاهی را جست‌وجو می‌کنند. آنها، روند جهانی شدن و پیشرفت‌های تکنولوژیک را در نظر می‌گیرند؛ موانع پیش‌روی زندگی فعلی را می‌شمارند؛ چشم‌انداز آینده را می‌سازند و بعد تصمیم به مهاجرت می‌گیرند. آینده اقتصادی بهتر، نخستین عاملی است که مهاجرت را رقم می‌زند. مهاجران کشوری را برای زندگی انتخاب می‌کنند که بهترین شرایط را برای فعالیت‌های اقتصادی‌شان فراهم کند. محل جدید زندگی، هر اندازه بسترهای مطلوبی برای انجام فعالیت‌های اقتصادی ایجاد کند، شانس انتخاب بیشتری دارد تا مهاجران، پس‌اندازهایشان را در آن سرمایه‌گذاری کنند. مهاجران به نیروی کار کشور مقصد کمک می‌کنند؛ مهارت و روحیه کارآفرینی خود را به مکان جدید می‌برند و آن را به دارایی‌های ارزشمندی برای اقتصاد کشورهای میزبان تبدیل می‌کنند. کشورها هم برای مهاجران سرمایه‌گذار فرش قرمز پهن می‌کنند. سیاستگذاران و برنامه‌ریزان کشورها می‌دانند منابع مالی و شرایط اقتصادی‌شان اجازه نمی‌دهد همه فعالیت‌ها و برنامه‌هایشان را با منابع داخلی خود به اجرا درآورند، بنابراین از سرمایه‌گذاری خرد مهاجران استقبال می‌کنند. گزارش‌های سرمایه‌گذاری جهانی هم نشان می‌دهند که مهاجران، نقش تاثیرگذاری در روندهای اقتصاد بین‌الملل ایفا می‌کنند. کشورهای در حال توسعه، برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار خود، با افزایش کسری سرمایه‌گذاری سالانه مواجه خواهند بود. کشورهای پیشرفته تلاش می‌کنند منابع بیشتری را به سوی خود جذب کنند تا اهدافشان را بهتر و پرثمرتر به نتیجه برسانند. گزارش‌های صندوق سرمایه‌گذاری جهانی نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی (FDI) در سال 2022 نزدیک به 12 درصد کاهش یافته و لازم است برای جبران کاهش این میزان سرمایه‌گذاری مستقیم، جایگزین‌هایی پیش‌بینی شود. هیچ جایگزینی بهتر از سرمایه‌های خرد مهاجران نیست. کشورهای جهان اول، از سال‌ها پیش اقدامات ویژه‌ای برای جذب سرمایه‌گذاری‌های مهاجران انجام داده‌اند که موفقیت‌آمیز هم بوده است. کشورهای کمترتوسعه‌یافته هم در حال ایجاد زیرساخت‌های صحیح برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی هستند تا بهتر بتوانند اهداف توسعه خود را به پیش ببرند. مهاجران ترجیح می‌دهند سرمایه خود را به سمت حوزه املاک، فناوری‌های جدید و انرژی‌های تجدیدپذیر هدایت کنند؛ کشورهای مهاجرپذیر هم تلاش می‌کنند شرایط لازم را برای جذب این سرمایه‌ها ایجاد کنند. این کشورها به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده‌اند که پتانسیل‌های قابل قبولی در بخش‌های جذاب برای سرمایه‌گذاران مهاجر ایجاد کنند و در نهایت به نتیجه‌ای که می‌خواهند، دست یابند: هدایت مهاجران سرمایه‌گذار به سوی کشور خود.

کوچ از زادگاه برای سرمایه‌گذاری

دلایل زیادی وجود دارد که سرمایه‌گذاری در کشوری غیر از محل تولد افراد را به فعالیتی جذاب و مطلوب تبدیل می‌کند. تنوع، بازدهی بالاتر، دسترسی به بازارهای جدید، استفاده از نوسانات ارزی، ثبات سیاسی، مشوق‌های مالیاتی و افزایش امنیت اقتصادی از جمله دلایلی است که مهاجران ترجیح می‌دهند سرمایه‌گذاری را در جایی غیر از کشور خود انجام دهند. سرمایه‌گذاری در یک کشور دیگر می‌تواند سبد سرمایه‌گذاری افراد را متنوع‌تر کند و خطر از دست دادن همه پول را در یک بازار کاهش دهد. با گسترش سرمایه‌گذاری در کشورهای مختلف، سرمایه‌گذاران به‌طور بالقوه می‌توانند ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش و شانس خود را برای کسب بازده بیشتر افزایش دهند. بازدهی بالاتر، اهمیت بیشتری نسبت به ریسک سرمایه‌گذاری کمتر دارد. برخی از کشورها به دلایل مختلفی مانند رشد اقتصادی، ثبات سیاسی و سیاست‌های مالیاتی مطلوب، بازدهی سرمایه‌گذاری بیشتری نسبت به سایر کشورها برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کنند. بنابراین، سرمایه‌گذاران به این نتیجه می‌رسند که سرمایه‌گذاری در این کشورها، بازدهی بالاتری نسبت به سرمایه‌گذاری در کشور خودشان دارد. پس ترجیح بر این است که سرمایه خود را جایی ببرند که بازدهی بالاتری را تجربه کند. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در یک کشور دیگر، دسترسی به بازارها و مشتریان جدید را فراهم می‌کند. این موضوع برای کسب‌وکارهایی که به دنبال توسعه فعالیت‌ها و افزایش درآمد خود هستند، مولفه بسیار مهمی محسوب می‌شود که تاثیر مستقیمی در هدایت جریان سرمایه‌گذاری دارد. استفاده از نوسانات ارزی هم، دلیل دیگری است که جریان سرمایه را به سوی کشورهای مهاجرپذیر هدایت می‌کند. در صورتی که یک سرمایه‌گذار باور داشته باشد ارزش پول پس از سرمایه‌گذاری در برابر اصل پول افزایش می‌یابد، یک گام به سرمایه‌گذاری در کشوری دیگر نزدیک می‌شود. این موضوع زیر حوزه بازده کلی سرمایه قرار می‌گیرد که برای سرمایه‌گذاران مهم و تاثیرگذار به شمار می‌رود. برخی دیگر از سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند در کشورهایی با محیط‌های سیاسی باثبات‌تر سرمایه‌گذاری کنند. بنابراین، زمانی که مشاهده می‌کنند یک کشور، امنیت سرمایه‌گذاری بیشتری برای آنها به ارمغان می‌آورد، مسیر سرمایه‌گذاری خود را به سوی آن کشور تغییر می‌دهند. این سرمایه‌گذاری خطر تغییرات ناگهانی سیاست‌ها یا سایر مشکلاتی را که می‌تواند بر سرمایه‌گذاری آنها تاثیر منفی بگذارد کاهش خواهد داد. و در نهایت، وجود مشوق‌های مالیاتی مطلوب، موضوع مهم دیگری است که سبب می‌شود مهاجران، کشور خاصی را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنند. برخی کشورها، مشوق‌های مالیاتی یا مزایای مطلوبی را برای سرمایه‌گذاران خارجی ارائه می‌کنند تا انگیزه آنها را برای سرمایه‌گذاری در کشورشان افزایش دهند. کاهش نرخ مالیات یا معافیت از برخی ردیف‌های مالیاتی از جمله این مشوق‌ها به‌شمار می‌رود که سرمایه‌گذاری در کشور دیگر را جذاب‌تر می‌کند و حجم سرمایه‌گذاری را نیز افزایش می‌دهد.

آمریکا و اروپا، مقصد اصلی سرمایه‌گذاران

اروپایی‌ها سهم بسیار بیشتری را در فهرست 20 کشور جذاب برای سرمایه‌گذاران به خود اختصاص داده‌اند. 14 کشور از فهرست 20 کشور مطلوب برای سرمایه‌گذاری مهاجران، اروپایی هستند؛ اما آمریکا، جذاب‌ترین کشور برای مهاجران است تا سرمایه خود را به این کشور منتقل کنند. پس از آمریکا، کانادا، استرالیا، انگلستان و آلمان در رده‌های دوم تا پنجم قرار گرفته‌اند. سنگاپور به عنوان یکی از دو نماینده قاره آسیا، در رتبه ششم بیشترین جذب سرمایه‌گذاری مهاجران قرار گرفته و فرانسه، سوئیس، نیوزیلند، اسپانیا، پرتغال، سوئد، نروژ، دانمارک، هلند، ایرلند، بلژیک، اتریش و ایتالیا در رده‌های هفتم تا نوزدهم جای گرفته‌اند. آخرین کشور این فهرست هم ژاپن است که به عنوان دومین کشور آسیایی، توانسته شرایط مطلوبی برای مهاجران ایجاد کند تا سرمایه‌های خود را به این کشور منتقل کنند. در این فهرست، نام آمریکا به عنوان جذاب‌ترین کشور برای سرمایه‌گذاری مهاجران خودنمایی می‌کند. این کشور 44 میلیون ساکن خارجی دارد و از دهه‌های گذشته، اصلی‌ترین مقصد مهاجران به شمار رفته است. اقتصاد بزرگ و بازار کار متنوع این کشور، فرصت‌هایی را برای کارگران ماهر و غیرماهر فراهم کرده تا تلاش کنند به آمریکا مهاجرت کنند. دولت آمریکا هم برنامه‌های مختلفی مانند ویزای EB-5 را به اجرا درآورده و به سرمایه‌گذارانی که حداقل 900 هزار دلار در یک کسب‌وکار آمریکایی سرمایه‌گذاری می‌کنند و متعاقب آن باعث افزایش اشتغال‌زایی می‌شوند، اقامت دائم اعطا می‌کند.

کانادا، دومین کشوری است که بیشترین جذابیت را برای سرمایه‌گذاری مهاجران ایجاد کرده است. این کشور که عنوان بهشت مهاجران را به خود اختصاص داده، سالانه از 400 هزار تازه‌وارد مهاجر میزبانی می‌کند. فرآیندهای مهاجرتی مبتنی بر امتیاز کانادا، کارگران ماهر و کارآفرینانی را که می‌توانند به اقتصاد این کشور کمک کنند در اولویت پذیرش قرار می‌دهد. علاوه بر این، دولت کانادا برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی، مشوق‌های مالیاتی و کمک‌های مالی مختلفی ارائه می‌دهد. استرالیا هم به واسطه اقتصاد قوی، کیفیت بالای زندگی و محیط تجاری مطلوب، به مقصدی جذاب برای مهاجران تبدیل شده است. این کشور برنامه‌های متنوع متفاوتی مانند ویزای نوآوری و سرمایه‌گذاری تجاری را اجرا کرده و به کارآفرینانی که حداقل 200 هزار دلار استرالیا در یک کسب‌وکار استرالیایی سرمایه‌گذاری کنند، اقامت دائم می‌دهد. بریتانیا هم با وجود برگزیت و سیاست‌های سخت‌گیرانه مهاجرتی، یکی از مقاصد اصلی مهاجران به‌شمار می‌رود. اقتصاد قوی این کشور و دسترسی به بازار اروپا، انگلستان را به مقصدی جذاب برای سرمایه‌گذاران تبدیل کرده است. دولت این کشور انواع مختلفی از ویزاهای سرمایه‌گذاری را برای مهاجران در نظر گرفته است؛ در یکی از این مدل‌ها، به افرادی که حداقل دو میلیون پوند در یک شرکت بریتانیایی سرمایه‌گذاری می‌کنند، اقامت دائم ارائه می‌شود. آلمان که در رده پنجم بهترین کشور برای جذب مهاجران سرمایه‌گذار قرار دارد، استارت‌آپ‌های خود را برای جذب سرمایه مهاجران در نقطه هدف قرار داده است. سیاستگذاران این کشور می‌دانند که با برخورداری از اقتصاد قوی و استاندارد بالای زندگی، می‌توانند مهاجران را به سمت سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌های قدرتمندی که به تازگی در آلمان شکل گرفته یا در حال شکل‌گیری هستند هدایت کنند. سنگاپور به عنوان یک کشور پیشرفته آسیایی، در جایگاه ششم بهترین مقصد سرمایه‌گذاران جهان قرار دارد. موقعیت استراتژیک این کشور در کنار محیط سیاسی باثبات و نرخ مالیات بسیار پایین، سبب شده تا سرمایه‌گذاران نیم‌نگاهی به آن داشته باشند. دولت این کشور چندین برنامه جذب سرمایه برای علاقه‌مندان مهاجرت به این کشور تدوین کرده تا کار مهاجران را برای دریافت اقامت دائم، آسان کند. افرادی که حداقل 5 /2 میلیون دلار سنگاپور در یکی از کسب‌وکارهای این کشور سرمایه‌گذاری می‌کنند، از اقامت دائم این کشور آسیایی برخوردار خواهند شد. فرانسه هم مانند آلمان، به کارآفرینانی که استارت‌آپ‌های نوآورانه‌ای در فرانسه ایجاد کنند، اقامت دائم ارائه می‌کند. سوئیس به افرادی که حداقل یک میلیون فرانک در این کشور سرمایه‌گذاری کنند، اقامت دائم می‌دهد؛ نیوزیلند، نروژ، اسپانیا و اتریش، راه‌اندازی کسب‌وکار را یک موضوع کلیدی می‌دانند و افرادی را که در این کشورها اقدام به کارآفرینی می‌کنند، به عنوان شهروند، پذیرش می‌کنند. پرتغال، نوعی ویزا را با عنوان ویزای طلایی پیش‌بینی کرده که افراد با حداقل 500 هزار یورو سرمایه‌گذاری در یک کسب‌وکار بومی پرتغال، می‌توانند اقامت این کشور را دریافت کنند. سوئد و دانمارک هم مانند آلمان و فرانسه، به افرادی که در استارت‌آپ‌ها سرمایه‌گذاری انجام دهند و کسب‌وکارهای نوآورانه راه‌اندازی کنند، اقامت دائم ارائه می‌کنند. بلژیک کمی قاعده را برای مهاجران سرمایه‌گذار آسان‌تر کرده و به افرادی که حداقل 350 هزار یورو در یک شرکت بلژیکی سرمایه‌گذاری کنند، اقامت اعطا می‌کند. ژاپن نیز که به دلیل استاندارد بالای زندگی، فناوری پیشرفته و فرهنگ استقبال از مهاجران، به یک مقصد جذاب برای سرمایه‌گذاران تبدیل شده، برنامه‌های متعددی از جمله ویزای Business Manager را به اجرا درآورده و در قالب آن، به کارآفرینانی که کسب‌وکار خود را در ژاپن راه‌اندازی می‌کنند، اقامت دائم می‌دهد.

تغییر معادلات از سال 2000

کشورهایی که اکنون در صدر فهرست پذیرش مهاجران سرمایه‌گذار قرار گرفته‌اند، یک‌شبه به نتیجه نرسیده‌اند. آنها برنامه‌های متعددی تعریف کرده‌اند و توانسته‌اند به تدریج اعتماد مهاجران را به خود جلب کنند. پس از سال 2000، کشورهای متعددی در جذب سرمایه‌گذاران مهاجر موفق بوده‌اند که سنگ‌بنای برنامه‌های اقامتی خود را حداقل یک دهه پیش از این تاریخ نهاده بودند. دلیل اصلی این کشورها برای جذب سرمایه‌گذاری مهاجران، جهانی شدن روزافزون و نیاز به سرمایه‌گذاری خرد خارجی برای رونق اقتصادشان بوده است. کانادا، آمریکا، استرالیا و بریتانیا در این زمینه به عنوان الگوهای تدوین و اجرای برنامه‌های اقامتی بر پایه سرمایه‌گذاری شناخته می‌شوند. کانادا، برنامه سرمایه‌گذاری مهاجرتی خود را با عنوان IIP در سال 1986 پایه‌گذاری کرد. هدف این برنامه مهاجرتی، جذب مهاجران ثروتمند برای سرمایه‌گذاری در این کشور بود. البته این برنامه در سال 2014 به تعلیق درآمد اما پیش از تعلیق، نتایج مطلوبی برای این کشور به دنبال داشت. در سال 2019 برنامه آزمایشی سرمایه‌گذاری مهاجران با عنوان IIVC در کانادا آغاز شد. هدف اجرای این برنامه، جذب سرمایه‌گذارانی با ارزش دارایی بالاست که می‌توانند حداقل دو میلیون دلار در کانادا سرمایه‌گذاری کنند. این سرمایه‌گذاری می‌تواند در یک صندوق حمایت از کسب‌وکارها به عنوان سپرده سرمایه‌گذاری شود، سپس سرمایه‌گذاران برای دریافت اقامت دائم کانادا اقدام کنند. براساس گزارش موسسه جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی کانادا، این کشور با اجرای برنامه IIP بین سال‌های 2001 تا 2011، بیش از 185 هزار مهاجر را جذب کرد و درآمدی معادل 6 /2 میلیارد دلار کانادا برای کشورش فراهم آورد. اجرای این برنامه به ایجاد شغل و تحریک رشد اقتصادی در کانادا کمک زیادی کرده است. ایالات‌متحده آمریکا هم موفقیت خود در جذب مهاجران سرمایه‌گذار را مدیون اجرای طرحی با عنوان EB-5 بوده است. برنامه ویزای EB-5 در سال 1990 آغاز شد و به سرمایه‌گذاران خارجی اجازه می‌دهد حداقل 900 هزار دلار در یکی از شرکت‌ها و یا کسب‌وکارهای جدید آمریکا سرمایه‌گذاری کنند. این مبلغ سرمایه‌گذاری، حداقل 10 فرصت شغلی ایجاد می‌کند و بنابراین، سرمایه‌گذاران می‌توانند پس از این اقدام برای اقامت دائم آمریکا درخواست خود را ارائه دهند. دفتر ملی تحقیقات اقتصادی آمریکا، اجرای برنامه مهاجرتی EB-5 را موفق دانسته است. براساس گزارش این موسسه، بین سال‌های 2005 تا 2012 و در مجموع هشت سال، این برنامه بیش از پنج میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی را به سمت آمریکا هدایت کرده و بیش از 85 هزار فرصت شغلی برای این کشور ایجاد کرده است. همچنین اجرای این برنامه سبب شده مناطقی که پیش از این کمتر میزبان سرمایه‌گذاری و اجرای برنامه‌های کارآفرینی بوده‌اند، به عنوان مناطق هدف، شاهد توسعه اقتصادی باشند. استرالیا، کمی دیرتر از کانادا و آمریکا به فکر جذب سرمایه‌گذاران مهاجر افتاد. این کشور، برنامه ویزای سرمایه‌گذاری خود را با عنوان SIV و از سال 2012 به اجرا درآورد. بر اساس شرایط این برنامه مهاجرتی، افراد می‌توانند اقدام به خرید اوراق قرضه دولتی کنند یا سرمایه‌گذاری مستقیم انجام دهند، سپس درخواست خود را برای اقامت دائم استرالیا ارائه کنند. وزارت امور داخلی استرالیا اعلام کرده برنامه SIV موفق شده بین سال‌های 2012 تا 2018 بیش از دو هزار سرمایه‌گذار جذب کند که نسبت به سرمایه‌گذاری 11 میلیارددلاری در این کشور اقدام کرده‌اند. و در نهایت، بریتانیا نیز برنامه‌ای با عنوان ویزای Tier1 را در سال 2008 به منظور جذب افراد ثروتمند به اجرا درآورد. این برنامه تاکید می‌کند که سرمایه‌گذاران باید حداقل دو میلیون پوند در اوراق قرضه دولتی بریتانیا یا بازار سهام سرمایه‌گذاری کنند. دفتر آمار ملی بریتانیا اعلام کرده با اجرای این برنامه بین سال‌های 2008 تا 2018 بیش از پنج میلیارد پوند سرمایه‌گذاری خارجی به این کشور جذب شده و 2500 نفر سرمایه‌گذار از کشورهای دیگر به بریتانیا مهاجرت کرده‌اند.

خاورمیانه‌ای‌های پیشتاز

براساس گزارش سرمایه‌گذاری جهانی که از سوی کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (UNCTAD) منتشر شده، کشورهای خاورمیانه اقدامات ویژه‌ای برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی انجام داده‌اند که در برخی موارد، موفقیت‌آمیز بوده است. درست است که این گزارش نشان می‌دهد جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در سال 2020 و به دلیل همه‌گیری کرونا و کاهش قیمت نفت، کاهش 35درصدی را تجربه کرده، اما برخی از کشورهای این منطقه توانسته‌اند جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را به سوی خود هدایت کنند. یکی از موفق‌ترین کشورها در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در منطقه MENA، امارات متحده عربی است. این کشور، با جذب 12 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی در سال 2020 بزرگ‌ترین جذب‌کننده سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در منطقه بوده است. یکی از دلایل موفقیت امارات، موقعیت استراتژیک، محیط مناسب تجاری و اقتصاد متنوع بوده که در کنار اجرای سیاست‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاران در بخش‌های خاصی مانند گردشگری، انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری توانسته موقعیت مطلوبی برای خود ایجاد کند. کشور دیگری که در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی موفق بوده، عربستان سعودی است. با وجود کاهش ورودی سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم در سال 2020، این کشور اصلاحات متعددی را برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی انجام داده است. این اصلاحات شامل باز کردن بخش‌های جدید برای سرمایه‌گذاری خارجی، ساده‌سازی مراحل ثبت کسب‌وکار و بهبود چارچوب قانونی برای سرمایه‌گذاران خارجی بوده است. از دیگر کشورهای منطقه که جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی قابل توجهی را ایجاد کرده‌اند، مصر، قطر و ترکیه هستند. مصر اصلاحات اقتصادی و پروژه‌های زیربنایی را برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی اجرا کرده است. قطر بر توسعه بخش‌های انرژی و زیرساخت‌های خود تمرکز کرده و ترکیه نیز سیاست‌هایی را برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در تولید، فناوری و انرژی‌های تجدیدپذیر به اجرا درآورده است.

پای بهبود اقتصاد در میان است

جهانی شدن، جذب سرمایه‌گذاری خارجی را برای کشورها آسان کرده و سیاستگذاران توسعه را به این نتیجه رسانده که با جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، می‌توانند اقتصاد کشورشان را بهبود ببخشند. سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند فناوری جدید را برای کشورها به ارمغان بیاورد، شغل ایجاد کند و رشد اقتصادی را بالا ببرد. علاوه بر این، سرمایه‌گذاران خارجی می‌توانند ایده‌ها و دیدگاه‌های جدیدی را به کشورها تزریق کنند تا رشد و گسترش کسب‌وکارهای محلی را به دنبال داشته باشد. از سوی دیگر، کشورها منابع مالی کافی برای سرمایه‌گذاری و تامین مالی پروژه‌های مختلف یا طرح‌های اقتصادی پیش‌بینی‌شده ندارند. بنابراین، با جذب سرمایه‌گذاری‌های خرد خارجی، می‌توانند به سرمایه مورد نیاز برای رشد و توسعه اقتصاد خود دسترسی پیدا کنند. بر اساس گزارشی که بانک جهانی در سال 2021 منتشر کرده، سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند به افزایش رشد اقتصادی، بهره‌وری بالاتر و بهبود رقابت در کشورها منجر شود. همچنین سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند با ایجاد شغل و افزایش دستمزدها، به کاهش فقر و نابرابری کمک کند. با این حال، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، همیشه هم آسان نیست. کشورها باید فضای کسب‌وکار مطلوبی ایجاد کنند که برای سرمایه‌گذاران خارجی جذاب باشد. برخورداری از محیط سیاسی و اقتصادی باثبات، فرآیندهای قانونی شفاف و نیروی کار ماهر از جمله نیازهای زیرساختی کشورها برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی به‌شمار می‌رود. بر اساس گزارش سازمان تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (UNCTAD)، کشورها باید سیاست‌هایی را اجرا کنند که برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی طراحی شده است. در این گزارش آمده است که کشورها باید استراتژی مشخصی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی از جمله شناسایی بخش‌ها و بازارهای هدف ایجاد کنند. علاوه بر این، کشورها نیاز به ایجاد فضای سرمایه‌گذاری مطلوب از جمله کاهش بوروکراسی و تشریفات اداری، بهبود زیرساخت‌ها و ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاران خارجی دارند. در گزارشی که با عنوان «سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه» و از سوی بانک جهانی منتشر شده، جذب سرمایه‌گذاری خارجی مستلزم هفت زیرساخت اساسی است که لازم است از سوی کشورها ایجاد شود. بانک جهانی از محیط سیاسی و اقتصادی باثبات، سیستم حقوقی شفاف، برخورداری از نیروی کار ماهر، ایجاد مشوق‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی، بهبود زیرساخت‌ها، کاهش بوروکراسی و تشریفات اداری و تدوین استراتژی مشخص برای جذب سرمایه‌گذاری به عنوان نیازهای زیرساختی کشورها برای توسعه هرچه مطلوب‌تر سرمایه‌گذاری خارجی نام برده است. بر اساس گزارش بانک جهانی، بی‌ثباتی سیاسی و عدم اطمینان اقتصادی می‌تواند سرمایه‌گذاران خارجی را از سرمایه‌گذاری در یک کشور منصرف کند. بنابراین، کشورها باید اطمینان حاصل کنند سیستم‌های سیاسی و اقتصادی آنها پایدار و قابل پیش‌بینی است. این موضوع می‌تواند از مسیر اجرای سیاست‌هایی که ثبات سیاسی را ترویج می‌کند، مانند تضمین حاکمیت قانون، حمایت از حقوق مالکیت و ارتقای شفافیت در تصمیم‌گیری‌های دولتی تحقق یابد. برخورداری از سیستم حقوقی شفاف، نیاز دیگری است که سبب می‌شود سرمایه‌گذاران ترجیح دهند در کشورهای دیگر سرمایه‌گذاری کنند. فرآیندهای قانونی شفاف، تضمین می‌کنند که سرمایه‌گذاران خارجی می‌توانند در چارچوب قانونی قابل پیش‌بینی و سازگار فعالیت کنند. کشورها همچنین باید مطمئن شوند نظام حقوقی‌شان از حق سرمایه‌گذاران خارجی به ویژه حقوق مالکیت معنوی محافظت می‌کند. نیروی کار ماهر نیز برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی ضروری است زیرا تضمین می‌کند سرمایه‌گذاران خارجی به استعدادهای مورد نیاز برای راه‌اندازی مشاغل خود دسترسی دارند. بنابراین، کشورها باید در برنامه‌های آموزشی و مهارتی سرمایه‌گذاری کنند تا توانایی‌های نیروی کار خود را ارتقا دهند. کشورهای متقاضی جذب سرمایه‌گذاری خارجی همچنین باید مشوق‌هایی برای افزایش انگیزه سرمایه‌گذاران پیش‌بینی و اجرا کنند. این مشوق‌ها می‌تواند شامل معافیت‌های مالیاتی، یارانه‌ها و سایر مزایایی باشد که سرمایه‌گذاری در یک کشور را جذاب‌تر می‌کند. با این حال، مهم است که این مشوق‌ها هدفمند باشند و در بازار اختلال ایجاد نکنند. پنجمین نکته‌ای که کشورها باید برای افزایش جذب سرمایه‌گذاری خارجی در نظر بگیرند این است که زیرساخت‌های خود را بهبود بخشند. این زیرساخت‌ها که شامل بهبود شبکه‌های حمل‌ونقل، امکانات مخابراتی و سامانه‌های انرژی می‌شود، تضمین می‌کنند که سرمایه‌گذاران خارجی به منابع مورد نیاز برای راه‌اندازی مشاغل خود دسترسی دارند. کاهش بوروکراسی و تشریفات اداری، روش دیگری است که کشورها برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی به آن نیاز دارند. وجود بوروکراسی‌های زائد و تشریفات اداری غیرضروری مانع مهمی برای سرمایه‌گذاری خارجی به‌شمار می‌رود زیرا مشکلات بسیاری برای سرمایه‌گذاران در محیط‌های نظارتی ایجاد می‌کند. بنابراین، کشورها باید فرآیندهای نظارتی خود را ساده کنند و از حجم بوروکراسی‌هایی که سرمایه‌گذاران خارجی با آن روبه‌رو می‌شوند، بکاهند. با همه این اوصاف، در صورتی که کشورها همه این شرایط را برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی ایجاد کنند اما استراتژی مشخصی در این حوزه نداشته باشند، با شکست روبه‌رو خواهند شد. تدوین استراتژی مشخص برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، شامل گزینه‌هایی است که شناسایی بخش‌های هدف و بازارهای جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی را دربر می‌گیرد. در این زمینه، کشورها باید سیاست‌هایی را توسعه دهند که متناسب با نیازهای سرمایه‌گذاران خارجی باشد. از جمله این سیاست‌ها می‌توان به حمایت از تحقیق و توسعه یا ارائه مشوق‌هایی برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های خاص اشاره کرد.

میلیونرها در کشورهای جدید

الیزابت شاو، کارشناس ارشد سازمان تجارت جهانی که در مطالعات مهاجرت اقتصادی این سازمان مشارکت فعالی دارد، به تازگی گزارشی منتشر کرده که نشان می‌دهد مهاجران، چگونه سرمایه‌های خود را از کشور زادگاهشان به کشور دیگری منتقل می‌کنند. او در گزارش خود تاکید می‌کند افراد ثروتمند در سال‌های اخیر بیشتر اقدام به خرید ملک در کشورهای دیگر کرده‌اند تا محل اقامت خود را در آینده تضمین کنند. ایجاد این روند در نتیجه کاهش محدودیت‌های مرزی، ایجاد ناآرامی‌های جهانی پس از تهاجم روسیه به اوکراین و ایجاد آشفتگی‌های اقتصادی در برخی کشورهای جهان ایجاد شده است. در این گزارش تاکید شده تعداد افرادی که دارای ثروت خالص بالاتر از یک میلیون دلار آمریکا هستند، بیش از دو برابر شده و از 51 هزار نفر در سال 2013 به 110 هزار نفر در سال 2018 رسیده است. همچنین براساس پیش‌بینی‌های موسسه مشاوره هنلی، پیش‌بینی می‌شود 125 هزار میلیونر غیرآمریکایی در سال 2023 به این کشور مهاجرت کنند. میلیونرهای مهاجر در روند مهاجرتی خود ترجیح می‌دهند پول‌هایشان را در اقتصاد محلی سرمایه‌گذاری کنند. این گزارش نشان می‌دهد میلیونرهای فراملیتی در انتخاب کشورهای مقصد خود، به مولفه‌های مهمی مانند کیفیت زندگی در یک کشور، ثبات سیاسی و اقتصادی، مشوق‌های مالی مانند رفتارهای مالیاتی و البته سیاست‌های مهاجرتی توجه می‌کنند. تخمین زده می‌شود که 30 درصد از مهاجران ثروتمند از طریق برنامه‌های مهاجرت سرمایه‌گذاری وارد کشورهای جدید خود می‌شوند. از سوی دیگر، الگوهای مهاجرت ثروتمندان به دلیل تغییر روندهای ژئوپولیتیک، تغییر کرده است. مهاجران ثروتمند در بیشتر مواقع جذب کشورهایی با محیط‌های اجتماعی و سیاسی امن شده‌اند که ایالات‌متحده آمریکا، کانادا، آلمان، استرالیا و بریتانیا در صدر این فهرست قرار دارند. اکنون اما، کشورهای باثبات اقتصادی نیز به این فهرست اضافه شده‌اند. در این دسته نیز نام کشورهایی مانند امارات متحده عربی، استرالیا، سنگاپور، اسرائیل و سوئیس به چشم می‌خورد. سازمان مهاجرتی سوئیس اعلام کرده که تا پایان سال 2021، بیش از 62 میلیون میلیونر از کشورهای خود مهاجرت کرده و پول خود را در کشور دیگری سرمایه‌گذاری کرده‌اند. تخمین زده می‌شود این تعداد در سال 2026 به 88 میلیون نفر برسد. بر اساس گزارش این سازمان، بی‌ثباتی‌های سیاسی و اقتصادی جهان، یکی از اصلی‌ترین عوامل مهاجرت میلیونرها محسوب می‌شود و تغییرات آب‌وهوایی در رده بعدی قرار می‌گیرد. گزارش سازمان تجارت جهانی نیز مقصد سرمایه‌گذاران مهاجر را با عنوان «بهشت» توصیف کرده است: بهشت سرمایه‌گذاران چینی، سنگاپور است، اما لندن، بهشت نخبگان روس به‌شمار می‌رود و روس‌ها آن را با عنوان تحقیرآمیز «لندنگراد» می‌نامند. موناکو و سوئیس، بهشت‌های مالیاتی هستند و کشورهای جنوب اروپا، بهشت سالخوردگانی هستند که می‌خواهند ادامه زندگی خود را در آرام‌ترین شکل ممکن سپری کنند. امارات، بهشت دیگر روس‌هایی است که ممکن است با تحریم‌ها یا کیفرخواست‌های احتمالی روبه‌رو شوند. شهرهای ابوظبی و دوبی اکنون میزبان ثروتمندان روسیه شده‌اند که علاقه‌مند به نقش‌آفرینی در جنگ اوکراین نیستند.

ایران باید چه اقداماتی انجام دهد؟

ایران کشوری در حال توسعه با پتانسیل گسترده برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. با این حال جذب سرمایه‌گذاری خارجی به ویژه در کشوری با شرایط پیچیده سیاسی و اقتصادی مانند ایران، کار ساده‌ای نیست. بر اساس گزارش «بررسی سیاست‌های سرمایه‌گذاری ایران» که در سال 2019 از سوی کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد منتشر شده، ایران برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی باید اقدامات متعددی را برای بسترسازی فضای سرمایه‌گذاری مطلوب انجام دهد. آنکتاد تاکید کرده که ایران باید چارچوب قانونی و نظارتی، زیرساخت‌ها و فضای کسب‌وکار خود را ارتقا بخشد و به اقدامات ضدفساد خود سرعت دهد. تنها با این اقدامات است که این کشور می‌تواند فضای سرمایه‌گذاری مطلوبی ایجاد کند و سرمایه‌گذاری خارجی مورد نیاز را برای دستیابی به اهداف اقتصادی خود جذب کند. سرمایه‌گذاران خارجی باید به سیستم قانونی و نظارتی کشوری که در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند اعتماد داشته باشند. بنابراین ایران باید قوانین و مقرراتی را تصویب کند که شفاف و قابل پیش‌بینی باشد. این قوانین، موضوعات مهمی نظیر ساده‌سازی فرآیند اخذ مجوزها، کاهش بوروکراسی و اطمینان از قابل اجرا بودن قراردادها را شامل می‌شود. علاوه بر این، ایران باید اطمینان حاصل کند که قوانین و مقرراتی که پایه‌گذاری می‌کند، با استانداردها و بهترین شیوه‌های بین‌المللی مطابقت داشته باشد. زیرساخت‌ها هم عاملی حیاتی برای سرمایه‌گذاران خارجی است تا ثروت خود را به یک کشور دیگر منتقل کنند. بر همین اساس، ایران باید برای بهبود شبکه حمل‌ونقل خود از جمله جاده‌ها، راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌ها سرمایه‌گذاری کند. همچنین باید تمرکز ویژه‌ای بر توسعه زیرساخت‌های انرژی مانند نیروگاه‌ها و خطوط انتقال ایجاد کند. این کشور باید خیال سرمایه‌گذاران را درباره تامین برق مورد نیاز راحت کند. علاوه بر این، ایران باید زیرساخت‌های دیجیتال خود از جمله اتصال به اینترنت پرسرعت را برای حمایت از رشد صنایع مبتنی بر فناوری بهبود بخشد. نکته‌ای که در گزارش کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد به شدت برجسته شده، اقدامات اجرایی ایران برای مقابله با فساد است. وجود فساد در یک کشور، مانعی بزرگ برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی به‌شمار می‌رود. بنابراین، ایران باید اقداماتی را برای مبارزه با فساد از جمله تقویت قوانین و نهادهای مبارزه با فساد، افزایش شفافیت در تدارکات و پشتیبانی‌های سرمایه‌گذاری و افزایش پاسخگویی مقامات دولتی انجام دهد. این اقدامات سبب می‌شود دیوار بی‌اعتمادی میان سرمایه‌گذاران خارجی و دولت ایران کوتاه‌تر شود. در نگاهی دیگر، ایران دارای جمعیت جوان و تحصیل‌کرده‌ای است که در کنار منابع طبیعی فراوان و موقعیت استراتژیک، شرایط مطلوبی برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی فراهم می‌کند. دولت ایران باید با معرفی این ویژگی‌ها، سرمایه‌گذاران بالقوه را با مزایای سرمایه‌گذاری در این کشور بیشتر آشنا کند. در کنار این اقدامات، ایران باید بخش‌های کلیدی سرمایه‌گذاری را شناسایی کرده و استراتژی‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در این بخش‌ها ایجاد کند. به عنوان مثال، ایران می‌تواند بر توسعه صنعت گردشگری خود تمرکز کند که ظرفیت‌های قابل ‌توجهی برای رشد دارد. بهبود فضای کسب‌وکار، عامل دیگری است که سبب می‌شود سرمایه‌گذاران خارجی به سمت ایران جذب شوند. ایجاد زمینه اقدامات برابر برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، حفاظت از حقوق مالکیت معنوی و اطمینان از وجود نیروی کار ماهر برای سرمایه‌گذاران از جمله فعالیت‌هایی است که ایران در این زمینه باید انجام دهد. دولت ایران همچنین باید برای سرمایه‌گذاران خارجی مشوق‌هایی مانند معافیت‌های مالیاتی یا یارانه‌هایی برای افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری در نظر بگیرد. و در نهایت، ایران باید به ایجاد روابط مطلوب با سرمایه‌گذاران خارجی بپردازد. تعامل با دولت‌های خارجی و سازمان‌های بین‌المللی، حضور در نمایشگاه‌های خارجی و ارتقای فرصت‌های سرمایه‌گذاری از طریق کمپین‌های بازاریابی هدفمند، از جمله فعالیت‌هایی است که ایران باید برای توسعه ارتباطات خود با سرمایه‌گذاران خارجی انجام دهد. همچنین دولت ایران باید آژانس‌های تشویق سرمایه‌گذاری را برای ارائه اطلاعات و حمایت از سرمایه‌گذاران خارجی ایجاد کند. این آژانس‌ها می‌توانند به عنوان هماهنگ‌کننده بخش‌های مختلف دولت برای ترغیب حضور سرمایه‌گذاران خارجی در ایران فعالیت کنند. موضوع اصلی این است که دولت، باید بپذیرد ایران به جذب سرمایه‌های خارجی کلان و خرد نیاز دارد تا بتواند مسیر توسعه خود را با سرعت بیشتری طی کند. در غیر این صورت، قافیه را به کشورهای دیگری که استراتژی‌های خود را برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی تدوین کرده‌اند، خواهد باخت.