سوپرمارکت‌های بیولوژیک

تالاب‌ها برای زندگی انسان و سیاره زمین حیاتی هستند. آنها به طور مستقیم یا غیرمستقیم تقریباً تمام آب شیرین جهان را تامین می‌کنند. بیش از یک میلیارد نفر برای امرارمعاش به آنها وابسته هستند و یکی از اکوسیستم‌های دارای بیشترین تنوع زیستی هستند. بیش از 40 درصد از گونه‌های جهان در تالاب‌ها زندگی و زادوولد می‌کنند، اگرچه در حال حاضر بیش از 25 درصد از تمام گیاهان و جانوران تالاب‌ها در معرض خطر انقراض هستند. تالاب‌ها منبع حیاتی برای غذا، مواد خام، منابع ژنتیکیِ دارو و انرژی آبی هستند و نقش مهمی در حمل‌ونقل، گردشگری و رفاه فرهنگی و معنوی مردم دارند. تالاب‌ها محرک‌های کلیدی اقتصاد محلی هستند، زیرا آب شیرین را برای کشاورزی و تولید مواد غذایی فراهم می‌کنند، از خشکسالی و سیل جلوگیری، آب را تصفیه و دی‌اکسید کربن را جذب می‌کنند.

تالاب‌ها از جمله مولدترین اکوسیستم‌ها در جهان هستند که با جنگل‌های بارانی و صخره‌های مرجانی قابل مقایسه هستند. انواع بی‌شماری از میکروب‌ها، گیاهان، حشرات، دوزیستان، خزندگان، پرندگان، ماهی‌ها و پستانداران می‌توانند بخشی از اکوسیستم تالاب باشند. روابط پیچیده و پویا میان موجودات ساکن در محیط تالاب، شبکه‌های غذایی نامیده می‌شود. به همین دلیل است که تالاب‌های تگزاس، کارولینای شمالی و آلاسکا با یکدیگر متفاوت هستند. تالاب‌ها را می‌توان به عنوان «سوپرمارکت‌های بیولوژیک» در نظر گرفت. آنها حجم زیادی از مواد غذایی را فراهم می‌کنند که بسیاری از گونه‌های جانوری را جذب می‌کند. این حیوانات برای بخشی از یا تمام چرخه زندگی خود از تالاب‌ها استفاده می‌کنند. برگ‌ها و ساقه‌های گیاهان مرده در آب تجزیه می‌شوند و ذرات کوچکی از مواد آلی به نام «دتریتوس» را تشکیل می‌دهند. این ماده غنی‌شده بسیاری از حشرات آبزی کوچک، صدف‌ها و ماهی‌های کوچک را تغذیه می‌کند که غذای ماهی‌های شکارچی بزرگ‌تر، خزندگان، دوزیستان، پرندگان و پستانداران هستند.

تالاب‌ها نقش مهمی در اکولوژی حوضه آبخیز دارند. بسیاری از گونه‌های پرندگان و پستانداران برای غذا، آب و سرپناه به تالاب‌ها متکی هستند، به ویژه در زمان مهاجرت و تولیدمثل. میکروب‌ها، گیاهان و حیات وحش تالاب‌ها بخشی از چرخه‌های جهانی آب، نیتروژن و گوگرد هستند. دانشمندان اکنون می‌دانند که بقا و پایداری جو ممکن است یک عملکرد فرعی تالاب باشد. تالاب‌ها کربن را در گیاهان و خاک خود ذخیره می‌کنند، به جای اینکه کربن را به عنوان دی‌اکسید کربن در جو آزاد کنند. بنابراین تالاب‌ها به تعدیل شرایط آب‌وهوایی جهانی کمک می‌کنند. تالاب‌ها برخلاف این تصور که مکان‌هایی بی‌فایده و آلوده هستند، ارزش‌هایی را ارائه می‌دهند که هیچ اکوسیستم دیگری نمی‌تواند. این ارزش‌ها شامل بهبود کیفیت طبیعی آب، حفاظت در برابر سیل، کنترل فرسایش خط ساحلی و محصولات طبیعی رایگان برای استفاده ما هستند. حفاظت از تالاب‌ها می‌تواند از امنیت و رفاه ما محافظت کند.

تالاب‌ها همچنین به عنوان اسفنج‌های طبیعی عمل می‌کنند و آب‌های سطحی، باران، ذوب برف، آب‌های زیرزمینی و آب‌های سیل را به دام می‌اندازند و به تدریج آن را آزاد می‌کنند. درختان و سایر پوشش‌های گیاهی تالاب نیز سرعت سیل را کاهش داده و آهسته‌تر آن را در دشت سیلابی پخش می‌کند. این ذخیره‌سازی آب و عمل ترمز باعث کاهش ارتفاع سیل و همچنین کاهش فرسایش می‌شود.

با وجود همه اینها، یک‌پنجم از تالاب‌های غنی از گونه‌های جهان نابود شده است. بر اساس یک مطالعه جدید در مقیاس بزرگ، عامل اصلی از بین رفتن مناطق حیاتی تالاب، کشاورزی است. این مطالعه (منتشرشده در مجله نیچر) نشان می‌دهد که یک‌پنجم از تالاب‌های زمین در طول سه قرن گذشته به وسیله انسان‌ها تخریب شده‌اند؛ که در مجموع، منطقه‌ای بزرگ‌تر از هند است. موضوع تخریب تالاب‌ها در ماه‌های اخیر در بحبوحه تلاش‌های جهانی برای توقف از بین رفتن فاجعه‌بار اکوسیستم‌های غنی از گونه‌های مختلف، مورد توجه قرار گرفته است. تقریباً 200 کشور در اجلاس COP15 سازمان ملل در مونترال، با یک برنامه جاه‌طلبانه و فوری برای توقف از دست دادن تنوع زیستی موافقت کردند. تالاب‌ها شش درصد از زمین را تشکیل می‌دهند و 12 درصد کربن زمین را در خود نگه می‌دارند. این بخشِ گاهی پرآب جهان، حدود 40 درصد از گونه‌های گیاهی و جانوری را در خود جای داده است. یکی از اهداف اصلی شناسایی‌شده در چارچوب توافق‌، حفظ حداقل 30 درصد از زمین و آب‌های سیاره تا سال 2030 است.

مزایای اقتصادی

تالاب‌ها به دلایل زیادی از اهمیت بسیاری برخوردارند. آنها خدمات زیست‌محیطی را ارائه می‌دهند که ارزش آنها بیش از 47 تریلیون دلار در سال برآورد شده است. این پهنه‌های آبی، علاوه بر فراهم کردن زمینه‌های پرورش حیات وحش، از انسان‌ها و خانه‌ها و زیرساخت‌های آنها در برابر طوفان محافظت می‌کنند. سیذارت نارایان، پژوهشگر بخش مطالعات ساحلی دانشگاه کارولینای شرقی، گفت: آنها می‌توانند آلودگی کربنی را که گرما را به دام می‌اندازد، جذب و ذخیره کنند و در برخی مکان‌ها «مزایای فرهنگی و اجتماعی را که نمی‌توان از نظر پولی اندازه‌گیری کرد» ارائه می‌کنند. پژوهش نارایان مزایای اقتصادی حفاظت از چنین اکوسیستم‌هایی را روشن می‌کند. پس از ابرطوفان سندی، او پژوهش‌هایی را انجام داد که نشان می‌داد باتلاق‌های اقیانوس اطلس از اموالی به ارزش ۶۲۵ میلیون دلار محافظت می‌کردند. وی گفت: «اگر آن تالاب‌ها حذف می‌شد، میزان این خسارت‌ها بیشتر می‌شد.»

ما از انبوهی از محصولات طبیعی تالاب‌ها، از جمله ماهی و صدف، الوار و برنج وحشی استفاده می‌کنیم. برخی از داروها از خاک و گیاهان تالابی به دست می‌آیند. بسیاری از صنایع ماهیگیری محلی، گونه‌های وابسته به تالاب را صید می‌کنند. برای مثال، باتلاق‌های ساحلی لوئیزیانا برای برداشت ماهی و صدف آنها بسیار ارزشمند است. تالاب‌ها زیستگاه جانوران خزداری مانند راسو و همچنین خزندگانی مانند تمساح هستند. بیش از یک‌سوم از گونه‌های در معرض خطر انقراض ایالات متحده تنها در تالاب‌ها زندگی می‌کنند و تقریباً نیمی از آنها در مقطعی از زندگی خود از تالاب‌ها استفاده می‌کنند. بسیاری از حیوانات و گیاهان دیگر برای بقا به تالاب‌ها وابسته هستند. ماهی‌ها و صدف‌ها، پرندگان مختلف و برخی از پستانداران برای زنده ماندن باید تالاب‌های ساحلی داشته باشند. بیشتر ماهی‌های تجاری در باتلاق‌ها تولیدمثل می‌کنند و بچه‌های خود را پرورش می‌دهند. ماهی قزل‌آلا، میگو، صدف و خرچنگ‌های آبی به این تالاب‌ها برای غذا، سرپناه و مکانی برای تکثیر و پرورش نیاز دارند. برای بسیاری از حیوانات و گیاهان، تالاب‌ها تنها مکان‌هایی هستند که می‌توانند زندگی کنند. برای بعضی گونه‌ها مانند شاهین، سمور، خرس سیاه، راکون و گوزن، تالاب‌ها غذا، آب و سرپناه فراهم می‌کنند. برخی از گونه‌های پرندگان مهاجر کاملاً به تالاب‌های خاصی وابسته هستند و در صورت نابودی آن تالاب‌ها منقرض می‌شوند.

مرگ تالاب‌ها

این اکوسیستم‌های پرفایده، از معیشت انسان حمایت می‌کنند و برای توسعه پایدار حیاتی هستند. با وجود این، 50 درصد از کل مساحت تالاب‌های جهان به دلیل فعالیت‌های کشاورزی، دامداری، معدنی، رشد شهرها و سایر اقدامات انسانی از بین رفته است. در نتیجه تخریب تالاب‌ها در کلمبیا، سیل‌هایی که بین سال‌های 2010 تا 2011 رخ داد، 31 درصد از کشور را تحت تاثیر قرار داد و خسارات اقتصادی قابل توجهی به همراه داشت. در دره رودخانه کائوکا، 88 درصد از تالاب‌ها عمدتاً به دلیل فعالیت‌های زهکشی، احیای زمین، تنظیم کانال رودخانه و آلودگی از بین رفتند.

 شهر کالی دارای 61 تالاب در محدوده شهری و 175 تالاب حومه شهری است که تحت تاثیر تغییر کاربری و زوال اکوسیستم آنها قرار گرفته است. مانند سایر مناطق و کشورها، پیگیری رفاه کوتاه‌مدت انسان برای تنوع زیستی مضر بوده است. با وخامت اوضاع تالاب‌ها در کالی، برخی از خدمات اکوسیستمی (ES) از بین رفته‌اند (به عنوان مثال، ترسیب کربن و در نتیجه، افزایش گازهای گلخانه‌ای). این وضعیت باید ارزیابی شود زیرا از دست دادن یا به دست آوردن ارزش‌ها، در نهایت در جامعه منعکس می‌شود.

تالاب‌ها، از جمله ارزشمندترین اکوسیستم‌های اقتصادی جهان و تنظیم‌کننده‌های ضروری آب‌وهوای جهانی، سه برابر سریع‌تر از جنگل‌ها در حال ناپدید شدن هستند. این یافته کلیدی اولین چشم‌انداز جهانی تالاب، به وسیله کنوانسیون رامسر (Ramsar) است؛ یک معاهده جهانی که از سوی 170 کشور برای حفاظت از تالاب‌ها و ترویج استفاده عاقلانه از آنها تصویب شده است. چشم‌انداز تالاب جهانی زنگ خطری، نه‌تنها در مورد نرخ تند از دست دادن تالاب‌های جهان، بلکه در مورد خدمات مهمی است که آنها ارائه می‌دهند. مارتا روجاس اورِگو، دبیر کل کنوانسیون رامسر، درباره تالاب‌ها می‌گوید بدون آنها، برنامه جهانی توسعه پایدار محقق نخواهد شد.

تالاب‌ها شامل برخی از متراکم‌ترین اکوسیستم‌های کربن در سیاره ما، مانند شوره‌زارها، بسترهای چمن دریایی و جنگل‌های حرا هستند. تالاب‌ها که تنها سه درصد از سطح زمین را تشکیل می‌دهند، دو برابر بیشتر از جنگل‌ها کربن ذخیره کرده و نقشی اساسی در اجرای تعهدات جهانی در مورد تغییرات آب‌وهوا، توسعه پایدار و تنوع زیستی ایفا می‌کنند. تالاب‌ها همچنین به کاهش خطر بلایا کمک می‌کنند، زیرا سیل‌ها را کاهش می‌دهند و از خطوط ساحلی محافظت می‌کنند. به‌رغم نقش اساسی آنها در تنظیم آب‌وهوای جهانی، تالاب‌ها همچنان در نظر سیاستگذاران و تصمیم‌گیرندگان در برنامه‌های ملی کم‌ارزش هستند. تقریباً 35 درصد از تالاب‌های جهان بین سال‌های 1970 تا 2015 از بین رفته‌اند و میزان خسارات از سال 2000 سالانه در حال افزایش است. این خسارت‌ها ناشی از تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت و شهرنشینی به‌ویژه در مناطق ساحلی و دلتای رودخانه‌ها، و تغییر الگوی مصرف بوده است که همگی به تغییرات در استفاده از زمین و آب و کشاورزی دامن زده‌اند.

حکم اعدام

پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که نیمی از تالاب‌ها در اروپا، قاره آمریکا و چین در 300 سال گذشته تخریب شده‌اند. در سطح جهان، منطقه‌ای به وسعت هند ناپدید شده است. با این حال، اروپا بدترین منطقه آسیب‌دیده بود، به طوری که ایرلند بیش از 90 درصد از تالاب‌های خود را از دست داد، آلمان، لیتوانی و مجارستان بیش از 80 درصد و انگلیس، هلند و ایتالیا بیش از 75 درصد از تالاب‌های خود را از دست دادند. سریع‌ترین تخریب در دهه 1950 بود، زمانی که یارانه‌های دولتی به کشاورزان داده شد تا زمین‌های خود را در آمریکای شمالی، اروپا و چین برای ایجاد زمین‌های حاصلخیز برای کشاورزی و جنگلداری تخلیه کنند. اسپانیا تنها کشور اروپایی است که بیش از 50 درصد از تالاب‌های آن دست‌نخورده است.

یکی از نمونه‌های مدیریت ضعیف، در پارک ملی دونانا در جنوب اسپانیاست که نه‌تنها تحت کنوانسیون رامسر، بلکه میراث جهانی، ذخیره‌گاه زیست‌کره یونسکو و منطقه حفاظت ویژه اتحادیه اروپاست. اما به‌رغم این نام‌گذاری‌ها، دانشمندان هشدار داده‌اند که این پارک که بسیاری از گونه‌های پرندگان مهاجر در معرض خطر، از زمین‌های باتلاقی، تپه‌های شنی و تالاب‌های آن استفاده می‌کنند، به دلیل پمپاژ بی‌رویه آب‌های زیرزمینی به وسیله مزارع تولید توت‌فرنگی و زغال‌اخته، با «حکم اعدام» مواجه است. در حالی که دولت اسپانیا با استخراج آب مخالفت کرده، دولت منطقه‌ای آندلس قانونی شدن آن را تایید کرده است.

به گفته پژوهشگران، به‌رغم اینکه برخی مناطق به شدت تحت تاثیر قرار گرفته‌اند، تصویر کلی نشان می‌دهد که چیزهای زیادی برای صرفه‌جویی باقی مانده است؛ در واقع، برای محافظت از اکثر تالاب‌های جهان خیلی دیر نیست. تالاب‌های باقی‌مانده جهان به دلیل زه‌کشی آب، آلودگی، استفاده ناپایدار، گونه‌های مهاجم، جریان‌های مختل‌شده از سدها و ریزش رسوبات ناشی از جنگل‌زدایی و فرسایش خاک در بالادست در معرض تهدید قرار دارند. ما به اقدام جمعی فوری نیاز داریم تا روند از دست دادن و تخریب تالاب را معکوس و همزمان آینده تالاب‌ها و خودمان را تضمین کنیم. 

منابع:

1- وب‌سایت گاردین

2- وب‌سایت بلومبرگ

3- مقاله «ارزش اقتصادی تالاب‌ها در مناطق شهری: مزایا در یک کشور درحال‌توسعه»

4- EPA (United States Environmental Protection Agency

5- United Nations Climate Change