پس از باران

  جواد حیدریان: موج مهاجرت درون‌سرزمینی در حالی در سال‌های اخیر از سرزمین‌های جنوبی به سمت شمال ایران و کرانه خزر در حال افزایش است که در سال‌های اخیر به‌خصوص سال زراعی 1401 نیمه شمالی کشور با خشکسالی شدید و کاهش حدود 60درصدی بارش به‌طور میانگین مواجه بوده است. کاهش و تغییر الگوی بارش در کنار افزایش گرم‌بادهای شرقی غربی ناشی از افزایش دما بیم تغییرات شدید اقلیمی در استان‌های شمالی ایران را تقویت کرده، مناطقی که سرزمین تولید مواد غذایی از جمله صیفی‌جات و برنج و میوه و... است. تشدید خشکسالی در استان‌های گلستان، مازندران و گیلان علاوه بر احتمال کاهش تولید محصولات کشاورزی، افزایش تنش‌های اقتصادی و اجتماعی را برای همه ایران به همراه خواهد داشت. بررسی آمارهای مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور و همین‌طور سازمان‌های منابع طبیعی و محیط‌ زیست و وزارتخانه‌های کشاورزی و... نشان می‌دهد تنش در مناطق شمالی ایران به واسطه تغییرات اقلیمی در حال افزایش است. از سویی هیچ راهبرد مطالعه‌شده‌ای برای سازگاری و گذر از تنش‌های ناشی از تغییرات آب‌و‌هوایی اندیشیده نشده است. بار زیادی از تولیدات کشاورزی روی دوش زمین‌های شمال ایران است. از جمله تولید محصول پرمصرف برنج که خود طی یکی دو سال گذشته با افزایش بسیار بالای قیمت مواجه بوده و در صورت کاهش و از بین رفتن منابع آبی، کشت آن با چالش جدی مواجه خواهد شد و در نتیجه افزایش قیمت سرسام‌آوری را تجربه خواهد کرد. اتفاقی که می‌تواند سفره بسیاری از ایرانیان را با بحران امنیت غذایی مواجه کند. با این حال احتمالات اقلیمی ناشی از کاهش بارندگی و افزایش دمای هوا و تبخیر زیاد، زیست انسانی در حاشیه خزر را با نگرانی‌های زیادی همراه می‌کند. چرا که ظرفیت سرزمینی در ناحیه خزر در طول چند هزار سال با رطوبت بالا و بارش مناسب، سازگار بوده است. اکنون اگر درصد کمی با کاهش بارش مواجه شود شدت شکنندگی آن از سرزمین‌های مرکزی و جنوبی ایران به مراتب بالاتر خواهد بود. چرا که مناطق مرکزی و جنوبی ایران خشک و نیمه‌خشک بوده و در طول قرن‌ها زیست طبیعی و حتی انسانی با کم‌آبی و خشکسالی عجین شده است. اما مناطق پوشیده از جنگل و استپ شمال کشور، با کاهش بارش و افزایش دما به سرعت با بحران مواجه می‌شود و امنیت غذایی و روانی ایرانیان را به شدت متاثر می‌کند. اگرچه نشانه‌های آغاز جدی تغییر اقلیم در شمال ایران مشاهده می‌شود اما هنوز نمی‌توان با قاطعیت در مورد تبعات هولناک آن سخن گفت. چرا که اقلیم خزری شباهتی نسبی به مناطقی در اروپا و دیگر مناطق مرطوب و سبز دنیا دارد و تنش‌های آب‌و‌هوایی و اقلیمی هنوز در مرحله مطالعه و البته پیشگری است و شاید تا رسیدن بحران جدی فرصت مدیریت سرزمین و جلوگیری از تبعات غیرقابل جبران وجود داشته باشد.