سرمایه‌گذاری هوشمند

جهان این روزها شاهد یک «جنگ سرد تکنولوژیک» بین قدرت‌های بزرگی است که می‌خواهند جهان را به صورت «دیجیتال» کنترل کنند. قدرت‌های برتر در تلاش‌اند تا از قابلیت‌های هوش مصنوعی برای سودآوری و انباشت ثروت استفاده کنند حتی اگر از نظر اقتصادی، نظامی و اطلاعاتی به ضرر سایرین تمام شود. آنهایی که مشتاقانه خواهان حکومت بر جهان‌اند به خوبی می‌دانند که فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، محور بعدی رقابت میان نیروهای بین‌المللی است و به همین دلیل است که بر سر سرمایه‌گذاری روی این فناوری‌ها، رقابت شدیدی درگرفته است. بر اساس آخرین گزارش Turtoise Intelligence، سرمایه‌گذاری در شرکت‌های هوش مصنوعی در سراسر جهان از سال 2020 تاکنون 115 درصد افزایش یافته است که بزرگ‌ترین رشد سالانه سرمایه‌گذاری در AI در دو دهه گذشته به‌شمار می‌رود. کل سرمایه‌گذاری هوش مصنوعی در سال 2021 به 5 /77 میلیارد دلار رسید که نسبت به رکورد قبلی 36 میلیارددلاری در سال ۲۰۲۰ افزایش قابل توجهی داشت. کشورهای پیشگام می‌دانند که فناوری‌های هوش مصنوعی در چند سال آینده به پیشران رشد اقتصادی بدل خواهند شد و کشورهایی که نتوانند زیرساخت‌های مطلوب این حوزه را فراهم کنند قادر به جذب سرمایه باکیفیت نخواهند بود. تمام داستان اما، اقتصادی نیست اگر بدانید در سر رهبر روسیه -و شاید، دیگر همتایان جاه‌طلبش- چه می‌گذرد. پوتین معتقد است هر کشوری که در عرصه هوش مصنوعی پیشگام شود، فرمانروای جهان خواهد شد. حالا می‌توانید بهتر درک کنید که چرا کشورها می‌کوشند در این عرصه از یکدیگر پیشی بگیرند. اما چه کسانی پیشگامان این رقابت‌اند؟

اخیراً، ایالات‌متحده بر ایجاد یکی از بزرگ‌ترین نیروهای دانشگاهی در هوش مصنوعی متمرکز شده است، که قسمت عمده آن بخش خصوصی است که تحت نظارت آژانس‌های نظامی یا اطلاعاتی قرار دارد. به نظر می‌رسد این روند ادامه همان مسیری است که ترامپ آغاز کرد و از زمانی که به قدرت رسید، توسعه هوش مصنوعی برای بهبود اقتصاد و همچنین استفاده از آن برای اهداف امنیت ملی را یکی از مهم‌ترین اهداف خود دانست. چین تصمیم گرفته سرمایه‌گذاری عمومی عظیم خود را حفظ کند؛ که تخمین زده می‌شود سالانه حدود هفت میلیارد دلار آن -به عنوان بخشی از برنامه اقدام ملی بلندپروازانه برای ایجاد صنعت 150 میلیارددلاری تا سال 2030- به پروژه‌های هوش مصنوعی اختصاص پیدا خواهد کرد. اسرائیل سومین سهم بازار اپلیکیشن‌های هوش مصنوعی در جهان را دارد آن هم با سرمایه‌گذاری مستقیمی که از سال 2017 با حدود یک میلیارد دلار آغاز کرده است؛ سالی که در آن هفت شرکت متعلق به اسرائیل در فهرست پیشرفته‌ترین شرکت‌های هوش مصنوعی جهان قرار گرفتند.

شاخص جهانی هوش مصنوعی (Global AI index) نیز می‌تواند تصویر روشنی از این مسابقه تسلیحاتی در سرمایه‌گذاری روی AI به دست دهد؛ شاخصی که 62 کشور جهان را بر مبنای سه رکن سرمایه‌گذاری، نوآوری و پیاده‌سازی در حوزه هوش مصنوعی مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در گزارش 2023 این شاخص آمده: ایالات‌متحده از 100 امتیاز نمره 100 را کسب کرده و در هر سه رکن شاخص مقام اول را به خود اختصاص داده است. این کشور به دلیل کسب امتیاز بالا از زیرشاخص «سرمایه‌گذاری تجاری» به مقام صدرنشینی رده‌بندی دست پیدا کرده است. چین با کسب امتیاز 62 از 100 دونده دوم میدان رقابت است و در حالی که رده‌های بعدی به کشورهایی از اروپای غربی، آسیای شرقی و شمال آمریکا اختصاص پیدا کرده نام سنگاپور در میان برترین‌های شاخص AI می‌درخشد. انگلیس هم در زمینه سرمایه‌گذاری تجاری نمره قابل قبولی از شاخص دریافت کرده است.

ابرقدرت‌های هوش مصنوعی

بر مبنای آنچه گفته شد ظاهراً ایالات‌متحده آشکارا در توسعه هوش مصنوعی پیشگام است. تحلیلگران معتقدند آمریکا این دستاورد را مدیون شرکت‌های بزرگ فناوری است و بدون شک به مدد آنها، به قطب اصلی توسعه هوش مصنوعی تبدیل خواهد شد. غول‌های فناوری مانند گوگل، فیس‌بوک و مایکروسافت در خط مقدم پژوهش‌های مبتنی بر هوش مصنوعی قرار دارند اما در یاری رساندن به مقام نخست مسابقات تنها نیستند. شرکت‌های کوچک و بزرگ زیاد دیگری در حال بررسی فرصت‌های جدید برای تقویت جای پای خود در صنعت از طریق خرید، به‌اشتراک‌گذاری معاملات و توسعه داخلی هستند. هدف آنها تبدیل شدن به یک بازیگر اصلی در صنعتی است که انتظار می‌رود تا سال 2025 ارزش آن به بیش از 118 میلیارد دلار برسد.

سناریوی پیشتازی آمریکا البته با نگرانی‌هایی همراه است. برخی معتقدند آینده هوش مصنوعی در این کشور مبهم است زیرا انتظار می‌رود سرعت رشد آن به دلیل برخی اقدامات از جمله کاهش بودجه برای هوش مصنوعی، تسریع در هزینه‌های آموزشی و محدودیت‌های سخت مهاجرت برای متخصصان تحقیقاتی بین‌المللی، کاهش یابد. با این همه به نظر می‌رسد نیروهایی که محرک ادامه مسیرند قوی‌ترند. تا زمانی که رقبایی از چین و سایر نقاط جهان در حال به چالش کشیدن سلطه ایالات‌متحده هستند، شرکت‌های مستقر در ایالات‌متحده می‌کوشند با ابتکارات پیشرفته‌ای که بتواند جایگاه آنها را به عنوان رهبران هوش مصنوعی حفظ کند، به پیشتازی خود ادامه دهند.

از آن‌سو، و در حالی که ایالات‌متحده برای حفظ جایگاه برتر خود در توسعه هوش مصنوعی تخت‌گاز در حال حرکت است، چین با تمام سرعت تلاش می‌کند مقام دوم این رقابت را از دست ندهد. دولت چین، میلیاردها دلار برای توسعه نسل بعدی فناوری هوش مصنوعی -از وسایل نقلیه خودران گرفته تا سیستم‌های تشخیص چهره- اختصاص داده و اقداماتی را برای پیشی گرفتن از ایالات‌متحده در این مسابقه فناوری جدید انجام داده است. شرکت‌های بزرگی از جمله علی‌بابا، بایدو و تنسنت، همگی به‌طور فعال در ارتقای قابلیت‌های هوش مصنوعی چین به سمت قله‌های جدید، مشارکت دارند و بسیاری از تلاش‌های آنها نتایج پیشگامانه‌ای ایجاد کرده که مرزهای هوش مصنوعی را جابه‌جا کرده است.

چین همیشه جاه‌طلبی‌های زیادی برای تبدیل شدن به ابرقدرت هوش مصنوعی در جهان داشته است. با توجه به این هدف، شورای دولتی جمهوری خلق چین اعلام کرد که تا سال 2030 به یک رهبر 150 میلیارددلاری هوش مصنوعی تبدیل خواهد شد. این هدف جاه‌طلبانه قابل دستیابی به نظر می‌رسد زیرا در حال حاضر یک رهبر جهانی در «تحقیقات هوش مصنوعی» است. مقالات پژوهشی که چین در زمینه یادگیری عمیق منتشر کرده نسبت به سایر کشورهای پیشرو، بسیار بیشتر است. بیشترین مزیت چین البته، ناشی از جمعیتی بالغ بر 750 میلیون نفر است که با دسترسی به اینترنت حجم عظیمی از داده‌های دیجیتالی را برای پردازش تولید می‌کند. بر اساس یک نظرسنجی بیش از 47 درصد از مدیران عامل در چین گزارش کرده‌اند که برخی از اشکال ابتکارات هوش مصنوعی در حال حاضر در سازمان‌های آنها وجود دارد؛ در حالی که این رقم در سطح جهانی 42 درصد است. از سوی دیگر، 39 درصد از مدیران گفته‌اند که برای معرفی ابتکارات هوش مصنوعی در سازمان خود در سه سال آینده برنامه‌هایی دارند که باز هم چهار درصد بیشتر از همتایان جهانی چین است. به‌رغم این سرمایه‌گذاری و کار اختصاصی، باید دید که آیا چین در نهایت شکاف میان خود و ایالات‌متحده را از نظر مهارت هوش مصنوعی پر خواهد کرد یا خیر. در این میدان جنگ فناوری‌های همیشه در حال ‌تغییر، تنها زمان می‌تواند تعیین‌کننده برنده باشد.

رقبایی از دیگر قاره‌ها

در حالی که چین و ایالات‌متحده برای تبدیل شدن به برترین ابرقدرت هوش مصنوعی سخت در رقابت‌اند، کشورهای دیگری مانند کانادا، ژاپن و کره جنوبی نیز با ابتکارات خود در فناوری هوش مصنوعی، چراغ‌خاموش مشغول پیشروی هستند. دولت کانادا نقش مهمی در سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های هوش مصنوعی ایفا می‌کند. کانادا در سال 2018 یک استراتژی هوش مصنوعی با پشتوانه 125 میلیون‌دلاری را برای ترویج تحقیق و توسعه استعدادهای برتر معرفی کرد. جالب آنکه پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، کانادا شروع به جذب استعدادهای هوش مصنوعی کرد. علاوه بر این، برخی مقامات از قبل هشدار داده بودند که لازم است دولت سرمایه‌گذاری قابل توجهی را با مشارکت بریتانیا و چین انجام دهد، در غیر این صورت کانادا از تبدیل شدن به قدرت جهانی هوش مصنوعی عقب خواهد ماند.

ژاپن نیز اخیراً با طرح «جامعه 0 /5» (Society 5.0) خود که عناصر هوش مصنوعی را در چشم‌اندازی جدید برای توسعه ملی گنجانده، حضور خود را در میدان رقابت پررنگ‌تر کرده است. کره جنوبی نیز متعهد شده از طریق همکاری بین بخش دولتی و بخش خصوصی با اختصاص 14 تریلیون وون به منظور تقویت رقابت ملی خود در این زمینه، به یک نیروگاه هوش مصنوعی تبدیل شود. این سرمایه‌گذاری‌ها نشان می‌دهد که اگرچه چین و ایالات‌متحده ممکن است در رقابت هوش مصنوعی در سرفصل اخبار باشند، اما رقبای بیشتری وجود دارند که به دنبال کنترل این حوزه استراتژیک هستند.

اظهارنظر جاه‌طلبانه پوتین در زمینه هوش مصنوعی را به خاطر دارید؟ این کشور سالانه 5 /12 میلیون دلار در زمینه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری می‌کند. شواهد نشان می‌دهد که قدرت واقعی روسیه در هوش مصنوعی ناشی از مداخله محدود دولت در تعاملات هوش مصنوعی عمومی و خصوصی است. بخش عمده‌ای از ابتکارات هوش مصنوعی این کشور هم ماهیت نظامی دارند؛ به عنوان مثال می‌توان به جت‌های جنگنده مجهز به هوش مصنوعی و توپخانه‌های خودکار اشاره کرد.

اروپا اما، به‌طور کلی در توسعه هوش مصنوعی (AI) عقب مانده است. با وجود این، کشورهایی مانند فرانسه و آلمان به سختی برای پیروزی در رقابت فزاینده هوش مصنوعی مبارزه می‌کنند. در سال‌های اخیر، هر دو کشور برنامه‌های خود را برای سرمایه‌گذاری میلیارددلاری در تحقیق و توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی اعلام کرده‌اند. آنها به دنبال ایجاد بستری برای فرصت‌های بهتر در زمینه خدمات اجتماعی، حمل‌ونقل و بسیاری از حوزه‌های دیگر هستند که به شدت بر نوآوری هوش مصنوعی متکی هستند.

 آلمان به دلیل «کارایی زمان» خود شناخته شده و به قدر کافی در دانش فنی مهارت دارد. مقامات آلمان می‌گویند این کشور آماده است تا سنت خود را با نوآوری‌های فناوری ترکیب کند، ضمن آنکه مدعی است در زمینه روباتیک، وسایل نقلیه خودران و محاسبات کوانتومی یکی از رهبران مقتدر جهان است. علاوه بر این همه، سایبر ولی (Cyber valley) آلمان، توجه و سرمایه‌گذاری بین‌المللی زیادی را به خود جلب می‌کند.

دولت فرانسه نیز تا سال گذشته 8 /1 میلیارد دلار در پژوهش‌های هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرده بود. امانوئل مکرون در رویداد اخیر VivaTech در پاریس اعلام کرد 500 میلیون یورو بودجه جدید را به ایجاد «قهرمانان» هوش مصنوعی اختصاص خواهد داد. این رقم علاوه بر تعهدات قبلی دولت، از جمله وعده تزریق 5 /1 میلیارد یورو به حوزه هوش مصنوعی است که قرار بود عقب ماندن از بازارهای ایالات‌متحده و چین را جبران کند. دولت بریتانیا هم ماه گذشته اعلام کرد یک میلیارد پوند به تحقیقات ابررایانه‌ای و هوش مصنوعی اختصاص خواهد داد زیرا می‌خواهد به یک «ابرقدرت علم و فناوری» تبدیل شود. دولت اعلام کرده به عنوان بخشی از این استراتژی می‌خواهد حدود 900 میلیون پوند برای ساخت یک سیستم ابَرمحاسباتی که قادر به ساخت BritGPT باشد هزینه کند؛ فناوری که احتمالاً به رقیب روبات‌های OpenAI تبدیل خواهد شد.

این سرمایه‌گذاری‌ها بی‌شک در رقابت با برخی از همتایان جهانی مانند چین و ایالات‌متحده به اروپا کمک خواهد کرد. اتحادیه اروپا (EU) نیز اقداماتی را برای ایجاد قابلیت‌های هوش مصنوعی در سراسر قاره انجام داده است. این اتحادیه برای مثال ابتکار «AI for Europe» را در سال 2019 راه‌اندازی کرده است که پلت‌فرمی برای همکاری و هماهنگی میان کشورهای عضو در مورد پیشرفت‌های تکنولوژیک در هوش مصنوعی فراهم می‌کند.

سرمایه‌گذاری عظیم کشورهای خاص روی AI و در خواب ماندن سایرین البته نگرانی‌هایی را برانگیخته است. کارشناسان می‌گویند از آنجا که مسابقه تسلیحاتی-رقابتی هوش مصنوعی در آینده شتاب می‌گیرد، بسیار مهم است که همه کشورها در این رقابت حضور داشته باشند تا اطمینان حاصل شود که مزایای این فناوری به‌طور برابر، میان همه تقسیم خواهد شد. این امر به ویژه از منظر پیامدهای بالقوه اخلاقی، اقتصادی و نظامی هوش مصنوعی -که هیچ یک نباید منحصر به یک ملت یا گروهی از کشورها باشد- اهمیت دارد. اگر اجازه داده شود که این فناوری، کنترل‌نشده و تنها در حوزه‌های خاصی منحصربه‌فرد باقی بماند، به راحتی می‌تواند پیامدهای عمده‌ای برای ثبات و برابری جهانی داشته باشد. با شرکت دادن همه بازیگران، می‌توان زمین بازی را از نظر منابع موجود حفظ و بدون در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی یا مالی، شانس منصفانه‌ای را برای پیشرفت همه تضمین کرد. مسابقه جهانی هوش مصنوعی مسابقه‌ای است که همه کشورها باید در آن مشارکت داشته باشند، زیرا مزایای این فناوری آنقدر زیاد است که نمی‌توان آن را تنها به چند کشور واگذار کرد. بی‌تردید جاماندگان سرمایه‌گذاری در این فناوری‌های قدرتمند، برای جبران فاصله خود تا پیشتازان ناگزیرند سرمایه‌های بیشتری را با سرعت بالاتر روانه بازار کنند؛ در غیر این صورت، بازندگان مزایا و فرصت‌های بی‌شمار AI خواهند بود.