تلافی اژدها

وضع تعرفه‌ها از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، واکنش‌های دومینوواری را در سطح جهان به وجود آورده است. برخی موافق آن و برخی مخالف هستند. موافقان بر این باورند که آمریکا دیگر پلیس جهان نیست و اولویت را به «داخل» منتقل کرده است. این دسته -صرف‌نظر از درستی یا نادرستی آن- از نوعی «انزوای شکوهمند» سخن می‌گویند. مخالفان هم بر این باورند که اقدامات ترامپ مخالف نظم جهانی و اقتصاد بازار آزاد است. این گروه او را پوپولیستی ساده‌لوح می‌دانند که کمر به نابودی اقتصاد بسته است. در گزارش زیر، ابتدا کلیاتی برای آشنایی ارائه می‌شود و سپس به رویکرد چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان در برابر رویکردهای ترامپ می‌پردازیم.

1- تعرفه چیست و چرا از سوی ترامپ وضع شد؟

ترامپ از زمان ورود مجدد به قدرت، تعرفه‌های زیادی را در تلاش برای «احیای مجدد اقتصاد جهانی» وضع کرده است. روز چهارشنبه (۱۳ فروردین‌ماه ۱۴۰۴) در مراسمی در کاخ سفید، ترامپ از تهاجمی‌ترین سیاست‌های خود تا به امروز پرده‌برداری کرد و به بسیاری از کشورها رحم نکرد. این اقدام باعث سقوط شدید بازارهای مالی، محکومیت رهبران خارجی و هشدار مقامات در مورد تورم و کند شدن رشد اقتصاد شد. «آنا سوانسون»، «مارتین فاکلر» و دیگران در گزارشی در نیویورک‌تایمز نوشتند، اما پرسش این است که «تعرفه‌ها چیست و چه کسی هزینه آن را پرداخت می‌کند»؟ تعرفه یک «اضافه‌بها»ی دولتی بر محصولات وارداتی از کشورهای دیگر است. تعرفه‌ها از سوی شرکت‌های واردکننده کالا پرداخت می‌شود. به‌عنوان‌ مثال، اگر «والمارت» یک کفش ۱۰دلاری از ویتنام وارد کند -که با تعرفه ۴۶درصدی روبه‌رو است- والمارت ۶۰ /۴ دلار تعرفه به دولت ایالات‌متحده بدهکار خواهد بود. بعد چه می‌شود؟ این اتفاقات می‌افتد:  والمارت می‌تواند این هزینه را به تولیدکننده ویتنامی کفش تحمیل کند، با گفتن اینکه والمارت هزینه کمتری برای محصول پرداخت می‌کند.  والمارت می‌تواند حاشیه سود خود را کاهش دهد و هزینه تعرفه را جذب کند.  والمارت می‌تواند قیمت کفش‌ها را در فروشگاه‌های خود افزایش دهد.  یا ترکیبی از موارد فوق.

اقتصاددانان دریافتند که وقتی ترامپ در اولین دوره ریاست‌جمهوری خود بر چین تعرفه وضع کرد، بیشتر این هزینه به مصرف‌کنندگان منتقل شد. اما مطالعات اقتصادی نشان داد که تعرفه‌های او بر فولاد خارجی کمی متفاوت بود؛ فقط نیمی از این هزینه‌ها به مشتریان منتقل شد. چرا ترامپ تعرفه وضع می‌کند؟ رئیس‌جمهور و مشاورانش می‌گویند هدف آنها این است که تعرفه‌ها را چنان دردناک کنند که شرکت‌ها مجبور شوند محصولات خود را در ایالات‌متحده تولید کنند. آنها استدلال می‌کنند که این کار باعث ایجاد مشاغل بیشتر در آمریکا و افزایش دستمزدها می‌شود. اما ترامپ همچنین تعرفه‌ها را ابزاری «همه‌منظوره» توصیف کرده است که کانادا، مکزیک و چین را مجبور به سرکوب جریان مواد مخدر و مهاجران به ایالات‌متحده می‌کند. رئیس‌جمهور همچنین معتقد است که تعرفه‌ها مبالغ هنگفتی از درآمد را به همراه خواهد داشت که دولت می‌تواند از آن برای جبران کاهش مالیات استفاده کند. اقتصاددانان می‌گویند که تعرفه‌ها نمی‌تواند به‌طور همزمان به همه اهدافی که ترامپ بیان کرده است برسد. در واقع، بسیاری از اهداف او با یکدیگر در تضاد هستند. همان تعرفه‌هایی که قرار است تولیدات ایالات‌متحده را تقویت کند، با ایجاد اختلال در زنجیره تامین و افزایش هزینه مواد خام، زندگی تولیدکنندگان آمریکایی را نیز دردناک می‌کند. «چاد باون»، کارشناس ارشد موسسه اقتصاد بین‌الملل پترسون، اندیشکده‌ای در واشنگتن، می‌گوید: «همه این تعرفه‌ها از نظر داخلی با یکدیگر ناسازگار هستند. پس اولویت واقعی چیست؟ زیرا شما نمی‌توانید همه آن چیزها را یکجا انجام دهید.» تعرفه‌ها چگونه محاسبه می‌شوند؟ کاخ سفید فرمولی پیچیده را مطرح کرد، اما به نظر می‌رسد یک توضیح، ساده باشد: شکاف میان آنچه آمریکا به یک کشور صادر می‌کند و آنچه وارد می‌کند. به نظر می‌رسد دیدگاه ترامپ این باشد که هرگونه کسری تجاری -ارزش کالاهایی که ایالات‌متحده از یک کشور وارد می‌کند، منهای آنچه ایالات‌متحده به‌عنوان صادرات برای آن ارسال می‌کند- بد است و تعرفه‌ها تا زمانی که این امر از میان نرود اعمال خواهند شد. او مدت‌هاست که کسری‌های تجاری دوجانبه را نمونه‌هایی از «کلاهبرداری» یا «یارانه دادن» آمریکا به سایر کشورها توصیف کرده است. در محاسبات تعرفه‌های کاخ سفید، کشورهایی که بیشتر از خرید کالا به ایالات‌متحده صادر می‌کنند، تجارت «نامتوازن» دارند و با تعرفه‌های بالاتری مواجه خواهند شد. این فرمول این واقعیت را در نظر نمی‌گیرد که برخی کشورها در تولید محصولات خاص بهتر هستند؛ مفهومی که به‌عنوان «مزیت نسبی» شناخته می‌شود. اقتصاددانان می‌گویند که وادار کردن کشورها به یکسان‌سازی دقیق صادرات و واردات خود «به» ایالات‌متحده و «از» ایالات‌متحده بی‌معنی است. واکنش بازارهای مالی چگونه بوده است؟ بیانیه روز چهارشنبه هفته گذشته با تشدید نگرانی‌ها در مورد جنگ تجاری، بازارهای سهام را دچار رکود جهانی کرد. 

۲- هدیه ترامپ به چین

بعدازظهر جمعه، کاخ سفید بیانیه‌ای را منتشر کرد که در آن مدعی شد دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا با اعمال تعرفه‌های گسترده بر ده‌ها شریک تجاری آمریکا، «رونق اقتصادی را دامن زده است». دولت تعرفه‌ها را «طرح جسورانه‌ای برای تجارت متقابل» توصیف و تاکید کرد که هدف همانا تضمین تجارت عادلانه و «معکوس کردن دهه‌ها جهانی‌سازی است که پایه صنعتی ما را از بین برده است». همان‌طور که بازارهای ایالات‌متحده به تعرفه‌های ترامپ واکنش نشان می‌دهند، بقیه جهان نیز به شیوه‌هایی واکنش نشان می‌دهند که به نفع منافع آمریکا نیست. شرکای تجاری سنتی واشنگتن در مواجهه با چشم‌انداز موانع تعرفه‌ای بالا، تهدید کرده‌اند که موانع تلافی‌جویانه خاص خود را ایجاد می‌کنند که تجارت بین‌المللی را کُند و وضعیت هر دو کشور را بدتر خواهد کرد. مهم‌تر از آن، برای مقابله با اثرات این تعرفه‌ها و کاهش متعاقب آن در تجارت، آنها به کشورهای سوم روی می‌آورند تا زنجیره‌های تامین جایگزین ایجاد کنند و عملاً آمریکا را -که در حال حاضر بزرگ‌ترین واردکننده جهان است، اما هنوز تنها ۱۵ درصد از واردات جهانی را نمایندگی می‌کند- از تجارت بین‌المللی خارج می‌کنند.

کشورهای جنوب شرقی آسیا که با تعرفه پایه از سوی ایالات‌متحده مواجه شده‌اند، تصمیم گرفته‌اند تجارت بیشتری با یکدیگر داشته باشند. در این میان، ژاپن و کره جنوبی هم تمایل خود را به تجارت بیشتر با چین ابراز کرده‌اند. این دو کشور آسیایی در حال حاضر تجارت دوجانبه بیشتری با چین دارند تا با ایالات‌متحده. به نظر می‌رسد ترامپ غیر از سیاست «کیسینجر معکوس» -یعنی جدا کردن روسیه از چین، یک هدف مطلوب و البته بعید در سیاست خارجی- به دنبال یک «ترومن معکوس» نیز هست؛ یعنی ایالات‌متحده را از شبکه متحدان خارجی که در دوران پس از جنگ پرورانده بود جدا می‌کند و به متحدان قبلی نشان می‌دهد که ممکن است شریک قابل ‌اعتمادتری در پکن پیدا کنند.

به نظر می‌رسد پکن نیز از توالی این رویدادها خوشحال است. البته، چین نیز هدف تعرفه‌ها قرار گرفته است، و دولت آن متعهد به انتقام‌جویی هدفمند شده است. با این ‌حال، اگر چین از سیاست‌های ترامپ رنج می‌برد، به نظر می‌رسد رهبری پکن از این باور راضی است که ایالات‌متحده به‌مراتب بدتر از چین رنج می‌برد. روزنامه دولتی «گلوبال تایمز» که به خاطر حملات سرسختانه خود به نظام سیاسی آمریکا مشهور است، این گمانه را مطرح کرده که تعرفه‌های ترامپ در درجه اول به ایالات‌متحده آسیب می‌رساند. این روزنامه همچنین روابط جدید غافلگیرکننده پکن با توکیو و سئول را ستوده و به این نکته اشاره کرده که جدایی از ایالات‌متحده اجتناب‌ناپذیر است.

۳- اژدها تلافی می‌کند

به دنبال اعمال تعرفه‌های ترامپ، چین هم روز جمعه (۱۵ فروردین‌ماه ۱۴۰۴) اعلام کرد که در هفته آینده مالیات ۳۴درصدی را بر همه کالاهای وارداتی از ایالات‌متحده اعمال خواهد کرد. این بخشی از اقدامات تلافی‌جویانه چین در برابر تعرفه‌های جدید ترامپ است که قوی‌ترین پاسخ پکن تاکنون به جنگ تجاری ترامپ است. تعرفه‌های اعمال‌شده از روز پنجشنبه (۱۴ فروردین‌ماه) با نرخی مطابقت دارد که ترامپ دستور داده بود بر محصولات چینی وارد‌شده به ایالات‌متحده اعمال شود. در ماه فوریه و مارس، ترامپ دو دور تعرفه ۱۰درصدی بر کالاهای چینی اعمال کرد و به اتهاماتی مبنی بر نقش پکن در بحران «فنتانیل» اشاره کرد.

«هویژونگ وو»، «الین کورتنباخ» و «دیدی تانگ» در آسوشیتدپرس نوشتند، بازار سهام ایالات‌متحده روز جمعه به دنبال اقدامات تلافی‌جویانه چین سقوط کرد. این اقدامات شامل کنترل بیشتر صادرات مواد معدنی کمیاب است که برای فناوری‌های مختلف حیاتی هستند و شکایت در سازمان تجارت جهانی بر سر آنچه ترامپ تعرفه‌های متقابل نامیده، است. چین همچنین واردات ذرت خوشه‌ای، مرغ و آرد استخوان را از شش شرکت آمریکایی به حالت تعلیق درآورد، ۲۷ شرکت را به فهرست شرکت‌هایی که با محدودیت‌های تجاری مواجه هستند اضافه کرد و تحقیقات ضدانحصاری را در شرکت «DuPont China Group»، یکی از شرکت‌های تابعه این غول شیمیایی چندملیتی آغاز کرد. ترامپ روز جمعه در «تروث سوشیال» نوشت: «چین اشتباه بازی کرد، آنها وحشت کردند؛ این تنها کاری است که آنها نمی‌توانند انجام دهند.»

با این ‌حال، او همچنین نشان داد که می‌تواند با چین در مورد فروش «تیک‌تاک» مذاکره کند، حتی پس‌ از اینکه پکن به دنبال تعرفه‌های جدید، توافق را متوقف کرد. روز جمعه، ترامپ مهلت برای این برنامه رسانه‌های اجتماعی را به ‌منظور جدا شدن و واگذاری از شرکت مادر چینی‌اش، طبق قانون فدرال، برای ۷۵ روز دیگر تمدید کرد. ترامپ در صفحه اجتماعی خود نوشت: «امیدواریم با حسن نیت به همکاری با چین ادامه دهیم؛ چینی که می‌دانم از تعرفه‌های متقابل ما چندان خوشحال نیست. ما مشتاقانه منتظر همکاری با تیک‌تاک و چین برای بستن قرارداد هستیم.» «گابریل ویلدائو»، مدیرعامل شرکت مشاوره «تِنِئو»، نوشت: واکنش پکن نسبت به دو دور اخیر تعرفه‌های ۱۰درصدی بر کالاهای چینی «به‌طور قابل‌ توجهی محدودتر است» و «احتمالاً منعکس‌کننده امیدهای کاهش‌یافته رهبری چین برای توافق تجاری با ایالات‌متحده، حداقل در کوتاه‌مدت است». او گفت که پاسخ سخت پکن می‌تواند باعث تشدید تنش‌ها شود، بدون اینکه نشانه‌ای وجود داشته باشد مبنی بر اینکه شی جین ‌پینگ، رئیس‌جمهور چین و ترامپ ممکن است به‌زودی با یکدیگر ملاقات کنند یا برای کاهش تنش‌ها با یکدیگر تماس بگیرند. «کریگ سینگلتون»، کارشناس ارشد چین در «بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها»، می‌گوید، «اگر پاسخ‌های قبلی چین چاقوی جراحی بود، این‌بار این کشور شمشیر کشید». سینگلتون گفت: تعرفه‌های جدید چین کوتاه آمدن از جنگ تجاری تمام‌عیار است، اما تشدید آشکاری را نشان می‌دهد؛ با «ضربه در ازای ضربه ترامپ مطابقت دارد و نشان می‌دهد که شی جین پینگ زیر فشار نمی‌نشیند». اما او هشدار داد که تشدید تنش فضا را برای دیپلماسی تنگ می‌کند. سینگلتون گفت: «هرچه این مدت طولانی‌تر شود، کاهش تنش بدون از دست دادن وجهه برای هر دو طرف، سخت‌تر می‌شود.»

«وو-کورتنباخ-تانگ» در بخش دیگری از گزارش خود افزودند، در پکن، وزارت بازرگانی اعلام کرد که کنترل‌های صادراتی بیشتری را بر روی خاک‌های کمیاب -مواد مورد استفاده در محصولات با فناوری پیشرفته مانند تراشه‌های کامپیوتری و باتری‌های وسایل نقلیه الکتریکی- اعمال خواهد کرد. «ساماریوم» و ترکیبات آن که در ساخت هوافضا و بخش دفاعی مورد استفاده قرار می‌گیرد، در این فهرست گنجانده ‌شده است. عنصر دیگری به نام «گادولینیوم» هم در اسکن ام‌آر‌آی استفاده می‌شود. اداره گمرک چین اعلام کرد که واردات از دو شرکت مرغداری آمریکایی را پس از شناسایی «فورازولیدون»، دارویی ممنوع‌شده در چین، در محموله‌های این شرکت‌ها متوقف کرده است. این سازمان گفت که سطوح بالایی از کپک در ذرت خوشه‌ای و سالمونلا در خوراک آرد استخوان چهار شرکت آمریکایی دیگر یافت شده است. دولت چین همچنین اعلام کرد که ۱۶ شرکت آمریکایی را به فهرست کنترل صادرات اضافه کرده و آنها را در معرض ممنوعیت صادرات محصولات دومنظوره قرار داده است. در میان آنها می‌توان به «های پوینت اِئروتکنالوجیز» (High Point Aerotechnologies)، یک شرکت فناوری دفاعی، و «یونیورسال لجستیک هلدینگ»، یک شرکت حمل‌ونقل و لجستیک تجاری عمومی، اشاره کرد. همچنین ۱۱ شرکت آمریکایی دیگر به فهرست نهادهای غیرقابل ‌اعتماد اضافه شدند، از جمله تولیدکنندگان هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی «اسکایدو» (Skydio) و «برینک درونز» (BRINC Drones) که آنها را از فعالیت‌های واردات و صادرات و همچنین سرمایه‌گذاری‌های جدید در چین منع کرد. وزارت بازرگانی در اعلام شکایت خود در سازمان تجارت جهانی گفت: اقدام جدید ترامپ در مورد تعرفه‌ها «به‌طور جدی قوانین سازمان تجارت جهانی را نقض می‌کند، به حقوق و منافع مشروع اعضای سازمان تجارت جهانی آسیب جدی وارد می‌کند و سیستم تجاری چندجانبه مبتنی بر قوانین و نظم اقتصادی و تجاری بین‌المللی را تضعیف می‌کند». این وزارتخانه این تعرفه‌ها را «یک روش قلدرمآبانه یک‌جانبه خاص که ثبات نظم اقتصادی و تجاری جهانی را به خطر می‌اندازد» خواند. در ماه فوریه، در واکنش به اولین تعرفه ۱۰درصدی ترامپ، چین تعرفه ۱۵درصدی بر واردات زغال‌سنگ و محصولات گاز طبیعی مایع از ایالات‌متحده اعلام کرد و به‌طور جداگانه تعرفه ۱۰درصدی بر نفت خام، ماشین‌آلات کشاورزی و خودروهای موتور بزرگ را اضافه کرد. یک ماه بعد، پکن به دور دوم ترامپ با اعمال تعرفه‌های مضاعف تا ۱۵ درصد بر واردات محصولات کشاورزی کلیدی ایالات‌متحده از جمله مرغ، گوشت خوک، سویا و گوشت گاو پاسخ داد. کارشناسان سپس گفتند که پکن از خود خویشتن‌داری نشان داد و فضا را برای مذاکره با واشنگتن باز گذاشت. در حال حاضر، ده‌ها شرکت آمریکایی در معرض کنترل‌ها بر تجارت و سرمایه‌گذاری هستند، در حالی‌ که بسیاری از شرکت‌های چینی با محدودیت‌های مشابهی در معاملات با شرکت‌های آمریکایی مواجه هستند. در حالی‌ که اصطکاک در جبهه تجاری افزایش یافته است، دو طرف به گفت‌وگوی نظامی (هفته اول آوریل) ادامه داده‌اند.

چین سال گذشته ۸ /۱۴۷ میلیارد دلار نیمه‌هادی‌ها، سوخت‌های فسیلی، کالاهای کشاورزی و سایر محصولات آمریکایی خریداری کرد و ۹ /۴۲۶ میلیارد دلار گوشی هوشمند، مبلمان، اسباب‌بازی و بسیاری از محصولات دیگر را به ایالات‌متحده فروخت. چین پس از مکزیک دومین منبع وارداتی آمریکا و پس از کانادا و مکزیک سومین بازار صادراتی آمریکاست. اما در حالی‌ که تعرفه‌های پرزیدنت ترامپ برخی از دسته‌های بزرگ وارداتی مانند نیمه‌هادی‌ها و داروها را معاف می‌کند، تعرفه‌های چین هیچ معافیتی ندارند.

جود بلانشت، مدیر مرکز تحقیقات چین در «رند»، گفت که واکنش قاطعانه چین پس‌ از اینکه ترامپ تعرفه‌های گسترده خود را معرفی کرد، «حتمی» بود. بلانشت گفت: «پکن دیگر نمی‌تواند این خیال را که تعامل دیپلماتیک با دولت ترامپ از یک جنگ تجاری تمام‌عیار جلوگیری می‌کند، حفظ کند.» به‌رغم هشدارهای کاخ سفید نسبت به اقدامات تلافی‌جویانه، کل تعرفه‌های اعمال‌شده بر چین اکنون آنقدر قابل ‌توجه است که پکن دیگر دلیلی بر خویشتن‌داری ندارد. «وانگ دونگ»، مدیر اجرایی موسسه همکاری و تفاهم جهانی در دانشگاه پکن، گفت: «اقدامات متقابل روز جمعه، جعبه‌ابزار تلافی‌جویانه در اختیار چین را برجسته می‌کند؛ یکی از دلایلی که پکن احساس می‌کند امروز بهتر از زمان اولین دولت ترامپ برای مقابله با جنگ تجاری با ایالات‌متحده آماده است.»