پنج قفل بر یک در
کدام قفل‌های سیاست خارجی گشودنی است؟
زهرا اکبری: امروزه توسعه کشورها به نحو انکارناپذیری با جهت‌گیری‌های سیاست خارجی پیوند خورده است. سطح اصطکاک و تنش کشورها با همسایگان و نظام جهانی نسبت مستقیمی با توسعه‌نیافتگی دارد. با اطمینان می‌توان ادعا کرد کشوری در جهان را نمی‌توان پیدا کرد که با انزوای بین‌المللی در مسیر توسعه حرکت کرده باشد. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. ناظران معتقدند جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر از چند سطح تعارض داخلی، منطقه‌ای و جهانی رنج می‌برد و کشورهایی که از این سطح تعارض در رنج هستند، راه دشواری برای دستیابی به توسعه و پیشرفت خواهند داشت.
۱- فضای منطقه‌ای: ایران در فضای پیرامونی (همسایگی) و نیز فضای خارج نزدیک خود، با چندین منازعه فعال، نیمه‌فعال و خفته مواجه است و با کشورهایی نظیر عربستان، بحرین، جمهوری آذربایجان و اقلیم کردستان رابطه خوبی ندارد و در عین حال با کشورهایی نظیر افغانستان، اردن، ترکمنستان و... مشکلات حل‌نشده زیادی دارد.
۲- فضای جهانی: ایران همچنین در فضای جهانی، که با فضای منطقه‌ای گره خورده است، با منازعات حل‌نشده‌ای چون مساله هسته‌ای و پیامدهای سخت آن، یعنی تحریم‌ها مواجه است.
۳- فضای کاتالیزوری: ایران همچنین در فضای تعیین‌کننده کاتالیزوری، یعنی فضایی که نقش واسطه و پیونددهندگی کشور با نهادهای جهانی مالی، اعتباری و پرستیژی را بر عهده دارد، درگیر است؛ فضاهای واسطه‌ای و کاتالیزوری مانند پالرمو، FATF، کمیسیون حقوق بشر، نهادهای کنترل‌کننده هسته‌ای، بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و حتی مجمع عمومی سازمان ملل.
۴- فضای نظامی: اتهام ناتو به تهران، در مورد دخالت لجستیک‌اش در جنگ اوکراین، خواه‌ناخواه ایران را وارد مناقشه‌ای جهانی میان ناتو-روسیه کرده است. انتساب چنین دخالتی ایران را در برابر منافع استراتژیک اروپا و نیز نظم جهانی قرار داده است. اروپا به هیچ روی حاضر به رها کردن شرکای روسیه در منطقه حیاتی خود نبوده و به مرور و گام‌به‌گام از همه ابزارهایش برای تحت فشار قرار دادن شریک منسوب روسیه در جنگ استفاده خواهد کرد.
۵- فضای درونی: این در حالی است که جمهوری اسلامی نتوانسته فضای درونی را که پشتیبان و تضمین‌کننده استراتژی سیاست خارجی است، در همراهی با خود متقاعد کند و از این منظر با انتقاد تقریباً قاطبه روشنفکران و چه‌بسا مردم مواجه است.
به هر روی این تعارض پنج‌سطحی در استراتژی سیاست خارجی، همه ابزارهای لازم برای قفل‌شدگی ایران را در منطقه و جهان مهیا کرده است. در این پرونده تلاش می‌کنیم علاوه بر بررسی چالش‌های سیاست خارجی ایران به این پرسش‌ها پاسخ دهیم که مشکلات سیاست خارجی چگونه حل می‌شود؟ چه راهکارهایی برای خروج از بن‌بست کنونی وجود دارد؟ دور جدید اعتراضات در ایران تا چه اندازه بر سیاست خارجی اثر داشته است؟
