تله بدهی چین

در ماه آگوست و سه ماه پس از آنکه ائتلاف مخالفان توانست حزب حاکم مالزی را که از زمان استقلال بر مسند قدرت قرار داشت شکست دهد، نخست‌وزیر جدید ۹۳ساله کشور به پکن سفر کرد. هدفش آن بود که به رئیس‌جمهور شی جین پینگ بفهماند مالزی اکنون کشوری است که می‌تواند به پیشنهادها «نه» بگوید.

نجیب رزاق نخست‌وزیر قبلی خود را به چین نزدیک کرده بود. فساد درون سازمان ملی مالزی متحد (UMNO) عامل اصلی شکست او در انتخابات به شمار می‌رفت؛ اما رفاقت او با چین نیز عاملی دیگر بود. این دو عامل دست‌به‌دست یکدیگر  داده بودند. در دوران حکومت نجیب، در امور مالی یک طرح سرمایه‌گذاری دولتی به نام 1MDB نابسامانی‌های زیادی به وجود آمد. آقای نجیب رئیس هیات‌مدیره آن طرح بود. وزارت دادگستری آمریکا برآورد می‌کند که افراد درگیر در این طرح خود 5 /4 میلیارد دلار از صندوق آن سرقت کردند. تقریباً در همان زمان حدود ۷۰۰ میلیون دلار در حساب‌های بانکی شخصی آقای نجیب کشف شد. با وخیم شدن اوضاع 1MDB، بنگاه‌های دولتی چین وارد عمل و در بسیاری از طرح‌های آن سهامدار شدند.

روابط با چین بیش از پیش صمیمی‌ شد. پروژه‌های مالزی با تامین مالی چین در بسته‌ای قرار گرفتند که بخشی از برنامه یک کمربند، یک جاده چین بود که خود یک طرح زیرساختاری جهانی با نظارت نزدیک آقای شی به شمار می‌رفت. جک ما (Jack Ma) از غول فناوری علی‌بابا در چین این اختیار را به دست آورد تا منطقه‌ای در نزدیکی فرودگاه اصلی کوالالامپور را به یک منطقه آزاد تجاری دیجیتال تبدیل کند. دولت مالزی تلاش کرد مخالفت‌ها علیه این قرارداد و معامله دولتی را ساکت کند. چین رضایتمندی خود را از این امر نشان داد. در دوران قبل از انتخابات عمومی مالزی در ماه می، سفیر چین آشکارا از ائتلاف حاکم حمایت کرد.  بسیاری از اینکه دکتر ماهاتیر توانست با وجود کارشکنی‌های UMNO در انتخابات پیروز شود تعجب کردند. آقای شی حق داشت که از این موضوع عصبانی باشد.

چین عادت ندارد ببیند دریافت‌کنندگان مزایای دست و دلبازانه آن کشور با شرایط دریافت مخالفت کنند. با این حال، شمار فزاینده‌ای از این دریافت‌کنندگان درگیر بدهی شدید به بنگاه‌های چینی هستند که پروژه‌های در دست اجرا توسط چینی‌ها را تامین مالی می‌کنند. مرکز توسعه جهانی در واشنگتن اعلام کرد هشت کشور مشمول طرح یک کمربند، یک جاده در معرض خطر آسیب بدهی قرار دارند که از میان آنها می‌توان به کشورهای هم‌مرز با چین یعنی لائوس، مغولستان و پاکستان اشاره کرد.  به همین دلیل است که تلاش دکتر ماهاتیر در خلاص کردن کشورش از طرح‌هایی که توسط چین تامین مالی می‌شوند توجه همگان را به خود جلب کرده است.

دکتر ماهاتیر در چین ساده و قاطعانه صحبت کرد. او گفت مالزی قرارداد ۲۰ میلیارد دلاری خط راه‌آهن کرانه شرقی را که طرحی بزرگ در پروژه یک کمربند، یک جاده است به همراه قرارداد دو خط لوله نفت در استان صباح لغو می‌کند. پیام او را می‌توان به این صورت خلاصه کرد: بسیار متاسفم، پروژه‌ها عالی هستند اما از زمان به قدرت رسیدن متوجه شدیم که توانایی مالی آنها را نداریم. نکته دیگری نیز به طور ضمنی بیان شد: ما توانایی مالی نداریم چون اکنون متوجه شده‌ایم چقدر هزینه‌ها زیاد برآورد شده‌اند و چگونه مفاد قرارداد به نفع چین پیش می‌رود. به نظر می‌رسد دولت نجیب ۹۰ درصد از هزینه دو میلیارد دلاری پروژه خط لوله نفت صباح را پرداخت کرده بود هر چند پروژه فقط ۱۵ درصد پیشرفت داشت. همچنین بخشی از وام چین برای این پروژه‌ها، شکاف‌های مالی زیادی را در 1MDB ایجاد کرد.

ماهاتیر از زمان بازگشت به کشور پا را فراتر گذاشت و طرح بزرگ مسکن‌سازی با هدایت چین در ایالت جوهور را هدف قرار داد.  این طرح با قصد ساخت مسکن برای سرمایه‌گذاران ثروتمند چینی تدوین شده بود. نخست‌وزیر مالزی اعلام کرد به خارجیانی که بخواهند در آن منطقه زندگی کنند ویزا نمی‌دهد. او از این شکایت دارد که اکثر مالزیایی‌ها توانایی مالی برای زندگی در آنجا را ندارند (البته دولت ایالت جوهور سعی می‌کند به خارجیان علاقه‌مند اطمینان و آرامش خاطر بدهد).

چین تمایل دارد کشورهایی را که با او مخالفت می‌کنند به دردسر بیندازد. در این مورد، پاسخی از سمت چین دیده نشد. شاید بخشی از آن به این دلیل باشد که دکتر ماهاتیر در انتخاب کلمات دقت کرد. اما همزمان باید پذیرفت که مالزی کشوری تاثیرگذار در جنوب شرق آسیاست. منطقه‌ای که چین قصد دارد آن را به مدار خود نزدیک‌تر سازد. همچنین چین نمی‌خواهد با پروژه یک کمربند، یک جاده برای خود دشمن‌آفرینی کند. یکی از مهم‌ترین نکات در این پروژه تقویت تاثیرگذاری چین بر دیگر کشورهاست. تجربه مالزی درسی ارزشمند برای آن دسته از کشورهایی دارد که به شدت نیاز دارند بر سر معاهدات خود با چین دوباره بر سر میز مذاکره بنشینند. در میان این کشورها، پاکستان بزرگ‌ترین بدهکار به چین است. این کشور نخست‌وزیر جدیدی به نام عمران خان دارد. پروژه کریدور اقتصادی چین-پاکستان را که مجموعه‌ای شامل طرح‌های زیرساختاری و انرژی با ارزش ۶۰ میلیارد دلار است می‌توان بزرگ‌ترین بخش از پروژه یک کمربند، یک جاده چین دانست. پاکستان برای چندمین‌بار با بحران توازن پرداخت‌ها مواجه می‌شود و تمایل دارد از شر بدهی‌ها نجات یابد.

آقای خان باید از روش دکتر ماهاتیر پیروی کند. او حتی جایگاه بهتری نسبت به ماهاتیر دارد. حسین حقانی دیپلمات سابق پاکستان که اکنون در اندیشکده آمریکایی موسسه هادسن حضور دارد می‌گوید روابط چین با پاکستان ابعادی بسیار راهبردی‌تر از روابط این کشور با مالزی دارد. مقامات چین، پاکستان را وزنه‌ای متقابل در برابر رقیب ژئوپولتیک خود یعنی هند می‌دانند. چین برای به حاشیه راندن افراط‌گرایان مذهبی به کمک پاکستان نیاز دارد. همچنین پاکستان مسیری حیاتی برای دسترسی به دریای عرب تلقی می‌شود. به نظر می‌رسد برخلاف دکتر ماهاتیر، آقای خان هنوز عمق مشکلات بدهی به چین را درک نکرده است. اما حداقل منتقدان کریدور اقتصادی در پاکستان موفق شده‌اند صدای خود را به گوش دیگران برسانند.

اولویت‌بندی بدهی‌ها

چین باید امور دیگری را علاوه بر روابط با کشورهای مشمول طرح یک کمربند، یک جاده در نظر بگیرد. بانک‌های چین درباره ایمنی وام‌دهی خود نگران شده‌اند. از سال ۲۰۱5، بانک‌های تجاری چین به شدت خود را از امور تامین مالی پروژه یک کمربند، یک جاده کنار کشیده‌اند و فقط بانک‌هایی که «بانک سیاستی» نام دارند به تامین مالی آن ادامه می‌دهند. در حال حاضر، طرح یک کمربند، یک جاده با انتقادات زیادی در داخل کشور روبه‌رو شده است. از سوی دیگر، این طرح خود قربانی تبلیغات حزب کمونیست شد. آنچه بدهکاران به عنوان وام‌هایی با بازپرداخت دشوار می‌بینند رسانه‌های دولتی به عنوان کمک‌های خیرخواهانه معرفی می‌کنند. این عبارت حساسیت‌برانگیز است. هفته گذشته آقای شی در اجلاس با رهبران آفریقا وعده داد ۶۰ میلیارد دلار به این قاره اختصاص دهد. مردم چین در رسانه‌های اجتماعی می‌پرسند چرا چین که خود بدهی زیادی دارد باید هزینه‌های زیادی را در خارج متحمل شود در حالی که اموری بسیار ضروری در داخل کشور وجود دارد. سانسورچی‌ها اغلب این انتقادات از آقای شی را سرکوب می‌کنند.

چین به درستی می‌گوید که بسیاری از کشورها به جاده، راه‌آهن و دیگر زیرساختارهای بیشتر نیاز دارند. اما آشکار است که طرحی که به عنوان نقش حاکمیتی آقای شی معرفی شده است اهمیت و تلألو خود را از دست داده است. سفر دکتر ماهاتیر درس‌های ارزشمندی را به دیگران می‌دهد.