ریاضت رفقا

  رضا طهماسبی: هر زمان که خانوار از نظر تامین هزینه‌ها در مضیقه قرار می‌گیرد، بنا به تشخیص، برخی هزینه‌های کمترضروری را حذف می‌کند؛ برای مثال سفر یا بخشی از هزینه‌های تفریحی حذف می‌شود یا هزینه خرید محصولات فرهنگی کاهش می‌یابد تا بودجه خانوار کفاف معیشت و تامین نیازهای ضروری مانند خوراک و مسکن و پوشاک را بدهد. حالا اگر این فشار ادامه‌دار باشد، خانوار ممکن است فشار بیشتری بر برخی از اعضای خود وارد کند، مثلاً از فرزند بزرگ‌تر خواسته شود از برخی هزینه‌های خود بگذرد تا نیازهای فرزند کوچک‌تر تامین شود. آیا تعمیم چنین امری از خانوار به دولت هم امکان‌پذیر است؟ آیا دولت هم که در فشار کسری بودجه قرار گرفته و چند سالی است برای تامین این کسری، فشار تورمی قابل ملاحظه‌ای به جامعه تحمیل می‌کند، می‌تواند انقباض بیشتری برای برخی نهادهای غیراقتصادی در نظر بگیرد و از نهادهای حامی‌پرور خودش یا نورچشمی‌هایش بخواهد فشار بیشتری نسبت به مردم عادی تحمل کنند؟ مرکز پژوهش‌های مجلس در بررسی لایحه بودجه سال 1401 تخمین زده بود که بودجه با کسری 300 تا 600 هزار میلیاردتومانی مواجه است که حتی حداقل برآوردشده هم رقم بالایی به حساب می‌آید و جبران آن بسیار سخت و ناممکن به نظر می‌رسد. راه‌های متداول برای جبران این کسری مانند فروش اوراق بدهی یا افزایش مالیات‌ها هم به دلیل شرایط سخت دولت در کسب درآمد و تنگنای کسب‌وکارهای بخش خصوصی به‌تنهایی کارساز به نظر نمی‌رسد. راه کمکی دیگر اما می‌تواند کاهش هزینه‌های دولت باشد به نوعی که فشار بیشتری به مردم وارد نشود و تامین کالاهای عمومی مانند امنیت دچار اخلال نشود. با این حساب می‌توان گفت که انقباض هزینه‌های بودجه باید در سمت نهادهای غیراقتصادی قرار گیرد؛ نهادهایی که مانند هزینه‌های عمرانی اثر مستقیمی در رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال ندارند؛ نهادهایی که کارشان مربوط به امور فرهنگی، تبلیغی و ترویجی است و شاید کاهش بودجه و کمتر کردن ماموریت‌هایشان در شرایط سخت اقتصادی خللی در تامین ضروریات ایجاد نکند. در بودجه نهادهای متعدد و مختلفی ذیل سه نهاد بزرگ وزارت فرهنگ و ارشاد (17 نهاد)، سازمان تبلیغات اسلامی (20 نهاد) و دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی (7 نهاد) فعالیت دارند که ممکن است ماموریت‌هایشان با هم تداخل داشته باشد. تعداد زیادی نهادهای مذهبی، پژوهشی و موسسه‌های نشر آثار که شاید سرجمع بودجه همه آنها در کل بودجه رقم بالایی نباشد اما انقباض یا حداقل عدم افزایش آنها می‌تواند در کمتر شدن شکاف کسری بودجه و تورم تحمیلی ناشی از آن امدادرسان باشد. باید دید آیا دولت سیزدهم، و البته مجلس، می‌توانند در فصل تدوین و تصویب بودجه از نهادهایی که عمدتاً نزدیک به نهادهای حاکمیتی و دولتی هستند بخواهند که ریاضت بیشتری برای این دوران سخت متحمل شوند و به کمک اقتصاد بیایند یا خیر.