راه نجات

  رضا طهماسبی: تا کلمه «قاچاق» به زبان می‌آید، اذهان اغلب مردم به سمت کالاهای ممنوعه‌ای چون مواد مخدر و اسلحه معطوف می‌شود؛ که نتیجه اثرگذاری بسیاری از فیلم‌های اکشن و پرفروش دهه 60 و سریال‌های تلویزیونی است. با این حال زمانی که فرد در یک اقتصاد بسته و پر از محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های تجاری زندگی می‌کند، احتمال بالایی وجود دارد که در خانه‌اش کالایی که از طریق تجارت غیررسمی یا همان قاچاق تامین ‌شده، وجود داشته باشد؛ از گوشی تلفن همراه گرفته تا تلویزیون، یخچال، ماشین لباسشویی، لپ‌تاپ، لوازم الکترونیکی، اسباب بازی کودکان یا حداقل رسیور ماهواره. کالاهایی که ورود آن به کشور و خرید و فروشش به طور کلی یا مقطعی ممنوع بوده اما از آنجا که نیاز مادر اختراع است، برای مبادله این کالاها نیز راه‌های مختلفی وجود دارد؛ چون ممنوع کردن مبادله با یک بخشنامه دولتی، تقاضای آن را از بین نمی‌برد.  گفته می‌شود که قاچاق آزادترین نوع تجارت است. حجم قاچاق (بدون در نظر گرفتن مواد مخدر و اسلحه) رابطه مستقیمی با بسته بودن اقتصاد دارد. هرچه اقتصاد بازتر و تجارت کالا و خدمات آزادتر باشد، به‌طور منطقی میزان قاچاق هم کمتر خواهد بود چون اغلب کالاها را می‌توان آزادانه تولید، وارد یا صادر کرد و بازار به نیاز مصرف‌کننده پاسخی قانونی و رسمی می‌دهد. در کشور ما که ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها روزافزون است و بوروکرات‌های دولتی دائم در حال تدوین بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌های جدید برای محدود کردن تجارت کالا هستند و با شمشیر چوبی به جنگ آسیاب بادی می‌روند، طبیعی است که جدای از قاچاق‌های عمده و سازمان‌یافته، راه‌های زیادی برای واردات کالا شکل بگیرد، از کولبری در مسیرهای کوهستانی سخت و صعب‌العبور گرفته تا ته‌لنجی در دریای جنوب و تجارت چمدانی با مسافر و مبادله در مبادی مرزی. حتی گزارش نهادهای رسمی حکایت از میزان قابل ‌توجهی قاچاق در مبادی رسمی و گمرکات کشور دارد که نتیجه مستقیم بسته بودن نظام تجاری است. در سال‌های اخیر و با فشار زیاد تحریم‌های خارجی، حتی خود دولت نیز وارد بازارهای غیررسمی در دنیا شده و با اسم رمز دور زدن تحریم، عملاً در حال فعالیت‌هایی است که از دید قوانین تجاری بین‌المللی می‌تواند قاچاق نامیده شود؛ گرچه این تجربه باعث نشده است دولت به زیان‌های محدودسازی تجارت پی ببرد و در حالی که خودش در بازار غیررسمی فعال است همچنان در داخل بر ممنوع‌سازی و محدودسازی بیشتر اصرار داشته باشد. با این همه همان‌طور که دولت در دوران تحریم توانسته است با فروش قاچاقی نفت خودش را سرپا نگه دارد، بازار تامین کالای داخل نیز مدیون کسانی است که با دور زدن تحریم‌های داخلی، نیاز مصرف‌کننده را برآورده کرده‌اند.