بحران در مصرف خانوار

  احسان مرادی: به منظور بررسی وضعیت رفاه اقتصاد کشور باید از هر دو بعد داده‌های کلان و خرد اقتصادی این موضوع را بررسی کنیم. بررسی آمارهای رسمی حاکی از آن است که در دهه 90 رشد اقتصادی به نسبت متوسط عملکرد بلندمدت اقتصاد ایران کاهش بیشتری داشته است. همچنین بعد از جنگ تا قبل از شروع دهه 90 متوسط رشد اقتصادی کشور حدود 5 /4 درصد بوده است در حالی که رشد اقتصادی دهه 90 تقریباً صفر بوده است. یعنی در دهه 90 بیش از چهار واحد درصد رشد اقتصاد ایران کاهش پیدا کرده است. این نکته بسیار مهمی است چون نشان می‌دهد ما با افت قابل توجهی در سطح درآمد در کشورمان مواجه هستیم. وقتی هم انعکاس این وضعیت را در زندگی خانوارها بررسی می‌کنیم، مشاهده می‌کنیم که بودجه خانوار هم با روند متغیرهای اصلی اقتصاد کشور سازگار است. یعنی بودجه خانوار هم تایید می‌کند که کاهش رشد اقتصادی، خانوارها را به سمت فقر بیشتر سوق داده است. بررسی آمارهای مرتبط با سرانه هزینه مصرفی خانوارهای کشور نشان می‌دهد که این متغیر از مقدار 240 هزار میلیارد تومان در سال 89 به حدود 234 هزار میلیارد تومان در سال 98 رسیده است. همچنین بررسی آمارهای مرتبط با درآمد ملی سرانه حاکی از این است که این متغیر از حدود 420 هزار میلیارد تومان در سال 89 به زیر 300 هزار میلیارد تومان در سال 98 کاهش پیدا کرده است. همچنین بررسی داده‌های خرد هم حاکی از افت قابل توجه در رفاه خانوار است. به عنوان نمونه مصرف گوشت در بازه زمانی 90 تا 98 به طور میانگین به میزان 50 درصد کاهش داشته است که این میزان برای دهک اول به میزان 58 درصد بوده است. در مصرف مرغ در این بازه زمانی به طور متوسط با کاهش 11درصدی مواجه بودیم. البته دهک‌های درآمدی بالا کاهش مصرف بیشتری از دهک‌های درآمدی پایین‌تر تجربه کردند. در واقع دهک‌های پایین درآمدی به علت کاهش مصرف گوشت، افزایش مصرفی در مرغ داشتند و مرغ را جایگزین گوشت کرده‌اند. در سایر اقلام مصرفی ضروری نظیر لبنیات و برنج هم به ترتیب شاهد افت مصرفی به میزان 35 و 34 درصد در بازه زمانی مذکور بوده‌ایم. همچنین نرخ فقر مطلق در سال 90 به میزان 18 درصد بوده که در سال 98 این نرخ، به میزان 32 درصد رسیده است. بررسی این روند حاکی از وضعیت بحرانی رفاه خانوارهای ایرانی است. اقتصاد ایران در سال‌های اخیر با کاهش قابل ملاحظه‌ای در ظرفیت بالقوه اقتصادی خود روبه‌رو شده است و با جبران رفاه ازدست‌رفته خانوار فاصله زیادی دارد. این موضوع تبعات اقتصادی و اجتماعی زیادی برای اقتصاد ایران در آینده خواهد داشت که لزوم سیاستگذاری درست در این زمینه را می‌طلبد. شروع این روند از اواسط دهه 80 است. یعنی از سال 1387 به این سو، روند نزولی رفاه خانوار آغاز می‌شود. نکته قابل توجه این است که این روند در حد تفکیک‌های دهکی که اقتصاددانان دارند، موید این است که همه دهک‌ها در مسیر نزولی قرار دارند ولی به جهت شدت تاثیر از بابت تورم‌های بالا، دهک‌های درآمدی پایین فشار بیشتری نسبت به دهک‌های درآمدی بالا متحمل شده‌اند. در این پرونده می‌خواهیم شاخص‌های مصرف خانوار را با شاخص‌های اقتصاد کلان تطبیق دهیم. ادامه نزول رفاه خانوار چه عواقبی دارد؟