انبار صندوق‌های بزرگ و خالی

هیرش سعیدیان: موسسه جهانی مشاوره منابع انسانی مرسر (Mercer) در رتبه‌بندی موفق‌ترین سیستم‌های بازنشستگی در سال ۲۰۱۸، رتبه کشور شیلی را به جایگاه خیره‌کننده دهم جهانی ارتقا داد. این موسسه در توصیه‌های خود به مقامات این کشور برای پیشرفت بیشتر از آنها خواست تا سطح مشارکت‌های اجباری را بالا ببرند، سن بازنشستگی را برای مردان و زنان افزایش دهند و میزان پس‌انداز خانوار را افزایش دهند تا در شاخص‌هایی مانند پوشش پایداری بیش از این رشد کنند. اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور، مشکل صندوق‌های بازنشستگی را یکی از «ابرچالش»های کشور دانست. در تحقیق و تفحص مجلس از صندوق‌های بازنشستگی کشور، چهار دلیل اصلی برای نیاز به این تفحص ذکر شده است: 1- بررسی دلیل عدم انتشار صورت‌های مالی از سال 1393 به بعد 2- بررسی قراردادهای اقتصادی غیرشفاف و معاملات خلاف قانون ۳- بررسی به‌کارگیری مدیران فاقد صلاحیت ۴- بررسی پرداخت‌های غیرقانونی به مدیران شرکت‌ها. با این همه به نظر می‌رسد دامنه علل به وجود آمدن این ابرچالش وسیع‌تر از این موارد  باشد. رئیس کانون عالی بازنشستگان و مستمری‌بگیران تامین اجتماعی اظهار می‌کند که وضعیت مالی حال حاضر صندوق‌های بازنشستگی مانند حوزه آب و محیط زیست «نوعی آینده‌خوری منابع» است. خضری عضو کمیسیون اجتماعی مجلس می‌گوید که: «از ۲۰ صندوق بازنشستگی ۱۸ صندوق قطعاً ورشکسته هستند.» در آخرین صورت مالی منتشر‌شده از سوی وزارت کار سود شستا چهار درصد اعلام شده و طیفی از صاحب‌نظران اقتصادی معتقدند موسسات اقتصادی این‌چنینی از جمله صندوق‌های بازنشستگی به جای بنگاهداری مستقیم باید دریافتی‌های خود را در بازار سرمایه و بانک (که ۱۸ درصد سود پرداخت می‌کند) سرمایه‌گذاری کنند. همایون یوسفی دیگر نماینده مجلس می‌گوید، دولت ناچار شده «۱۰۶ هزار میلیارد تومان از اعتبارات خود را صرف پرداخت حقوق بازنشستگان کند»؛ حقوقی که قرار بود آنها از صندوق‌ها دریافت کنند. کسری بودجه صندوق‌های بازنشستگی در سال ۹۸ رقم ۵۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. محمد شریعتمداری وزیر رفاه می‌گوید دولت مکلف شده است که برای کمک به صندوق‌ها مبلغ ۸۱ هزار میلیارد تومان «به دلیل مشکلات ساختاری صندوق‌های بازنشستگی کشوری و نیروهای مسلح در بودجه ۹۸ قرار دهد» یعنی در اصل ۲۵ درصد از کل بودجه‌ عمومی کشور برای کمک به صندوق‌ها کنار گذاشته شده است. این کمک تنها در صورتی می‌تواند مکفی باشد که بر دامنه مشکلات این صندوق‌ها افزوده نشود. اگر در جامعه مدرن امروزی برخلاف جوامع ابتدایی اسکیمو، سالمندان را با کمی غذا در سورتمه‌ای در تنهایی رها نمی‌کنند که خوراک جانداران شوند، به خاطر پیشرفت قابل توجه مفهوم تکنولوژی اجتماعی و علم اقتصاد است که با راهکارهای آزمون پس داده حمایت از کهنسالان را به عنوان شاخصی درخشان در سطح پیشرفت عمومی اقتصاد یک کشور، ممکن ساخته است. پرسش این است که چرا در کشور ما از این راهکارها استفاده نمی‌شود. خروج صندوق‌ها از بنگاهداری، شفافیت و شیشه‌ای ساختن مدیریت صندوق‌ها و مسدود کردن گلوگاه‌های رانت‌خیز از جمله پیشنهادهای اولیه راهی است که به بهبود تدریجی صندوق‌ها و سیستم بازنشستگی منتهی خواهد شد.