موسم دگردیسی

 ندا گنجی: در روزگاری نه‌چندان دور، شاید تا همین چهار یا پنج سال پیش، وجود نانوا، بقال، قصاب و میوه‌فروش برای ساکنان محله‌ها به عنوان منبع بزرگ دلگرمی قلمداد می‌شد. اصلاً انتخاب خانه و محل زندگی، بر اساس میزان دسترسی به این عناصر ذی‌قیمت صورت می‌گرفت. حال اگر چند واحد خواربارفروشی در یک خیابان مستقر بودند، دیگر ارزش معنوی آن خیابان یا سکونتگاه، به شمارش نمی‌آمد. تقاضای مردم برای کالاهای عرضه‌شده در این واحدهای خرده‌فروشی رو به تزاید بود و از سوی دیگر به دلیل آنکه ایجاد این واحدهای صنفی یا به اصطلاح دکان‌ها مبتنی بر ضوابط پیچیده‌ای نبوده و البته سرمایه‌گذاری بزرگی هم نیاز نداشت، صنعت خرده‌فروشی ایران -طی دهه‌های گذشته- عرصه یکه‌تازی مغازه‌ها با شکل و شمایل سنتی بود. اما چند سالی است که هژمونی واحدهای خرده‌فروشی سنتی با آمدن سوپرمارکت‌ها، فروشگاه‌های زنجیره‌ای، هایپرمارکت‌ها و البته فروش آنلاین فروریخته است. انگار که این سوپرمارکت‌های بزرگ که همه اقلام مورد نیاز از خواربار، گوشت، سبزی و میوه، نان تازه و حتی جوراب را به فروش می‌رسانند از منزلت مغازه‌های بقالی، قصابی و میوه‌فروشی نزد مردم فروکاسته‌اند. این سوپرمارکت‌ها نه‌تنها به رقیب واحدهای کوچک عرضه کالاهای اساسی تبدیل شده‌اند که به تدریج عرصه را بر عرضه‌کنندگان سایر اقلام مورد نیاز مردم نیز تنگ می‌کنند. در چنین شرایطی، بسیاری از صاحبان واحدهای صنفی کوچک، این رقابت را تاب نیاورده و بازار را به این فروشگاه‌های بزرگ واگذار کرده‌اند. البته، آنچه موجودیت مغازه‌های مستقل و کوچک را تهدید می‌کند، تنها به «رشد فروشگاه‌های زنجیره‌ای و هایپرها» محدود نمی‌شود.

 این روزها، ایرانیان، بخشی از کالاهای مورد نیاز خود را به صورت آنلاین سفارش داده و خریداری می‌کنند. چنان‌که، تعداد فروشگاه‌های اینترنتی در کشور که به طور رسمی فعالیت می‌کنند، از ۹ هزار فروشگاه فراتر رفته و به گواه منابع رسمی، اقبال مردم به خریدهای اینترنتی سالانه با 60 درصد رشد مواجه است. 

امیرخسرو فخریان، رئیس اتحادیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای نیز درباره سهم این فروشگاه‌ها در بازار کشور می‌گوید: «حجم بازار خرده‌فروشی کشور 120 تا 130 هزار میلیارد تومان است که می‌توان گفت سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای از این میزان معادل 12 هزار میلیارد تومان بوده و این فروشگاه‌ها حدود 10 درصد از بازار کشور را به خود اختصاص داده‌اند.» حال آنکه تعداد واحدهای صنفی مجاز در ایران به بیش از دو میلیون واحد و تعداد غیرمجازها به حدود 500 هزار واحد می‌رسد و در این میان صنف خواربارفروشان با بیش از ۱۷۰ هزار واحد، بیشترین فراوانی را در این صنعت داراست. حال، آنچه قابل تامل به نظر می‌رسد آن است که آینده صنعت خرده‌فروشی سنتی با وجود تهدیداتی که از ناحیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای و هایپرها و نیز فروش آنلاین بر فراز این صنعت سایه انداخته چگونه خواهد بود؟