تجارت کریمان

کرمان را جهانی در یک مرز می‌نامند؛ استانی با تنوع اقلیمی بالا، محصولات متنوع کشاورزی و جاذبه‌های گردشگری بسیار. استانی در مسیر حمل‌ونقل داخلی که هم گرم‌ترین نقطه کره زمین در آن قرار دارد و هم از گرم‌ترین نقاط دنیا می‌توان کوه‌های پربرف سیرچ را مشاهده کرد. این تنوع آب‌و‌هوایی است که کشاورزی را در کرمان به یک فعالیت مهم اقتصادی تبدیل کرده و سبب شده بخش عمده تجارت کرمان بر پایه محصولات کشاورزی باشد. اگرچه در این تجارت نمی‌توان از صنایع مختلف و به خصوص منابع معدنی این استان هم چشم پوشید. اما تجارت در استان کرمان چگونه است؟ تجارت این استان بر چه کالاهایی استوار است؟ مقصد صادراتی تولیدات این استان کدام کشورهاست و حجم تجارت کرمان چگونه است؟ طبق گزارش گمرکات استان، در سال 1392 ارزش صادرات استان 796 میلیون دلار و ارزش واردات 432 میلیون دلار بوده است این در حالی است که در سال 1395 ارزش صادرات استان به 1175 میلیون دلار و ارزش واردات به 751 میلیون دلار رسیده است.

کالاهای کرمانی به مقصد جهان

آلمان، هنگ‌کنگ، امارات متحده عربی، لبنان، ویتنام، قزاقستان، هند، ترکیه، افغانستان و یونان 10 مقصد عمده صادرات استان کرمان در سال 95 بوده است. پسته و مغز پسته، نانو کامپوند مستربچ گرانول، مصنوعات مسی، کاشی و سرامیک، خرما، لوازم صنعتی و برقی، تایر و تیوب، روغن خوراکی، سایر مواد غذایی و فرومولیبدن 10 قلم عمده کالایی هستند که از استان کرمان در سال 95 صادر شده است. همچنین بیش از 90 درصد ارزش دلاری واردات استان مربوط به واردات کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای (عمدتاً قطعات خودرو توسط شرکت‌های خودروسازی) است.در خصوص مبادلات تجاری استان ذکر این نکته ضروری است که برخی از مواد معدنی استان (به‌عنوان مثال سنگ‌آهن و مس) که ارزش دلاری آنها سالانه بیش از هزار میلیون دلار است، از سایر مبادی گمرکی کشور به خصوص بندر شهید رجایی صادر می‌شود بنابراین آمار آن در گمرکات استان ثبت نمی‌شود. بر اساس اطلاعات دریافتی از دو شرکت صنایع ملی مس ایران و گل‌گهر سیرجان این دو شرکت در سال 1395 جمعاً 1059 میلیون دلار صادرات داشته‌اند. با توجه به این آمار می‌توان گفت مجموع صادرات استان کرمان در سال 1395 رشد 71‌درصدی را نسبت به سال 94 تجربه کرده است.

تحلیل ساختار اقتصادی استان

 بررسی ساختار اقتصاد استان کرمان و مقایسه آن با کشور نشانگر این مطلب است که استان کرمان برخلاف سیمای بیرونی آن که به‌عنوان استانی کویری مطرح است، دارای سهم بخش کشاورزی 6 /27 درصد از کل اقتصاد استان است که در مقایسه با رقم مشابه در کل کشور به میزان 2 /14 درصد حکایت از تنوع فعالیت‌های کشاورزی در استان دارد. به همین دلیل است که پسته لقب اولین کالای صادراتی استان را دارد و خرما پنجمین کالای عمده صادراتی این استان محسوب می‌شود. گردو، گل‌محمدی و انواع گیاهان دارویی نیز از دیگر کالاهایی هستند که سهم قابل توجهی از تجارت و دادوستد در این استان را به خود اختصاص می‌دهند. یک‌سوم فعالیت‌های اقتصادی استان کرمان مربوط به بخش کشاورزی است. اما در این میان نمی‌توان از بخش معدن چشم‌پوشی کرد. بخش معدن نیز همچون بخش کشاورزی در استان کرمان نسبت به متوسط ملی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است به‌گونه‌ای که بیش از 2 /36 درصد از کل ارزش‌افزوده بخش معادن غیرنفتی کشور متعلق به استان کرمان است. در بخش صنعت نیز اگرچه 2 /21درصد از ارزش‌افزوده استان مربوط به بخش صنعت است اما بررسی وضعیت زیربخش‌های صنعتی حکایت از اختصاص بخش قابل توجهی از کل ارزش‌افزوده بخش صنعت به فعالیت‌های خاصی از قبیل ساخت فلزات اساسی با 8 /60 درصد، ساخت وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم‌تریلر 9 /9 درصد، ساخت محصولات غذایی و انواع نوشیدنی‌ها با 4 /6 درصد و ساخت سایر محصولات کانی غیرفلزی با 3 /5 درصد موجب شده گسترش فعالیت‌های صنعتی در قالب فعالیت‌های نوین صنعتی بسیار محدود باشد و اصطلاحاً توزیع ارزش‌افزوده بخش صنعت بین فعالیت‌های صنعتی متوازن نبوده و به جز فعالیت‌های ذکرشده، سایر فعالیت‌های صنعتی استان سهم بسیار ناچیزی از کل ارزش‌افزوده بخش صنعت را به خود اختصاص داده‌اند. اما کدام محصولات کرمان در سبد تجارت جهانی قرار دارد و صادر می‌شود؟

پسته، محصول استراتژیک غیرنفتی

پسته یکی از مهم‌ترین محصولات باغی کشور است که از نظر میزان سطح زیر کشت، تولید و صادرات مقام اول جهان را دارد و عنوان اولین محصول استراتژیک صادرات غیرنفتی کشور را دارد و در زمره 10 کالای اول صادراتی کشور است. استان کرمان از نظر سطح زیر کشت با 54 درصد از سهم اراضی زیر کشت پسته کشور و 39 درصد سهم از تولید کشور رتبه اول تولید و سطح زیر کشت پسته را به خود اختصاص داده است. در سال 1394 در استان کرمان معادل 92 هزار تن پسته برداشت شده است و تعداد بهره‌برداران پسته استان کرمان بالغ بر 70 هزار نفر است و سالانه به 70 کشور جهان صادر می‌شود. درآمد ارزی حاصل از صادرات پسته سالانه حدود 6 /1 میلیارد دلار است. در سال 1394 سطح زیر کشت خرما در استان کرمان 59 هزار هکتار بوده و 299 هزار تن خرما از این اراضی برداشت شده است. از نظر سطح زیر کشت خرمای استان کرمان بعد از استان‌های بوشهر، خوزستان، فارس و سیستان و بلوچستان با 26 درصد سهم از کشور در مقام پنجم قرار گرفته است.

رقابت گردوی کرمان با چین و آمریکا

در سال 1394 سطح زیر کشت گردو در استان کرمان 21 هزار هکتار بوده که 9 /29 هزار تن گردو از این اراضی برداشت شده است. استان کرمان با 14 درصد سهم از اراضی زیر کشت گردوی کشور در جایگاه نخست کشور قرار گرفته و با 12 درصد از سهم تولید گردوی کشور بعد از استان همدان رتبه دوم تولید این محصول را در کشور به خود اختصاص داده است. ارزش اقتصادی تولیدات گردو معادل 3500 تا 4000 میلیارد ریال در سال برآورد شده است. در سال 1393 ایران با تولید 222 هزار تن محصول گردو، جایگاه سوم جهانی را پس از کشورهای چین و آمریکا به خود اختصاص داده است. میزان صادرات گردوی ایران حدود دو هزار تن بوده و کشورهای مقصد آن امارات، عراق، ترکیه و... بوده است.

صادرات گل محمدی به بازار اروپا

سطح زیر کشت گلستان (گل محمدی) در استان کرمان در سال 1394 برابر 3325 هکتار بوده که 3 /15 درصد از سهم اراضی زیر کشت گل محمدی کشور را دربر گرفته است. استان فارس با رتبه اول و بعد از آن استان کرمان با شش هزار تن تولید گل محمدی معادل 5 /23 درصد از سهم کشور بالاترین میزان تولید را دارد. شهرستان بردسیر به ویژه منطقه لاله‌زار بیشترین مقدار سطح زیر کشت و تولید را در بین شهرستان‌های استان به خود اختصاص داده است. قابل ذکر است که بهترین اسانس گل محمدی دنیا در شهرستان بردسیر تولید می‌شود و با توجه به بالا بودن کیفیت و مرغوبیت روغن و غنچه گل محمدی لاله‌زار 70 تا 80 درصد روغن و غنچه گل محمدی به کشورهای آلمان، فرانسه، روسیه، کانادا و ژاپن صادر می‌شود. همچنین بادام هم محصول مهم دیگری است که 15 هزار هکتار از سطح زیر کشت کرمان را به خود اختصاص داده و حدود 2 /9 هزار تن بادام از این اراضی برداشت می‌شود.

گیاهان دارویی کرمان در 25 کشور جهان

در ایران بیش از هفت هزار و 500 نوع گونه گیاهان دارویی وجود دارد که بیشتر این گونه‌ها در استان کرمان رشد می‌کنند. میزان تولید گیاهان دارویی در استان 5 /14 هزار تن در سطحی معادل 6572 هکتار است که 94 درصد این تولیدات در منطقه جنوب استان به عمل می‌آید. رزماری، آنغوزه، اسطوخودوس، گشنیز، رازیانه، زیره سبز، روناس، ختمی، آویشن، بادرنجبویه و گاو‌زبان از مهم‌ترین گیاهان دارویی این استان است. سهم استان کرمان 5 /14 درصد از سهم تولید گیاهان دارویی کشور است که به 25 کشور دنیا صادر می‌شود. همچنین این استان 7 /16 درصد سهم از اراضی زیر کشت گیاهان دارویی کشور را به خود اختصاص داده است. از نظر سطح زیر کشت و تولید گیاهان دارویی استان کرمان رتبه اول کشور را در اختیار دارد. اگرچه کمبود آب تولید محصولات کشاورزی و باغی در کرمان را تهدید می‌کند اما گزارش‌ها نشان می‌دهد با افزایش کم‌آبی کشاورزان اقبال بیشتری به کاشت گیاهان دارویی دارند چراکه گیاهان دارویی به آب بسیار کمتری نیاز دارند، ارزآوری آنها بیشتر است و می‌تواند از فرسایش خاک جلوگیری کند.

کم‌آبی در کمین تجارت کرمان

پسته اولین کالای صادراتی کرمان است و نهمین قلم عمده صادراتی ایران. آمارهای گمرک نشان می‌دهد تنها در سال 95 حدود هشت هزار تن پسته به ارزش سه میلیون و 791 هزار دلار صادر شده است. اما محسن جلال‌پور، رئیس انجمن پسته ایران چندی پیش از روزهای سخت باغداران و تولیدکنندگان پسته در استان کرمان گفته و هشدار داده بود «عمر پسته در استان کرمان، بیش از 10 سال نخواهد بود». او گفته بود هر سال بیش از 12 تا 15 هزار هکتار باغ، در استان کرمان در حال خشک شدن است و میزان بهره‌برداری از باغات به کمتر از 500 کیلو در هر هکتار رسیده است. وضعیت پسته کرمان را می‌توان به دیگر محصولات کشاورزی این استان هم تسری داد و گفت کم‌آبی در کمین تجارت محصولات کشاورزی در کرمان است. با توجه به مشکلات ناشی از کمبود آب در کرمان، مدتی است تمرکز استان از بخش کشاورزی به توسعه صنعت و معدن معطوف شده است به گونه‌ای که در سنوات قبل ترکیب محصولات صادراتی از گمرکات استان 90 درصد پسته و 10 درصد سایر محصولات بوده اما در سال 95 سهم صادرات محصولات صنعتی به 30 درصد افزایش یافته است. همچنین بزرگ‌ترین معدن سنگ‌آهن خاورمیانه، دومین معدن مس روباز جهان و وجود 70 درصد ذخیره کرومیت کشور در استان کرمان قرار دارد که از زمینه‌های مهم توسعه صنایع تبدیل معدنی به شمار می‌رود.

وجود امکانات ویژه جغرافیایی در منطقه و همجواری با استان‌های خراسان، یزد، سیستان و بلوچستان، فارس و هرمزگان و قرار گرفتن در مسیر ترانزیت همه در کنار هم سبب شده استان کرمان بتواند به استانی مرکزی در صادرات و واردات تبدیل شود.