نابودجه

  مرضیه محمودی: در بررسی لایحه بودجه سال 97 از وزیر جهاد کشاورزی پرسیده بودند چرا یارانه نان را حذف کرده‌اید؟ گفته بود: «شب آخر بودجه‌نویسی رقم هزینه‌ها با رقم درآمدها تراز نبود. یارانه نان را خارج کردند که مجموع هر دو یکی شود. آن را بعداً جداگانه می‌پردازیم.» برای دولت بودجه دو ردیف از اعداد است که جمع نهایی هر دو ردیف -درآمدها و هزینه‌ها- روی کاغذ باید یکی باشد. اما در عمل، بودجه آینه تمام‌نمای اقتصاد و سندی است که نشان می‌دهد سیاست‌ها چه باید باشد و چه نباشد. شاید همین نگاه صوری، کسری بودجه را به مهم‌ترین ابرچالش در اقتصاد ما تبدیل کرده و گفته می‌شود حل پنج ابرچالش دیگر اقتصاد ایران به حل مشکل کسری بودجه وابسته است.پژوهشکده مطالعات راهبردی اخیراً سالنمای امنیت ملی را منتشر کرده و در این گزارش از کسری بودجه به‌عنوان بزرگ‌ترین معضل اقتصاد ایران در سال‌های گذشته و اصلی‌ترین و مهم‌ترین چالش در سال‌های آینده یاد کرده است. گزارشی که می‌گوید «موضوع کسری بودجه تبدیل به یک چالش اساسی در امنیت ملی شده» و به همین دلیل آن را «ام‌المصائب اقتصاد ایران» می‌دانند. اقتصاد ایران پس از آغاز دور دوم تحریم‌ها در پایان سال 1396 با شرایط جدیدی روبه‌رو است. سال 1397 در حالی آغاز شد که اقتصاد ایران رشدهای اقتصادی منفی و نزدیک به صفر اوایل دهه 90 را پشت‌سر گذاشته ولی درآمد سرانه ایرانیان در سطحی پایین‌تر از سال 1390 قرار داشت. کاهش درآمدهای نفتی دولت در سال 1397، موضوع کسری بودجه را به چالشی به مراتب بزرگ‌تر از قبل تبدیل کرد. تا پیش از آن و به‌خصوص در سال‌های دهه 1380، هرچند دولت با کسری در درآمدها و مخارج خود مواجه بود، اما منابع حاصل از «واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای»، کسری بودجه دولت را پوشش می‌داد. ولی شرایط جدید اقتصاد ایران متفاوت است. دیگر منابع نفتی برای پوشش کسری بودجه وجود ندارد. در غیاب منابع نفتی و شرایطی که اقتصاد ایران دو سال تورمی را پشت سر گذاشته است، ابزار فروش اوراق نیز برای دولت دارای کارکرد چندانی نیست. بنابراین با شرایطی مواجهیم که مشکل «کسری بودجه» بسیار حادتر از قبل بروز کرده و در عین حال انتظار تغییر قابل توجهی در درآمدهای دولت برای سال‌های آینده هم وجود ندارد. مجموع این موارد شرایطی را ایجاد کرده تا تامین درآمد برای کسری بودجه پایدار مهم‌ترین چالش پیش روی سیاستگذار طی سال‌های آینده باشد. به‌خصوص آنکه هر سیاستی که در این مسیر اتخاذ شود، بر دیگر متغیرهای اقتصادی اثر می‌گذارد. اما سیاستگذار چگونه و از چه راهی می‌تواند کسری بودجه خود را تامین کند؟ در میان همه پیشنهادها، هفته گذشته پیشنهادی منسوب به غلامرضا مصباحی‌مقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام عنوان شد. او در گفت‌وگویی پیشنهاد داده بود سپرده‌های بانکی مردم و دارایی بانک‌ها بلوکه و برای تامین کسری بودجه استفاده شود. اگرچه این بخش گفت‌وگو بلافاصله از خروجی خبرگزاری تسنیم برداشته شد و مصباحی‌مقدم هم آن را تکذیب کرد، اما این اظهارنظر واکنش‌ها و نگرانی‌هایی را ایجاد کرد. پیشنهادی که در چنین شرایطی مشکل را حل نمی‌کند، بلکه سیستم بانکی و اقتصاد کشور را با بحران بزرگ‌تری مواجه می‌کند. در این پرونده می‌خواهیم بررسی کنیم که دولت چه راهی برای حل بحران کسری بودجه دارد؟