نهاد نحیف

تابستان سال 1389 در یکی از نشست‌های هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در اوج اختلاف‌نظرهای مقامات دولتی و برخی نهادهای عمومی بر سر واگذاری نمایشگاه بین‌المللی تهران یکی از چهره‌های شناخته‌شده فعالان بخش خصوصی ناگهان از جایش برخاست و گفت: «اگر هیات‌رئیسه اجازه دهد به عنوان یک تاجر خرد یکجا چک خرید نمایشگاه را می‌کشم...» این اتفاق شاید تنها یک مصداق از مانور توانایی مالی فعالان بخش خصوصی ایران باشد. با این حال سهم بخش خصوصی واقعی در واگذاری‌ها و تجربه‌های آنها در مقوله‌های مهمی چون صادرات به گونه‌ای بوده که این مساله حتی گلایه مقامات ارشد دولتی را هم در پی داشته است. به گفته حسن روحانی در دولت‌های پیشین واگذاری‌ها به بخش واقعی خصوصی حداکثر ۱۳ درصد بوده است که وی این میزان را بسیار کم عنوان می‌کند. در همین حال آخرین آمار وزیر اقتصاد نیز نشان می‌دهد که در دولت یازدهم سهم بخش خصوصی از واگذاری‌ها 40 درصد بوده است. علی طیب‌نیا مهرماه سال گذشته اعلام کرده بود: «سعی کرده‌ایم در این سه سال، سهم را بالا ببریم و در سال 93 به 86 درصد و در سال 94 متاسفانه به 40 درصد کاهش پیدا کرد و تولید به بخش خصوصی واگذار شد و علتش هم مصوباتی بود که مجلس شورای اسلامی داشت و ما را مکلف کرد بخشی از سهام را به صندوق بازنشستگی فولاد واگذار کنیم و این انتخاب دولت نبود بلکه حکم قانون بود که باز سهم بخش خصوصی کاهش یافت.»

در همین مورد رئیس‌جمهور از حضور شبه‌دولتی‌ها در اقتصاد هم گلایه کرده و گفته است: «ابلاغ سیاست‌های اصل ۴۴ برای این بود که اقتصاد به مردم واگذار شود و دولت از اقتصاد دست بکشد اما ما چه کار کردیم؟ بخشی از اقتصاد دست یک دولت بی‌تفنگ بود که آن را به یک دولت با‌تفنگ تحویل دادیم، این اقتصاد و خصوصی‌سازی نیست. اگر سیاست‌های اصل ۴۴ به درستی و دقیق اجرا می‌شد، واقعاً انقلاب و تحول بزرگی در اقتصاد روی می‌داد.» حسن روحانی که در دیدار با فعالان اقتصادی همزمان با روز ملی اصناف سخن می‌گفت، در ادامه ضعف بخش خصوصی را این‌طور توصیف کرد: «همواره می‌گفتند بخش خصوصی ما ضعیف است اما در دو سال اخیر برای ما آشکار شد که بخش خصوصی واقعاً ضعیف است چراکه فضای بسیار خوبی برای صادرات در روسیه و چند کشور دیگر مهیا شد اما دیدیم که تاجر قوی برای انجام این کار در کشور وجود ندارد.» اما چه شده است که بخش خصوصی ایران با پتانسیل‌های قابل توجه‌اش نمی‌تواند به سهم چشمگیری در اقتصاد ایران دست پیدا کند و از فرصت‌هایی هم که برایش پیش می‌آید نمی‌تواند به خوبی بهره ببرد؟ «ایجاد امنیت واقعی در جامعه» و «حمایت و ارائه تسهیلات به بخش خصوصی» تنها دو مورد از مقولات مورد نیاز بخش خصوصی است که حسن روحانی در آن نشست از آن سخن گفته اما آیا تنها همین دو مولفه نیاز است تا بخش خصوصی به یک نهاد قدرتمند تبدیل شود؟