راز سرمایه

هرناندو دسوتو در کتاب «راز سرمایه» خود این سوال را مطرح می‌کند که چرا سرمایه‌داری در غرب موفق می‌شود و در جاهای دیگر شکست می‌خورد؟ او می‌گوید فقرای جهان دارایی‌های بسیاری دارند که می‌تواند کشور آنها را به یک کشور بزرگ سرمایه‌دار تبدیل کند. ارزش این دارایی‌ها به عقیده دسوتو چندین برابر کل ارزش کمک‌ها و سرمایه‌گذاری‌های خارجی است که از سال ۱۹۴۵ تاکنون کشورهای عقب‌مانده و در حال توسعه دریافت کرده‌اند. اما این کشورها همچنان عقب‌مانده هستند و اقتصاد آنها توسعه نیافته. چرا؟ دسوتو در کتاب راز سرمایه خود می‌گوید آنچه سبب شده این کشورها نتوانند این دارایی‌ها را به سرمایه اقتصادی تبدیل کنند به رسمیت شناخته نشدن حقوق مالکیت است. کشورهای ثروتمند از حقوق مالکیت مطمئن، حکومت قانون و نهادهای توسعه‌یافته در اقتصاد کلان برای اجرای سیاست‌های پولی و مالی کارآمد برخوردارند. در حالی که در کشورهای فقیر جهان چنین ضوابطی یا وجود ندارد یا در مرحله ابتدایی است. 

دسوتو می‌گوید فقرا در برخی کشورهای در حال توسعه، با وجود فقر خود، دارایی‌های قابل ملا‌حظه‌ای را در قالب خانه‌های آلونکی و همچنین کسب‌و‌کارهای «فراقانونی» دارند که به دلیل فقدان سند و مدرک، حقوق مالکیت آنها از سوی دولت به‌عنوان سرمایه بیکار یا مرده تلقی می‌شود. در حالی که اگر به فقرا امکان دسترسی به نظام کارآمد رسمی مالکیت داده شود، آنها می‌توانند ظرفیت بالقوه سرمایه خود را در جهت تقویت استعداد کارآفرینی به کار گیرند و چه بسا از آن به‌طور قابل توجهی برای افزایش و انباشت سرمایه نیز استفاده کنند. از این منظر به رسمیت شناخته نشدن حقوق مالکیت در بسیاری از کشورها عاملی است که سبب می‌شود افراد نتوانند از دارایی‌های خود آن‌گونه که باید استفاده کنند یا آنها را به سرمایه‌های آتی تبدیل کنند. راز سرمایه دسوتو هم به همین مساله اشاره می‌کند و می‌گوید در تمامی‌ کشورهای پیشرفته صنعتی، ایجاد یک نظام حقوقی کارآمد و فراگیر مقدم بر رشد اقتصادی و توسعه سریع بوده است. در یک فضای اقتصادی قوه قضائیه اعمال‌گر قانون و تنظیم‌گر مکانیسمی است که آحاد افراد به راحتی در آن به ایفای نقش اقتصادی پرداخته و با یکدیگر به رقابت می‌پردازند. در چنین سیستمی، اولین مساله اهمیت برقراری حقوق مالکیت و صیانت از آن است. اما حقوق مالکیت در ایران چقدر به رسمیت شناخته می‌شود و موانع برخورداری از حقوق مالکیت در فضای اقتصادی ایران کدام است؟ ایران کشوری است که همواره و در گذر زمان با مساله امنیت حقوق مالکیت‌ مواجه بوده و این موضوع شاید به دلیل خلأ قانونی یا حتی ضعف قوانین و سرپیچی برخی افراد از قانون همواره مساله‌ای مهم بوده است. آیا یک سیستم حقوقی کارآمد می‌تواند زمینه‌ساز و تسهیل‌گر توسعه باشد؟ قوه قضائیه در ایجاد امنیت اقتصادی چه نقشی بر عهده دارد؟ اما بدون شک، یک قوه به تنهایی نمی‌تواند عامل یا مانع توسعه اقتصادی در یک کشور باشد و نقش قوای دیگر در حذف و وضع قوانین و مقررات مخل یا تسهیل‌گر تجاری را نمی‌توان نادیده گرفت.