فقرزایی بلایای طبیعی

  عاطفه چوپان: شوک‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی مانند سیل یا خشکسالی بر زندگی و معیشت میلیون‌ها نفر تاثیر می‌گذارد و فقر، گرسنگی و تنش‌های اجتماعی را تشدید می‌کند. اگرچه بلایای طبیعی در هر گوشه دنیا ممکن است رخ دهد، فارغ از آنکه علت آن طبیعی باشد یا تحت تاثیر فعالیت‌های انسانی اتفاق بیفتد اما کشورهای توسعه‌یافته ممکن است به‌طور مطلق، بخش قابل توجهی از خسارات مالی ناشی از بلایا را متحمل شوند؛ در حالی که در کشورهای کمتر توسعه‌یافته تاثیرات مخرب بلایا بر مرگ و زندگی ساکنان، به‌خصوص افراد کم‌درآمد، فاجعه‌بار است. واقعیت این است که مردم کشورهای کمترتوسعه‌یافته که بیشتر شامل کشورهای فقیر بسیار مقروض در آسیا، آمریکای لاتین و کشورهای جنوب صحرای آفریقا هستند نسبت به بلایای طبیعی آسیب‌پذیرترند. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد بلایا در هر سال در فاصله زمانی 2006-1970 از 78 به 351 افزایش یافته است. با وجود این، میانگین تعداد تلفات انسانی در هر حادثه سیر نزولی داشته است. اما از سوی دیگر تعداد کل افراد آسیب‌دیده در سوانح و بلایای طبیعی و نیز برآورد هزینه خسارات وارده به شکل قابل توجهی افزایش یافته است. این گزارش نتیجه می‌گیرد که «با اینکه از میزان خسارات جانی سوانح و بلایا کاسته شده به میزان تهدید آنها نسبت به رفاه افراد جامعه افزوده شده است». مطالعه حاضر در پی آن است که رابطه بلایای طبیعی را با امکان وقوع تله فقر روشن کند و معتقد است که به دلیل نسبت حجم و بزرگی خسارات به درآمد کشورهای فقیر، بلایا در این کشورها آثار بلندمدت بر جای می‌گذارد در حالی که آثار بلایا در کشورهای توسعه‌یافته کوتاه‌مدت است. داده‌های تاریخی مربوط به هزینه بدترین سوانح و بلایا نسبت به درآمد نیز تاییدی بر این نظریه است. برای مثال زلزله 1980 ایتالیا به عنوان پرهزینه‌ترین حادثه در میان کشورهای OECD، 4/3 درصد تولید ناخالص ملی خسارت مالی به بار آورده است. با این حال در کشورهای کمترتوسعه‌یافته این رقم ممکن است چندین برابر تولید سالانه باشد. مثلاً در کره شمالی در سال 2005، این رقم 309 درصد تولید ناخالص ملی بوده است. با توجه به آسیب‌پذیری فقرا می‌توان به این واقعیت که افراد فقیر نسبت به پدیده سیل آسیب‌پذیرتر هستند استناد کرد. چراکه آنها در مواجهه با خطرات طبیعی سهم بزرگ‌تری از ثروت خود را از دست می‌دهند، احتمال مرگ‌ومیر بالاتری را تجربه می‌کنند و همچنین در برخورد با بلایای طبیعی با مشکلات و موانع بیشتری برخورد خواهند کرد. با توجه به محدودیت دسترسی خانواده‌های فقیر به پس‌انداز، دریافت قرض و وام و نیز سیاست‌های حمایت اجتماعی، این افراد ظرفیت پایین‌تری در برخورد با حوادث غیرمترقبه از خود نشان می‌دهند.  در این پرونده می‌خواهیم ببینیم بلایای طبیعی نظیر سیل چگونه می‌توانند فقر را تشدید کنند؟ / چه راه‌هایی پیش روی سیاستگذار وجود دارد؟