سلاح سرد
ایرانیان چگونه در برابر تحریم هم‌صدا می‌شوند؟
کلیدواژه «تحریم» سال‌هاست با مردم و دولت ایران عجین است اما روزبه‌روز شرایط تحریم بیشتر سفره‌های مردم و سبد دارو و رفاه ایرانیان را تنگ‌تر می‌کند. «هم‌صدایی در برابر تحریم» شاید یکی از معدود همگرایی‌هایی است که این روزها تمامی قشرهای اجتماعی در ایران را به‌رغم همه اختلافات عقیدتی و سیاسی و تمامی تعارض‌های منافع گرد هم جمع کرده است.
کلیدواژه «تحریم» سال‌هاست با مردم و دولت ایران عجین است اما روزبه‌روز شرایط تحریم بیشتر سفره‌های مردم و سبد دارو و رفاه ایرانیان را تنگ‌تر می‌کند. «هم‌صدایی در برابر تحریم» شاید یکی از معدود همگرایی‌هایی است که این روزها تمامی قشرهای اجتماعی در ایران را به‌رغم همه اختلافات عقیدتی و سیاسی و تمامی تعارض‌های منافع گرد هم جمع کرده است.
رخشان بنی‌اعتماد از هنرمندان منتقدی که حتی بعضی از فیلم‌هایش در ایران مجوز پخش نگرفته در توئیتی درباره ضرورت هم‌صدایی در برابر تحریم نوشته است: «هم‌صدایی ما و شما در هر گوشه از جهان و توجه دادن به نتایج فاجعه‌بارِ شرایط تحمیل‌شده بر ملت ایران، می‌تواند سیاستگذاران و سیاست‌های غیرانسانی‌شان را متوقف کند. با ما هم‌صدا شوید.»
از سوی دیگر می‌توان در اظهارات فریبرز رئیس‌دانا، اقتصاددان و استاد دانشگاه و منتقد سیاست‌های داخلی در ایران، این همگرایی بی‌سابقه را مشاهده کرد. او به یورونیوز گفته؛ «هدف تحریم‌های آمریکا علیه ایران، تحت فشار قرار دادن مردم برای شورش و تغییر حکومت است.»
به گفته او «هدف تحریم‌کننده این است که با این فشارها، مردم را به شورش و غلیان وا بدارد و رژیمی را که نمی‌پسندد توسط فشارهایی که بر مردم می‌آید و واکنش‌های مردم بر این فشارها، از سر راه خود بردارد. مردم لزوماً اما با این برنامه وارد کنش نمی‌شوند و اگر بشوند لزوماً موفق نمی‌شوند چون برنامه و سیستمی ندارند. این وسط واکنش‌های دولت هم باید محاسبه شود برخی از این واکنش‌ها تدبیرگرایانه است و دولت می‌تواند با تدبیرهایی آثار تحریم را به ویژه تا آنجایی که دامن خودش را می‌گیرد از میان بردارد. تجربه عراق را من با دقت نگاه کردم تجربه ایران را هم همین‌طور و سیاست‌های متعددی که دولت‌ها برای مقابله با تحریم‌ها در پیش می‌گیرند ولی فشار تحریم‌ها بیشتر بر دوش مردم است.»
وفاق بر سر منافع ملی
تحلیل محتوای هم‌صدایان ضدتحریم ایران هم در داخل و هم در خارج کشور، نشان می‌دهد همه سلایق سیاسی با تمامی تعارض‌ها و تفاوت‌های فلسفی- سیاسی بر سر تمامیت ارضی و منافع ملی، وفاق دارند و با همه انتقادات و اعتراض‌هایی که به شکل‌های مختلف ناکارآمدی، فساد و سوءمدیریت در کشور دارند، حاضر نیستند با جریان‌های برانداز و تفکر غالب بر سیاست‌های ضدایرانی، آمریکایی‌ها و متحدان منطقه‌ای‌اش هم‌داستان شوند.
علی دادپی تحلیلگر اقتصادی مقیم آمریکا البته در مورد مخالفت با تحریم‌ها نوشته است: «من نامه علیه تحریم‌ها را امضا کردم ولی این امضا ناقص است تا وقتی‌که ما نامه‌ای در اعتراض به ناامنی اقتصادی و فساد ننویسیم. این تحریم‌ها نیستند که کمر را می‌شکنند، این بار سنگین رانت‌خواری و پولشویی و فساد است که مردم را نومید می‌کند. امان از بی‌عملی‌ها.»
بهاره هدایت زندانی سابق سیاسی و از منتقدان وضعیت موجود در مخالفت با اعمال تحریم‌ها نوشته است: «فشار فیفا برای ورود زنان به استادیوم، فقط باعث ورود زنان به استادیوم می‌شود، بی‌آنکه خون از دماغ کسی بیاید [اما] فشار تحریم ناشی از معامله ترامپ و بن‌سلمان برای چیست و به هزینه چه کسی است و هدف آنها چقدر در کنترل ماست؟ اگر واکنش نظام به هر دو فشار یکی باشد، باز هم ما نمی‌توانیم هر دو را یکی ببینیم.»
همچنین داریوش آرمان مدیرعامل انجمن بیماران کلیوی ایران از تحریم‌کنندگان پرسیده است: «در این شرایط، شرکت‌های تولیدی و واردکننده دارو و مواد اولیه چگونه پول جابه‌جا کنند؟ کدام بانک‌ها از ایران پول قبول می‌کنند؟ شما با جان هزاران بیمار در سال‌های گذشته بازی کردید. این بار هم همین‌طور.» او هم‌صدا با کمپین ضدتحریم هشتک #تحریم_دارو را نیز در انتهای پیامش نوشته است.
مسعود بهنود از جمله روزنامه‌نگاران ایرانی است که بعد از آزادی از زندان به انگلیس رفت و عمدتاً در کمپین‌های ضدتحریم مشارکت فعال دارد. او در توئیتر نوشته است: «رب گوجه‌فرنگی هم تحریم نبود که نایاب شد، اصرار نفرمایید که غذا و دارو تحریم نیست. همیشه هم حق با رئیس قبلی سیا (پمپئو) نیست. تحریم بانکی، معاملات را هدف گرفته، خرید دارو هم سخت شده، بیمار درد می‌کشد و می‌میرد. در بمباران شهرها هم بمب‌ها، اول هویت و سن قربانیان را احراز نمی‌کنند.»
همچنین بازرس ویژه سازمان ملل در گزارش جدید خود درباره تحریم ایران نوشته است: «تحریم‌های گسترده با هدف قطع تجارت یک کشور جنگ اقتصادی علیه غیرنظامیان آن کشور است. آسیب رساندن به حقوق اساسی مردم برای فشار سیاسی بر دولت آنها نقض قوانین بین‌المللی حقوق بشر است.»
حسین درخشان فعال و منتقد اجتماعی نیز از مخالفان سرسخت تحریم است. او در توئیتر نوشته است: «دروغ می‌گویند دخالت در سوریه موجب تحریم است، چون روسیه و ترکیه تحریم نیستند. دروغ می‌گویند به خاطر تروریسم و حقوق بشر است، چون عربستان و اسرائیل تحریم نیستند. دروغ می‌گویند به خاطر اسلام است، چون کوبا تحریم ۶۰ساله است. مقصر تحریم‌های جدید تنها و تنها ترامپ، بنجامین و سعودی است.»
کمپین «هم‌صدایی در برابر تحریم» ایده خلاقانه بخش مهمی از هنرمندان و فعالان اجتماعی در ایران است. رضا کیانیان بازیگر ایرانی در این باره نوشته است: «چون شرایط از حالت عادی خارج می‌شود، شرایط امنیتی هم برای ما سخت‌تر خواهد شد. پس به راحتی می‌توان فهمید تحریم‌ها، فقرا و طبقات متوسط را نشانه گرفته است.»
واکنش‌ها به ادعای تحریم نبودن دارو
«تحریم» واژه‌ای است که این روزها ذهن اغلب ایرانی‌ها را در داخل و خارج به شدت به خود مشغول کرده است. تحریم‌هایی که آمریکا پس از لغو برجام اجرا کرد و در مرحله دوم نیز روز 13 آبان تحریم‌های نفتی را برای فلج کردن اقتصاد ایران و با ممانعت از فروش نفت به اجرا گذاشت، به‌رغم اینکه با شعار مجازات حکومت ایران اعمال شده اما فشار بیشتری را بر مردم وارد کرده و خواهد کرد. هر روز مردم ایران در داخل فشار و تاثیر این تحریم‌ها را در زندگی خود بیش از پیش حس می‌کنند. اینجا این سوال مطرح می‌شود که آیا واقعاً هدف تحریم‌ها متنبه کردن حکومت ایران است یا مردم ایران؟ مسوولان دولت ترامپ ادعا می‌کنند تحریم‌های آمریکا علیه ایران شامل دارو نمی‌شود و عده‌ای از آنان هم به زبان فارسی همین موضوع را در حساب‌های توئیتر خود بیان کرده‌اند. اما آیا این ادعا با واقعیت مطابقت دارد؟!
این پرسش‌ها و واقعیت تاثیرات تحریم بر زندگی مردم ایران، موضوعی است که باعث شده بسیاری از فعالان از طیف‌های مختلف را کنار هم قرار دهد و درباره این موضوع اتفاق نظر داشته باشند.
دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه در حکم پرونده شکایت ایران از آمریکا به دلیل بازگشت تحریم‌ها اعلام کرد: تحریم‌ها به دلیل ایجاد مانع برای صدور اقلام بشردوستانه مانند دارو جان مردم ایران را به خطر انداخته است و در ادامه از دولت آمریکا خواست تا موانع را برطرف کند.
سازمان بهداشت جهانی نیز درباره اثر تحریم بر سلامت عمومی مردم ایران گفته است: نمی‌شود تهیه دارو را از تحریم‌های اقتصادی جدا کرد. هر بحران اقتصادی، به صورت مستقیم روی سلامت و دسترسی مردم عادی به خدمات بهداشتی و درمانی تاثیر منفی می‌گذارد. گزارشگر ویژه سازمان ملل نیز در بیانیه‌ای گفته است: ساختار فعلی تحریم‌ها واردات کالاهای بشردوستانه را برای ایران ناممکن می‌سازد و می‌تواند به دلیل کاهش ذخیره دارویی بیمارستان‌ها، منجر به مرگ خاموش و بی‌صدای بیماران شود.
سازمان صلح حقوق بشر که از نهادهای مشاور سازمان ملل است، نیز در گزارشی گفته است: تحریم‌ها ناقض حقوق بشر ایرانیان است و شواهد نشان می‌دهد، برای مردم ایران مانند یک نسل‌کشی بی‌صدا، مداوم و پنهانی عمل می‌کند.
روزنامه گاردین نیز در مطلبی به نقل قولی از مقامات آمریکایی اشاره کرده و درباره هدف اصلی تحریم‌ها گفته است: دیپلمات‌های اروپایی از آمریکا درخواست کرده‌اند لیست سفیدی در اختیار بانک‌ها قرار دهند تا معاملات دارویی از این طریق انجام شود. اما مقامات آمریکایی قبول نکردند و به اروپایی‌ها گفته‌اند: ایرانیان باید زجر بکشند، آنها باید فشار تحریم‌ها را کامل حس کنند.
مبارزه هنرمندان علیه تحریم
این شواهد و واقعیت‌ها از تاثیر تحریم‌ها بر زندگی ایرانیان، بسیاری از ایرانی‌ها از طیف‌های مختلف را در کنار هم قرار داده است. کمپین «هم‌صدایی در برابر تحریم» که توسط جمعی از هنرمندان سرشناس کشور صورت گرفته از جمله فعالیت‌های اعتراضی و مبارزه با تحریم‌هاست. در بیانیه این کمپین گفته شده است که سیاستگذاران دیر یا زود می‌روند. اما فجایع حاصل از عملکرد غلط آنها جهانی را می‌سازد که ما و شما و فرزندانمان در طول تاریخ پیش‌رو دست به گریبان کابوس آن خواهیم بود.
در بیانیه‌ای که به امضای شماری از هنرمندان سرشناس ایران از جمله: اصغر فرهادی (فیلمساز)، رخشان بنی‌اعتماد (فیلمساز)، کیهان کلهر (موسیقیدان)، حسین علیزاده (موسیقیدان)، کیانوش عیاری (فیلمساز)، لیلی گلستان (نویسنده و مترجم)، پری صابری (نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر) و شماری دیگر از اسامی و چهره‌های سرشناس عالم هنر ایران رسیده، گفته شده است: مردم جهان در برابر تحریم با ما هم‌صدا شوید. دولت‌ها به زبان سیاست با هم سخن می‌گویند، ملت‌ها اما به زبان صداقت. زبانی از جنس فرهنگ، صلح و دوستی. به همین خاطر تاریخ فرهنگ و هنر جهان صادق‌ترین راوی رنج‌ها و شادی‌های ملت‌هاست. ما اهالی فرهنگ و کنشگران مدنی ایران، برآنیم با کلامی ورای زبان ناکارآمد سیاست با شما مردم جهان سخن بگوییم. بار دیگر تحریم‌های دولت آمریکا علیه ایران آغاز شد اما خام‌اندیشانه است بپنداریم که نتیجه اعمال این تحریم‌ها دستیابی به حقوق شهروندی و حقوق بشر، بهره‌مندی از مواهب آزادی و بهبود شرایط زندگی برای ملت ایران است. ملت ایران تنها تاوان این تحریم‌ها را خواهد داد. هم‌صدایی ما و شما در هر گوشه جهان و توجه دادن به نتایج فاجعه‌بار شرایط تحمیل‌شده بر ملت ایران، می‌تواند سیاستگذاران و سیاست‌های غیرانسانی‌شان را متوقف کند.
متن این کمپین که به دو زبان فارسی و انگلیسی منتشر شده است، تاکنون به امضای بیش از 200 میلیون نفر از داخل و خارج ایران رسیده است. کسانی که به این کمپین پیوسته‌اند و از این کمپین دفاع کرده‌اند، اغلب چهره‌هایی هستند که خودشان در درون حاکمیت ایران دچار فشار و نقض حقوق فردی‌شان شده‌اند. فیلمسازهایی مانند رخشان بنی‌اعتماد یا اصغر فرهادی که نامشان در صدر فهرست امضاکنندگان این کمپین است، از جمله هنرمندانی هستند که خودشان در گرفتن مجوز برای ساخت فیلم‌هایشان در ایران بارها دچار مشکل بوده‌اند. یا روزنامه‌نگاران و فعالان سیاسی که به این کمپین پیوسته‌اند و از آن حمایت کرده‌اند، کسانی هستند که بارها به دلایل مختلف به زندان رفته‌اند و ممنوع‌الکار بوده‌اند. با این حال حمایت‌های این افراد از این کمپین خود گواهی بر این موضوع است که هدف تحریم‌ها تنها اعمال فشار بر حاکمیت ایران نیست، بلکه هزینه اصلی را مردم ایران پرداخت می‌کنند.
پیشینه «کمپین ضدتحریم»
تحریم‌ها و قطعنامه‌هایی که علیه ایران در سال‌های نه‌چندان دور و در دولت محمود احمدی‌نژاد مدام علیه ایران صادر می‌شد، تنها فشار و هزینه‌های سنگینی را بر دوش ملت ایران گذاشت. کمبود دارو در داروخانه‌ها و قیمت گزاف داروهای خاص، در آن سال‌ها جان بسیاری از ایرانی‌ها را به خطر انداخت. تولید بنزین ناخالص داخلی، آلودگی هوا و محیط زیست را چند برابر کرد و در همان زمان بنا به گزارش‌های پراکنده، اعلام شد آمار بیماری‌های ریوی خاص چند برابر شده و تعداد مرگ‌ومیرهای ناشی از آلودگی هوا که عامل اصلی آن بنزین ناخالص تولید ملی بود، نسبت به گذشته چند برابر شده بود. در همان سال‌ها «کمپین ضدتحریم» ابتدا با فراخوانی توسط روزنامه دنیای اقتصاد و مجله تجارت فردا پیشنهاد شد و در همان زمان بسیاری از فعالان مدنی را که حتی در ابتدا به این موضوع با دیده تردید می‌نگریستند همراه خود کرد.
پس از روی کار آمدن دولت روحانی و تلاش‌های این دولت در سطح بین‌المللی برای ایجاد توافق هسته‌ای که برجام نام دادند، فشار تحریم‌ها به شکل واضحی برای مدتی از دوش مردم ایران برداشته شد. اما دولت ترامپ که عزم خود را جزم کرده بود تا میراث دولت اوباما را به فنا دهد، خارج شدن از توافق هسته‌ای را در اولویت کارهای خود گذاشت. سرانجام با وجود مخالفت کشورهای اروپایی و فقدان هیچ شواهدی از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از تخطی حکومت ایران درباره فعالیت‌های هسته‌ای‌اش، آمریکا در اردیبهشت‌ماه 1397 چند روز پس از مقدمه‌سازی نتانیاهو نخست‌وزیر وقت اسرائیل اعلام کرد که از برنامه جامع اقدام مشترک 1+5 خارج می‌شود. بر همین اساس، پس از خروج آمریکا از توافق برجام، آمریکا طی دفعات مختلف تحریم‌های مختلفی را برای ایران اعمال کرد.
تحریم‌های مرتبط با فعالیت‌های بین‌المللی بانکی از جمله تحریم‌هایی است که آمریکا در آبان‌ماه سال جاری بر ایران اعمال کرد. بنا بر عقیده بسیاری از سیاستمداران و فعالان سیاسی و اجتماعی تحریم فعالیت‌های بانکی و پولی ایران با دیگر کشورها، واردات کالاهای ضروری مانند دارو را به داخل کشور با مشکل مواجه می‌کند.
واکنش‌های ظریف به تحریم دارو
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در مطلبی که اخیراً منتشر کرده است نسبت به محدودیت واردات دارو به ایران پس اعمال تحریم‌های آمریکا واکنش نشان داده است. او در گزارش خود با انتشار اسنادی از دیوان بین‌المللی دادگستری گفته است: از زمان اعلام تدابیر جدید از سوی آمریکا در عمل، شرکت‌ها و اتباع ایرانی برای دسترسی به مواد غذایی، وسایل و تجهیزات پزشکی، بیش از پیش دچار مشکل شده‌اند. در این زمینه دیوان ملاحظه کرده است که در نتیجه این تدابیر، برخی بانک‌های خارجی مشخص از توافق‌های مالی خارج شده یا همکاری خود با بانک‌های ایرانی را به تعلیق درآورده‌اند. برخی از این بانک‌ها همچنین از پذیرش تراکنش یا ارائه خدمات مربوطه خودداری کرده‌اند. بدین ترتیب به واسطه این تدابیر آمریکا شرایط برای ایران و شرکت‌های اتباع ایرانی که در تراکنش‌های مالی بین‌المللی دخیل هستند، اگر نگوییم غیرممکن، بسیار دشوار شده است. تراکنش‌هایی که به آنها اجازه خرید کالاهایی را که اساساً مشمول تحریم‌ها نمی‌شود نمی‌دهد.
ظریف همچنین در ادامه به گزارش نیویورک‌تایمز که در یازدهم نوامبر با این تیتر: «همزمان با تشدید تحریم‌های آمریکا، ایرانی‌ها بیم کمبود دارو دارند» منتشر شده بود اشاره کرد که در متن آن آمده است: زمانی که علیرضا کریمی درباره تلاش خود برای تهیه قرص‌های دیازوکسایدی که پدرش برای کاهش سطح انسولین و مبارزه با سرطان پانکراس نیاز داشت، صحبت می‌کرد، استیصال در صدای او آشکار بود. این دارو باید وارد شود و تا چندی پیش مشکلی در این زمینه وجود نداشت اما در سه ماه گذشته آقای کریمی نتوانسته است آن را هیچ کجا پیدا کند و تنها یک بسته از آن باقی مانده است.
وزیر امور خارجه ایران همچنین بخشی از گزارش گاردین را نیز در ادامه توئیت‌های خود آورده است که بنا بر آن گفته شده: آمریکا جلوی اروپایی‌ها را برای حصول اطمینان از معافیت غذا و دارو از تحریم‌ها می‌گیرد.
در متن این گزارش آمده است: سفیران انگلیس، فرانسه و آلمان به طور مشترک می‌کوشند آمریکا را در راستای چگونگی حصول اطمینان از تامین نیازهای بشری متقاعد کنند. به گفته دیپلمات‌های نزدیک به مذاکرات، دولت‌های اروپایی تاکنون موفق نشده‌اند که دولت ترامپ را برای تضمین صادرات مواد غذایی و دارویی اساسی به ایران پس از اعمال تحریم‌ها متقاعد کنند.
