پاداش اعتبار

بدون شک معتبرترین جایزه‌ای که یک اقتصاددان زنده می‌تواند دریافت کند، جایزه نوبل اقتصاد است که از سوی آکادمی سلطنتی علوم سوئد اهدا می‌شود. جایزه نوبل اقتصاد را می‌توان به عنوان جایزه‌ای برای دستاوردهای به دست‌آمده در طول زندگی یک فرد تلقی کرد. با وجود این واقعیت، اغلب اقتصاددانان جایزه نوبل خود را قبل از بازنشستگی دریافت می‌کنند.

جایزه نوبل اقتصاد جزو جوایز اصلی نوبل نیست اما یکی از مهم‌ترین آنهاست. جوایز نوبل در سال 1895 توسط آلفرد نوبل در فیزیک، شیمی، ادبیات، پزشکی و صلح بنیانگذاری شد. این جایزه اقتصادی در واقع جایزه Sveriges Riksbank است که در زمینه علوم اقتصادی به یاد آلفرد نوبل نامگذاری شده است. این جایزه در سال 1968 از طریق Sveriges Riksbank، بانک مرکزی سوئد، به مناسبت سیصدمین سالگرد تاسیس بانک اعطا شد. اگرچه جایزه نوبل اقتصاد جزو جوایز اصلی که شخص آلفرد نوبل با اراده خود در سال 1895 تاسیس کرد، نیست اما این تمایز عمدتاً از دیدگاه علمی بی‌اهمیت است، زیرا مبلغ جایزه و فرآیندهای نامزدی و انتخاب برای جایزه اقتصادی همانند جایزه نوبل اصلی هستند و برندگان نوبل جایزه خود را در مراسم یکسان دریافت می‌کنند.

اولین جایزه نوبل اقتصاد در سال 1969 به اقتصاددانان هلندی و نروژی به نام‌های یان تینبرگن (Jan Tinbergenf) و راگنار فریش (Ragnar Frisch) به منظور توسعه و کاربرد مدل‌های پویا در تحلیل فرآیندهای اقتصادی اهدا شد.

تاکنون تنها دو زن موفق به دریافت این جایزه شده‌اند: خانم استر دوفلو در 2019 دومین زن بود و جوان‌ترین فردی است که تاکنون برنده نوبل اقتصاد شده است. او طی 15 سال اخیر، چهار جایزه مهم را کسب کرده است.

 الینور اوستروم در سال 2009 اولین زن بود و کارش تحلیلی از حاکمیت اقتصادی. او تشریح کرده بود که چگونه یک دارایی مشترک از سوی گروه‌هایی که از آن استفاده می‌کنند مدیریت می‌شود. استروم که دانش‌آموخته رشته علوم سیاسی بود، تنها برنده جایزه نوبل اقتصاد نیست که در رشته اقتصاد تحصیل نکرده است. پیشتر از او دانیل کانمن دانش‌آموخته رشته روانشناسی در سال 2003 و جان نش تحصیل‌کرده رشته ریاضی در سال 1994 موفق به کسب جایزه نوبل اقتصاد شدند. به همین منظور، این جایزه تعریف گسترده‌تری یافت و به عنوان یک جایزه در علوم اجتماعی در نظر گرفته شد.

از سال 2001، ارزش جایزه 10 میلیون کرون سوئد بوده است، که با توجه به نرخ برابری ارز، حدود یک میلیون دلار است که این رقم امسال به 1 /1 میلیون دلار رسیده است. این جایزه می‌تواند به افراد مختلف به طور مشترک اهدا شود و در یک سال سه نفر می‌توانند جایزه نوبل اقتصاد را دریافت کنند. معمولاً در شرایطی یک جایزه به طور مشترک اهدا می‌شود که زمینه مطالعه برندگان مشترک باشد.

نوبل به چه کسی می‌رسد؟

در سپتامبر هر سال، کمیته جایزه اقتصاددانان آکادمی که شامل پنج عضو منتخب است، به هزاران دانشمند، اعضای آکادمیک و استادان دانشگاه در کشورهای مختلف دعوتنامه می‌فرستد و از آنها می‌خواهد که نامزدهای جایزه اقتصاد را در سال آینده انتخاب کنند.

اعضای آکادمی و برندگان سابق نیز حق انتخاب دارند. تمام پیشنهادها و شواهد حمایتی این افراد باید قبل از اول فوریه دریافت شود. تمامی پیشنهادها از سوی کمیته جایزه و کارشناسان متخصص بررسی می‌شود. قبل از پایان ماه سپتامبر کمیته جایزه برندگان را انتخاب می‌کند. در مرحله آخر، برندگان باید از سوی آکادمی علوم سلطنتی سوئد تایید شوند. جایزه نوبل به بیش از سه نفر در یک سال اهدا نمی‌شود. برندگان باید در زمان اعلام جایزه در ماه اکتبر در قید حیات باشند و اطلاعات مربوط به نامزدی جایزه را تا 50 سال نمی‌توان به طور عمومی افشا کرد.

چگونگی انتخاب نوبلیست

نامزد شدن برای دریافت نوبل اقتصاد فقط و فقط از طریق دعوت است. قانون جالبی در مورد نامزدهای نوبل اقتصاد وجود دارد. نام نامزدهای این جایزه و اطلاعات دیگر در مورد آنها نمی‌تواند تا 50 سال بعد از سالی که برای دریافت این جایزه نامزد شده‌اند فاش شود.

کمیته جایزه نوبل اقتصاد فرم‌هایی را برای اقتصاددانانی که صلاحیت این را دارند که نامزد دریافت این جایزه شوند می‌فرستد و از آنها می‌خواهد این فرم‌ها را پر کنند. آکادمی سلطنتی علوم سوئد مسوول انتخاب برنده جایزه نوبل از میان کاندیداهایی است که کمیته نوبل پیشنهاد می‌کند. کمیته نوبل بدنه‌ای است که نامزدهای دریافت جایزه را غربال می‌کند و نهایتاً کاندیداهای نهایی را به آکادمی سلطنتی علوم سوئد اعلام می‌کند. این کمیته دارای پنج عضو است.

کاندیداهایی که صلاحیت دریافت جایزه نوبل را دارند افرادی هستند که از سوی کمیته نوبل دعوت‌نامه دریافت کرده‌اند. هیچ فردی نمی‌تواند خودش را نامزد دریافت جایزه کند. در ادامه توضیح مختصری از فرآیند انتخاب نوبلیست‌های اقتصاد را شرح می‌دهیم:

- سپتامبر. در سپتامبر هر سال، فرم‌های نامزدی برای اقتصاددانانی که مدنظر کمیته نوبل اقتصاد هستند فرستاده می‌شود. این کمیته هر سال فرم‌های محرمانه‌ای را برای حدود سه هزار نفر می‌فرستد. این افراد استادان برجسته دانشگاه در سراسر دنیا، برندگان نوبل اقتصاد و اعضای آکادمی سلطنتی علوم سوئد هستند.

- فوریه. 31 ژانویه هر سال، آخرین زمانی است که اقتصاددانانی که فرم‌ها را دریافت کرده‌اند، مهلت دارند این فرم‌ها را برای کمیته نوبل ارسال کنند. سپس کمیته نوبل این افراد را غربال کرده و کاندیداهای اولیه را انتخاب می‌کند. حدود 250 تا 300 نفر در این میان انتخاب می‌شوند.

- مارس-می. مشورت با متخصصان. کمیته جایزه نوبل اسامی کاندیداهای اولیه را برای متخصصان ویژه‌ای می‌فرستد تا ارزیابی آنها را از این کاندیداها و کارهای آنها دریافت کند.

- ژوئن-‌آگوست. نوشتن گزارش. کمیته جایزه نوبل گزارش‌هایی را برای آکادمی تهیه می‌کند. این گزارش‌ها از سوی همه اعضای کمیته نوبل اقتصاد امضا می‌شوند.

- سپتامبر. ارسال گزارش‌ها. در سپتامبر هر سال، کمیته نوبل اقتصاد گزارش‌های خود (پیشنهادهای خود) را برای اعضای آکادمی ارسال می‌کند و این گزارش‌ها از سوی اعضای آکادمی طی دو جلسه به بحث گذاشته می‌شود.

- اکتبر. در اوایل اکتبر، آکادمی علوم از طریق رای‌گیری به شیوه رای اکثریت برنده جایزه نوبل اقتصاد را انتخاب می‌کند. نتیجه این رای‌گیری نهایی است و تغییر نمی‌کند اما اعلام نمی‌شود.

- دسامبر. در دسامبر هر سال، برنده جایزه نوبل اقتصاد مشخص می‌شود و مراسم آن 10 دسامبر در استکهلم برگزار می‌شود. در این تاریخ برندگان جایزه خود را دریافت می‌کنند. این جایزه شامل یک مدال، یک دانشنامه و یک گواهی است که تاییدیه‌ای برای دریافت جایزه است.

دیگر جوایز مهم اقتصادی

به جز جایزه نوبل اقتصاد که دستیابی به آن آرزوی هر اقتصاددانی است، جوایز مهم دیگری هم وجود دارند که به اقتصاددانان اعطا می‌شوند. دو مورد از مهم‌ترینشان جایزه بنیاد آلفرد اسلون و جایزه جان بیتس کلارک است که محمد اکبرپور اقتصاددان جوان ایرانی، چند هفته پیش اولی را از آن خود کرد. تعدادی از مهم‌ترین‌ها در فهرست بلندبالای جوایز کوچک و بزرگ اقتصاد را مرور کرده‌ایم.

بورسیه آلفرد اسلون

 جایزه بنیاد آلفرد اسلون از سال 1955، یعنی بیشتر از 10 سال پیش از اولین نوبل اقتصاد، اهدا شده است و برخلاف نوبل، جایزه‌ای دو‌سالانه است و به وسیله بنیادی به همان نام (برگرفته از نام اقتصاددان موسسش) مدیریت می‌شود. بنیادی با بودجه‌ای نزدیک به دو میلیارد دلار در سال جاری. جایزه محدود به اقتصاد نیست و ابتدای امر منحصر به فیزیک، شیمی و ریاضیات بود و به تدریج و طی سالیان شامل رشته‌های دیگری مانند علوم اعصاب، اقتصاد، علوم کامپیوتر و زیست‌شناسی مولکولی نیز شد. محمد اکبر‌پور از معدود ایرانیان برنده جایزه‌ای در اقتصاد است که این جایزه را در سال 2020 برنده شد.

بورسیه مک‌آرتور

یکی دیگر از معتبرترین جوایز در حوزه اقتصاد، بورس تحصیلی مک‌آرتور است، که بیشتر به عنوان کمک‌هزینه برای افراد مستعد در نظر گرفته شده است. جایزه مک‌آرتور یا «بورسیه مک‌آرتور» یک جایزه بیش از نیم میلیون‌دلاری است که هرساله از سوی بنیاد جان دی (John D.) و کاترین تی مک‌آرتور (Catherine T. MacArthur) به 20 تا 30 نفر از شهروندان یا ساکنان ایالات متحده آمریکا اهدا می‌شود.

942 نفر از ژوئن 1981 تا سپتامبر 2011 از سن 18 تا 82 سال موفق به دریافت این جایزه شده‌اند. هر یک از برنده‌ها، یک کمک‌هزینه تحصیلی به مبلغ 625 هزار دلار دریافت می‌کنند که طی یک دوره پنج‌ساله پرداخت می‌شود. اعلام فهرست سالانه برندگان معمولاً در ماه سپتامبر صورت می‌گیرد. جایزه مک‌آرتور تمایزهای منحصربه‌فردی با سایر جوایز دارد. کمیته نامزدی این جایزه با رویکردی کاملاً متفاوت به جای تمرکز بر حوزه و تخصصی خاص، افراد منتخب را از زمینه‌های متنوعی انتخاب می‌کند. این کمیته همچنین کمک‌هزینه تحصیلی را به افرادی اعطا می‌کند که توانایی انجام کارهای خلاقانه و ارزشمند را دارند و در زمینه کاری خود افراد متعهدی هستند.

بنابر این رویکرد این جایزه سرمایه‌گذاری بر روی نتایج آینده است، نه صرفاً پاداشی برای دستاوردهای گذشته. مضاف بر این، فرآیند نامزدی جایزه مک‌آرتور بسیار محرمانه است و برندگان از اینکه جزو افراد منتخب قرار دارند کاملاً بی‌اطلاع هستند تا زمانی که طی یک تماس تلفنی به آنها خبر داده می‌شود که برنده شده‌اند. بیش از دوازده اقتصاددان (یا دانشمندان علوم اجتماعی مرتبط با اقتصاد) این جایزه را از آن خود کرده‌اند.

همچنین شش نفر از برندگان جایزه مک‌آرتور موفق به کسب مدال جان بیتس کلارک شده‌اند. با وجود همپوشانی قابل ملاحظه در میان دریافت‌کنندگان این سه جایزه، تاکنون هیچ‌یک از اقتصاددانان موفق به کسب هر سه جایزه اقتصاد نشده‌اند. یکی از مهم‌ترین اهداف این جایزه حمایت و تشویق استعدادهای برجسته، دیدگاه‌های خلاقانه، فکری و حرفه‌ای افراد است و به آنها کمک می‌کند که اهداف خود را دنبال کنند. برندگان جایزه از میان نویسندگان، محققان، هنرمندان، دانشمندان علوم اجتماعی، معلمان و کارآفرینان انتخاب می‌شوند که ممکن است وابستگی نهادی داشته باشند یا ممکن است به نهاد خاصی وابسته نباشند.

برندگان این جایزه ممکن است از جایزه برای ارتقای تخصص خود، مشارکت در کار جدید یا تغییر رویکرد در حرفه خود استفاده کنند. پس از معرفی اسامی برندگان، بنیاد جایزه مک‌آرتور انتظار ندارد گزارش یا محصول خاصی را در طول دوره پنج‌ساله از طرف برگزیدگان دریافت کند. در واقع این جایزه از افراد حمایت می‌کند نه از یک پروژه خاص.

بیتس کلارک

جایزه جان بیتس کلارک توسط انجمن اقتصاد آمریکا

(American Econimcs Association) به یاد اقتصاددانی آمریکایی به همین نام و به اقتصاددانان آمریکایی (در اصل شاغل در آمریکا و نه لزوماً با ملیتی از این کشور) و زیر 40 سال، اعطا می‌شود. از دید بسیاری از اهل اقتصاد، پس از نوبل این جایزه جایگاه دوم اعتبار را دارد. جایزه‌ای که تا سال 2007 دوسالانه بود و از 2009 سالانه اعطا می‌شود و چندی از برندگانش بعدها موفق به کسب نوبل نیز شده‌اند. فردی مانند پول ساموئلسون بزرگ از جمله آنان است.

فیشر بلک

جایزه دوسالانه فیشر بلک، برگرفته از نام یک اقتصاددان، از جمله آنهاست. جایزه‌ای یادبودی به یاد فیشر بلک در رثای مالیه شخصی. این جایزه از سال 2003 اهدا شده است و بیشتر به نوعی به محققان جوان زیر 40 یا 45 سال اعطا می‌شود و در مراسم دوسالانه انجمن مالی آمریکا  (American Finance Association) اهدا می‌شود. درمیان خواص اقتصاد، این جایزه ترازی مانند جایزه جان بیتس کلارک در اقتصاد و مدال فیلدز در ریاضیات دارد.

مدال فریش

حوزه اقتصادسنجی نیز برای خود جایزه معتبری دارد. مدال فریش، که توسط انجمن اقتصادسنجی (Econometric Society) و به صورت دوسالانه اهدا می‌شود. جایزه‌ای به یادبود راگنار فریش -‌اولین برنده نوبل اقتصاد و سردبیر نشریه معتبر Econometrica از 1933 تا 1954‌- در تشویق بهترین مقالات منتشرشده در همین مجله. به اعتقاد ریک جنسن، اقتصاددان بزرگ دانشگاه نتردام، این جایزه نه تنها از بزرگ‌ترین‌ها در اقتصاد است بلکه اصولاً معتبرترین جایزه برای مقالات اقتصادی است. تاکنون پنج برنده این مدال نیز، نوبل دریافت کرده‌اند.

پیش‌ از اینها نیز اعطای جایزه آدام اسمیت مرسوم بوده است. این جایزه از سال 1982 توسط NABE (اتحادیه ملی اقتصاد تجاری) و بیشتر به سیاستگذاران و مجریان اختصاص می‌یابد. بن برنانکه، رئیس سابق بانک فدرال‌رزرو در سال 2014 و میلتون فریدمن بزرگ در سال 1989 از برندگان بیشتر شناخته‌شده این جایزه‌اند.

در مالیه شرکتی، جایزه برتل از سال 1999 به میزان پنج هزار دلار و به بهترین مقاله در نشریه معتبر Journal of Finance اهدا می‌شود. نشریه‌ای که جایزه‌ای دیگر به نام جایزه اسمیت بریدن دارد که از سال 2017 به آموندی پایونیر تغییر نام داده است و به بهترین مقاله در همین نشریه ولی در هر شاخه‌ای به جز مالیه شرکتی داده می‌شود.

جایزه آروین پلین نمرز در اقتصاد، دوسالانه‌ای است که به وسیله دانشگاه نورث‌وسترن اهدا می‌شود و در اعتبارش این بس که هفت نفر از مجموع یازده برنده‌اش تاکنون برنده نوبل اقتصاد نیز شده‌اند. توماس سارجنت که اخیراً گفت‌وگویی با او داشتیم و ادوارد پرسکات و جان تیرول از آن جمله‌اند. و این درکنار این اصل است که جایزه به برندگان قبلی نوبل اهدا نمی‌شود. رقم فعلی جایزه 200 هزار دلار آمریکاست که از زمره بیشترین جوایز مالی در آمریکا در حوزه اقتصاد است.

در حوزه مالی، جایزه ویلیام شارپ، بازهم به وسیله نشریه به بهترین مولف مقاله در زمینه اقتصاد مالی داده می‌شود و نامش منتسب به شارپِ اقتصاددان است از دانشگاه استنفورد که خود در سال 1990 نوبل اقتصاد گرفته است. مبلغش پنج هزار دلار است و از سال 1999 اعطا می‌شود.

در زمینه اقتصاد کار، جایزه یاکوب مینسر، بازهم به یادبود یک اقتصاددان، از مهم‌ترین آنان است و از طریق جامعه اقتصاد کار (Society of Labour Economics – SOLE) اهدا می‌شود. سه برنده این جایزه نیز، مفتخر به دریافت نوبل شده‌اند.

جایزه سالانه وینکوت توسط بنیاد وینکوت و سالانه اهدا می‌شود و در زمینه کسب‌وکار، تجارت و البته اقتصاد است و شامل چند بخش از جمله روزنامه‌نگار برتر سال و روزنامه‌نگار برتر در زمینه مالیه شخصی، روزنامه‌نگار جوان برتر حوزه مالی و مواردی دیگر است.

اینها تنها بخشی از جوایز معتبری است که به یک شاخه علم در دنیای اول اعطا می‌شود. از این میان، سهم ایران از این سفره ناچیز یا هیچ بوده است. در سال‌های پیش‌، دکتر محمد‌هاشم پسران بخت کسب نوبل را نیز داشت ولی به آن نرسید. اما در سال 2020، محمد اکبرپور، دانشجوی سابق صنعتی شریف، این طلسم را شکست و جایزه‌ای بزرگ نصیب خود و نام ایرانی کرد.