تاریخ انتشار:
پاسخ‌های مدیر عامل بورس کالا به پرسش‌های تجارت فردا
چشم انداز بورس کالا
به دنبال حاشیه‌های امسال پیرامون بورس کالا و بیشتر شدن گرایش سرمایه‌گذاران به فعالیت در بورس کالا، به گفت‌وگو با مدیر عامل آن نشستیم.
به دنبال حاشیه‌های امسال پیرامون بورس کالا و بیشتر شدن گرایش سرمایه‌گذاران به فعالیت در بورس کالا، به گفت‌وگو با مدیر عامل آن نشستیم. در این گفت و گو دکتر حسین پناهیان با اشاره به ساز و کار عرضه و تقاضا، فرآیند قیمت‌گذاری توسط بورس را رد می‌کند و نقش آن را در افزایش قیمت‌ها نادرست می‌داند. او در ادامه در مورد معاملات آنلاین آتی سکه، وضعیت رینگ‌های مختلف بورس کالا در سال گذشته و ابهامات و شایعات پیرامون این بازار مالی حرف‌هایی را بیان می‌کند. وی چشم‌انداز بورس کالای ایران در سال 1392 را پیوستن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد ملی و اتصال بازار ایران به بازارهای جهانی می‌داند.
در ماه‌های گذشته انتقادات شدیدی از سوی برخی افراد در خصوص نقش بورس کالا در افزایش قیمت‌ها مطرح شد، که البته در حال حاضر تقریباً فروکش کرده است، این افراد معتقدند بورس موجب افزایش قیمت‌ها شده است، واقعیت‌ها چیست؟
واقعیت این است که بورس یک ساز و کار قانونمند و شفاف برای کشف قیمت‌های عادلانه و بر اساس تقابل عرضه و تقاضاست. برخلاف تصور این افراد، بورس به هیچ عنوان قیمت‌گذار نیست بلکه صرفاً به تایید یا رد قیمت‌های پایه پیشنهادی می‌پردازد یعنی قیمت پایه توسط عرضه‌کنندگان تعیین و اعلام می‌شود و بورس این قیمت‌ها را بر اساس برخی معیارها تایید یا رد می‌کند. ضمن اینکه در بسیاری از گروه‌ها قیمت پایه بر اساس تصمیم و مصوبه نهادهای ناظر تعیین می‌شود. مثلاً در فولاد، مس و آلومینیوم فرمول تعیین قیمت پایه بر اساس مصوبات و تصمیمات ستاد تنظیم بازار وزارت صنعت، معدن و تجارت و با در نظر گرفتن قیمت‌های جهانی مشخص می‌شود و در این زمینه بورس کالای ایران با رعایت قوانین و مقررات حاکم بر بورس، سعی کرده تعامل و همکاری لازم را با وزارت مذکور و نهادهای مسوول در این زمینه داشته باشد. همچنین در گروه پتروشیمی، شرکت ملی صنایع پتروشیمی به تعیین قیمت پایه محصولات پتروشیمی بر اساس قیمت فوب خلیج فارس می‌پردازد. سپس این شرکت قیمت پایه را به بورس اعلام می‌کند. البته ذکر این نکته ضروری است که با توجه به وضعیت خاص اقتصادی کشور، بورس کالا در عمل باید ضمن پایبندی به اصول رقابتی برای کشف قیمت منصفانه، مجموعه وسیعی از قوانین و مصوبات را رعایت و اجرا کند که این مصوبات برای تنظیم بازار وضع شده‌اند.
بورس چه ساز و کاری برای جلوگیری از رشد شتابان قیمت دارد؟ و اصولاً چه کمکی می‌تواند کند؟
در واقع پس از تعیین نرخ پایه که در سوال قبلی تا حدودی شرح داده شد، بورس یک سقف قیمتی را به میزان پنج درصد قیمت پایه تعیین کرده است که بیش از آن، قیمت طی یک جلسه معاملاتی نمی‌تواند افزایش پیدا کند. این کار به خصوص در شرایطی که بازار کالای مورد نظر از ثبات کافی برخوردار نیست می‌تواند از افزایش بیش از حد قیمت‌ها جلوگیری کند. البته برای برخی از کالاها با توجه به تقاضای آن کالا و روند قیمتی آن در بازار، این سقف تا 10درصد هم افزایش می‌یابد تا از شکاف قیمتی شدید بین قیمت بورس و قیمت‌های بازار داخلی جلوگیری شود.
گفته می‌شود واسطه‌ها نقش زیادی در معاملات بورس کالا دارند. برای کنترل و به حداقل رساندن تاثیر‌گذاری واسطه‌ها در معاملات بورس چه اقداماتی صورت گرفته است؟
بورس تمام تلاش خود را برای حضور مصرف‌کنندگان واقعی در معاملات انجام داده و می‌دهد. در این راستا با هماهنگی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز کارهایی انجام شده است؛ یکی از این کارها ثبت نام تمامی افراد متقاضی خرید محصولات پتروشیمی در سایت «بهین‌یاب» است که این سایت نیز تنها برای کسانی که مجوز فعالیت در آن صنعت را دارند، مجوز خرید از بورس کالا را صادر می‌کند. همچنین یکی دیگر از راهکارها این است که اقلامی مانند شمش فولاد تنها به متقاضیانی تعلق می‌گیرد که تولیدکننده بوده و محصولات خود را در بورس کالا عرضه کنند.
اخبار و شواهد حاکی از آن است که برخی تولیدکنندگان به تعهدات عرضه محصولات خود در بورس کالا عمل نمی‌کنند، در این زمینه چه اقدامات قانونی می‌توانید انجام دهید و چه چاره‌ای اندیشیده‌اید؟
با عنایت به اینکه بر اساس مصوبات قانونی، کلیه واحدهای پتروشیمی و فولادی ملزم به عرضه محصولات خود در بورس کالا هستند لذا در بررسی‌های دوره‌ای ( سه‌ماهه و شش‌ماهه) عملکرد عرضه این واحدها در قیاس با تولید و تعهدات عرضه ارائه‌شده به بورس، مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. در همین راستا، بر اساس آخرین آمار و اطلاعات استخراج‌شده در خصوص انحراف واحدها از تعهدات عرضه و همچنین درصد عرضه نسبت به تولید واقعی، تعدادی از عرضه‌کنندگان که مغایرت عملکرد داشته‌اند با تعلیق عرضه و اخراج از بورس و تعدادی نیز با اخطار برای اصلاح روند عرضه تولیدات در بورس برای مطابقت با تعهدات مندرج در امیدنامه پذیرش محصولات مواجه شدند. با حمایت دستگاه‌های متولی و نظارتی از تصمیم بورس کالا در خصوص تعلیق و یا صدور اخطار برای برخی واحدهای عرضه‌کننده محصولات پتروشیمی و فولادی، شاهد تعامل و همکاری بیشتر این واحدها با بورس کالا و بهبود عرضه آنها در قیاس با تعهدات ارائه‌شده و در نهایت افزایش حجم عرضه بسیاری از محصولات بوده‌ایم که تاثیر آن در ایجاد تعادل در بازار و کاهش قیمت‌ها در هفته‌های گذشته کاملاً قابل مشاهده است. زیرا برخلاف برخی تصورات، تعلیق برخی واحدهای عرضه‌کننده به معنای آزادی عمل آنها برای فروش محصولات در خارج از بورس کالا نیست بلکه آنها به نهادهای نظارتی مانند سازمان حمایت معرفی می‌شوند و این واحدها باید طبق سیاست‌ها و تصمیمات این سازمان رفتار کنند. در نتیجه این اقدامات با توجه به اصلاح عملکرد واحدهای عرضه‌کننده که حکم تعلیق و یا اخطار را دریافت کرده بودند، تعدادی از این واحدها به تدریج شرایط عادی عرضه محصولات خود را در بورس از سر گرفته‌اند.
گاهی گفته می‌شود تقاضای برخی محصولات با عرضه آنها تناسبی ندارد و به عبارت دیگر این کالاها بورسی نیستند. دلیل اینکه این کالاها در بورس عرضه می‌شوند چیست؟
ساختار بعضی از صنایع به این صورت است که عرضه کالاهای آنها در کشور کمتر از تقاضای موجود است. کمک بورس به این گونه صنایع آن است که به کشف قیمت رقابتی و عادلانه کالاهای آنها کمک کند و این امر باعث می‌شود تقاضای زیاد این کالا در کشور آشکار شده و برنامه‌ریزی توسط دستگاه‌های مسوول برای تامین نیاز کشور از طریق واردات و افزایش ظرفیت داخلی صورت گیرد. نکته دیگر اینکه، بهتر است یک زنجیره کامل از محصولات از مواد اولیه تا محصول نهایی در بورس عرضه شود تا از این طریق امکان ایجاد صنایع رقابتی در کشور به وجود بیاید.
دلایل افزایش قابل توجه قیمت پایه فرآورده‌های نفتی طی ماه‌های اخیر در بورس کالا چیست؟
در گروه فرآورده‌های نفتی مبنای محاسبه قیمت پایه توسط شرکت ملی پالایش و پخش، قبلاً ارز مرجع بود که پس از تصمیمات اخیر ستاد تنظیم بازار مبنی بر لحاظ کردن نرخ ارز مبادلاتی در تعیین قیمت‌های پایه، عملاً قیمت‌های پایه فرآورده‌های نفتی با در نظر گرفتن این تغییر، با یک افزایش محسوس مواجه شد.
آیا این موضوع را می‌پذیرید که ابزارهای بورس برای اجبار ورود و تضمین حضور دائمی عرضه‌کنندگان از کارآمدی لازم برخوردار نیست؟
اگر چه به‌کار بردن واژه اجبار، تعبیر درستی برای حضور مداوم عرضه‌کنندگان در بورس نیست، زیرا بورس کالا یک بازار قانونمند، شفاف و خودانتظام بوده و صرفاً محلی برای کشف قیمت‌های شفاف و رقابتی است که در چارچوب ابزارهای قانونی که نهادهای نظارتی و حاکمیتی در اختیار آن گذاشتهاند فعالیت می‌کند. البته ابزارهای بورس برای تداوم حضور عرضه‌کنندگان عبارتند از: الزام انجام تعهدات عرضه، اخطار به عرضه‌کنندگان متخلف و در نهایت لغو پذیرش کالاهایی که عرضه‌کنندگان آن تعهد عرضه خود را ایفا نمی‌کنند. کما اینکه همان‌گونه که قبلاً نیز بیان شد، تاکنون به برخی عرضه‌کنندگان اخطارهایی داده شده و پذیرش برخی کالاها نیز لغو شده است. ضمن آنکه در یک شرایط محیطی متعادل در فضای کسب و کار کالاهای پذیرش‌شده، اصولاً بحث اجبار مطرح نیست.
ادعا می‌شود کشف نرخ با تناژ پایین ابزار مناسبی برای جلوگیری از کاهش قیمت توسط عرضه‌کنندگان در زمان نزولی بودن قیمت‌ها در بازار است. آیا می‌توان این ادعا را پذیرفت؟
بورس کالا ساز و کارهایی ترتیب داده است تا حتی‌الامکان از بروز چنین معاملات و قیمت‌سازی‌های مصنوعی جلوگیری کند؛ کمیت‌های مربوط به عرضه و حداقل‌های خرید جهت کشف نرخ نیز مطابق ماده 25 دستورالعمل معاملات با بررسی دقیق و کارشناسی به تفکیک انواع گروه‌های کالایی مشخص شده است و کشف نرخ کالا دقیقاً مطابق با این ضوابط انجام می‌گیرد.
به نظر می‌رسد تعیین سقف قیمت محصولات پتروشیمی منجر به ایجاد رانت برای کسانی که خریدهای خود را از بورس انجام می‌دهند، شده است. نظر شما در این باره چیست؟
بورس کالا براساس مفاد دستورالعمل معاملات می‌تواند برای گروه‌های کالایی، محدودیت نوسان قیمت تعیین و اعمال کند و لذا با عنایت به شرایط اقتصادی کشور و در راستای تعامل و همکاری با دستگاه‌های اقتصادی از این ابزار قانونی برای کمک به مدیریت هر چه بهتر بازار محصولات پتروشیمی استفاده شده است. در مورد احتمال برخی سوء‌استفاده‌ها نیز با توجه به اینکه کلیه خریداران محصولات پتروشیمی پس از ثبت اطلاعات و اخذ مجوز در سامانه بهین‌یاب امکان ثبت سفارش در بورس کالا را پیدا می‌کنند، عملاً هرگونه انتفاع احتمالی عاید بخش صنایع پایین‌دستی می‌شود. ضمن اینکه بورس کالا همواره مراقبت ویژه‌ای در فرآیند کشف بهینه قیمت و جلوگیری از رانت در بازار به عمل می‌آورد.
علل توقف عرضه محصولات کشاورزی طی چند ماه میانی سال 1391 چه بود؟
عرضه محصولات کشاورزی در بورس کالا هرگز توقفی نداشته است. در نیمه دوم سال 1391 بورس کالا بنا به الزام دستورالعملهای مبارزه با پولشویی، فرآیند پذیرش و شناسایی مشتریان خود را بهبود بخشید. در گروه کالاهای کشاورزی با توجه به حساسیت‌های موجود در زمینه قیمت‌های کشف‌شده، بورس کالا اهتمام جدی به عمل آورد تا عرضه‌های این گروه اولاً توسط عرضه‌کنندگانی انجام شود که هویت قابل احراز جهت انجام معامله را داشته باشند و ثانیاً کشف قیمت در مقادیر عرضه قابل قبول صورت گیرد. به همین دلیل شرایط به گونه‌ای رقم خورد که در مقطعی شاهد کاهش عرضه محصولات کشاورزی در بورس بودیم که البته به سرعت عرضه‌کنندگانی که دارای شرایط مذکور بودند خود را با این شرایط تطبیق داده و عرضه کالاهای کشاورزی مجدداً رونق گرفت.
چرا سهم معاملات محصولات کشاورزی در بورس کالا از کل معاملات محصولات کشاورزی در کشور ناچیز است؟
پایین بودن سهم معاملات محصولات کشاورزی می‌تواند ناشی از چندین عامل باشد که برخی از آنها عبارتند از سنتی بودن بخش کشاورزی و فرآیندهای توزیع و بازاریابی محصولات، عدم همکاری برخی تشکل‌ها برای مشارکت کشاورزان تحت پوشش در بورس، وجود زنجیره طولانی واسطه‌ها و مقاومت آنها در برابر شفافیت قیمت در بورس، گستردگی بخش کشاورزی و بهرهبرداران این بخش و عدم آگاهی آنها از ساز و کار بورس. به علاوه عملیاتی شدن الزامات قانونی ورود محصولات کشاورزی به بورس کالا همچون تبصره4 ماده 6 قانون افزایش بهرهوری بخش کشاورزی و منابع طبیعی، آیین‌نامه ماده 33 قانون افزایش بهرهوری بخش کشاورزی و منابع طبیعی و ماده 19 قانون نظام جامع دامپروری کشور منوط به همکاری بیش از پیش دولت و وزارت جهاد کشاورزی است که خوشبختانه مدتی است با برگزاری جلسات هماهنگی بین بورس کالا و دستگاه‌های ذی‌ربط بخش کشاورزی، جهت عملیاتی کردن قوانین مذکور به‌ویژه آیین‌نامه ماده 33، قدم‌های خوبی برداشته شده و امیدواریم در سال جدید شاهد ثمرات این تلاش‌ها و افزایش معاملات کشاورزی در بورس کالا باشیم.
دلیل سختگیری در پذیرش مشتریان و کالاها در بورس کالا چیست؟
شفافیت انجام معاملات که یکی از رسالت‌های اصلی بورس کالاست مستلزم شناسایی دقیق و مبتنی بر مدارک حقوقی کلیه مشتریان (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی) است که این مسوولیت با تشکیل کمیته پذیرش مشتری و مبارزه با پولشویی عملاً با حداکثر دقت در حال انجام است. در همین راستا کمیته پذیرش مشتری در بورس کالا، برای پذیرش عرضه‌کنندگان و خریداران، ضوابطی را تدوین و اعلام کرده است تا این اشخاص در صورت حقوقی بودن، مدارکی از جمله اساسنامه، صورتهای مالی، آگهی روزنامه رسمی، میزان تولید سالانه و... و در صورت حقیقی بودن، مدارک شناسایی فردی به علاوه کد اقتصادی را ارائه کنند. بنابراین همان‌گونه که ملاحظه می‌کنید این ضوابط و فرآیند قانونی، تضمین‌کننده سلامت معاملات در بورس کالاست نه سختگیری در پذیرش مشتریان.
چرا بورس کالای ایران، در گشایش کدهای جدید معاملاتی قراردادهای آتی محدودیت ایجاد کرده است؟
به هر حال معاملات قراردادهای آتی از ریسک بالایی برخوردار است. این موضوعی است که در بیانیه ریسک معاملات آتی نیز مورد تاکید قرار گرفته و تمام معامله‌گران آتی قبل از هرگونه فعالیتی در این بازار بیانیه یاد‌شده را امضا می‌کنند. ما نمونه‌هایی را سراغ داریم که برخی از معامله‌گران مبتدی قراردادهای آتی با وجود امضای بیانیه ریسک، به دلیل عدم آشنایی با ساز وکارهای این بازار متحمل زیان سنگین شدند.
در نتیجه با توجه به فراگیر شدن معاملات آتی سکه طلا در بورس کالای ایران و افزایش حضور فعالانی که ممکن بود با اطلاعات کمتری وارد این بازار شوند، به این نتیجه رسیدیم که لازم است تمام معامله‌گران، قبل از ورود به بازار با مقدمات و اصول اولیه معاملات آتی آشنایی کامل پیدا کنند و با چشمانی کاملاً باز وارد معاملات شوند. لذا مقرر شد کدهای معاملاتی معامله‌گرانی که در سال 91 هیچ معامله‌ای انجام نداده‌اند، غیرفعال شود. از سوی دیگر تصمیم بر آن شد که شروع معاملات آتی برای معامله‌گران جدید منوط به حضور در کلاس‌های آمادگی و آشنایی با مبانی معاملات آتی سکه طلا شود که اتفاقاً این کلاس‌ها نیز آغاز شده و کلیه متقاضیانی که مایل به انجام معاملات آتی هستند با حضور در این کلاس‌ها و دریافت گواهینامه مربوطه، می‌توانند درخواست کد معاملاتی کنند.
بحث آنلاین شدن معاملات آتی در بورس کالای ایران چند وقتی است که مطرح است اما هنوز خبری از این موضوع نیست. بالاخره چه زمانی معاملات آتی سکه طلا در بورس کالای ایران آنلاین خواهد شد؟
بورس کالای ایران تمام مقدمات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری لازم برای انجام معاملات آنلاین آتی را فراهم کرده و برای این معاملات آمادگی کامل دارد. اما همان‌طور که عرض کردم ورود به معاملات آتی سکه مستلزم برخورداری از دانش مورد نیاز و اطلاعات لازم در خصوص این معاملات است و لذا باید پیش از آنلاین شدن معاملات، اقدامات گسترده‌ای برای آموزش این معاملات به علاقه‌مندان صورت گیرد. از سوی دیگر اگرچه بورس کالای ایران کلیه مقدمات اجرایی کار را فراهم آورده، راه‌اندازی این معاملات منوط به دریافت مجوزهای لازم از نهادهای ذی‌ربط است که البته دریافت مجوزهای یاد‌شده در حال پیگیری است.
همچنین، شرکت‌های نرم‌افزاری فعال در حوزه بازار سرمایه نیز باید بسترهای لازم را برای کارگزاران فراهم کنند که در حال حاضر توسعه سیستم‌های معاملاتی کارگزاران توسط این شرکت‌ها شروع شده است. با توجه به پیچیدگی‌های موجود محقق شدن این امر نیز زمانبر است.
با وجود جذابیت‌های بالای معاملات آتی، برخی از معامله‌گران از هزینه‌های بالای معاملاتی این قراردادها به دلیل وجوه تضمین زیادی که برای این معاملات در نظر گرفته شده است، گلایه‌مندند. پاسخ شما به این انتقادها چیست؟
شاید برخی معتقد باشند وجه تضمین قراردادهای آتی سکه طلا در بورس کالای ایران بالاست اما باید توجه داشت افزایش وجه تضمین اولیه قراردادهای آتی صرفاً با هدف مهار ریسک‌هایی که از ناحیه نوسان شدید قیمت‌ها می‌توانست متوجه معامله‌گران، کارگزاران و خود بورس شود، صورت گرفته است. حتماً اطلاع دارید که در تعیین وجه تضمین اولیه یک قرارداد آتی، عوامل متعددی باید در نظر گرفته شود که یکی از مهم‌ترین این عوامل بررسی روند نوسان قیمت دارایی پایه در بازه زمانی گذشته است. لذا وجه تضمینی که هم‌اکنون برای قراردادهای آتی سکه طلا در نظر گرفته می‌شود، بر پایه همین استدلال تغییر می‌کند. افزایش وجه تضمین اگرچه ممکن است هزینه معاملاتی معامله‌گران را تا حدی افزایش دهد اما ریسک آنها را به شدت کاهش می‌دهد. ضمن اینکه بخشی از مبلغی که هم‌اکنون تحت عنوان وجه تضمین اولیه از معامله‌گران دریافت می‌شود، «وجه تضمین اضافی» است که با کاهش نوسان قیمت‌ها در بازار می‌تواند به کلی حذف شود.
از سوی دیگر باید توجه داشت که وجه تضمین اولیه معامله‌گران در بورس کالای ایران در قالب سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت تودیع می‌شود که سود روزشمار نیز به آن تعلق می‌گیرد.
نکته مهم دیگری که باید در خصوص هزینه‌های معاملات آتی عرض کنم آن است که هر معامله‌گر آتی برای ایجاد یک موقعیت تعهدی خرید یا فروش که ارزش قرارداد آن در حال حاضر به حدود 150 میلیون ریال می‌رسد فقط 30 هزار ریال کارمزد می‌پردازد که با توجه به ارزش قرارداد و هزینه‌های مرسوم در سایر بازارها، رقم بسیار ناچیزی است.
به عنوان آخرین سوال و در یک جمله آینده بورس کالا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با عنایت به گسترش فرهنگ بورس کالا در بخش‌های اقتصادی کشور که اتفاقاً با همکاری خوب رسانه‌ها در حال شکل‌گیری است و همچنین با توجه به توسعه زیرساخت‌های الکترونیکی و نرم‌افزاری، بورس کالای ایران در آینده نزدیک به یکی از ارکان اصلی اقتصاد ملی و حتی فراتر از آن به پل ارتباطی بازار ایران با بازارهای جهانی تبدیل خواهد شد.
در ماه‌های گذشته انتقادات شدیدی از سوی برخی افراد در خصوص نقش بورس کالا در افزایش قیمت‌ها مطرح شد، که البته در حال حاضر تقریباً فروکش کرده است، این افراد معتقدند بورس موجب افزایش قیمت‌ها شده است، واقعیت‌ها چیست؟
واقعیت این است که بورس یک ساز و کار قانونمند و شفاف برای کشف قیمت‌های عادلانه و بر اساس تقابل عرضه و تقاضاست. برخلاف تصور این افراد، بورس به هیچ عنوان قیمت‌گذار نیست بلکه صرفاً به تایید یا رد قیمت‌های پایه پیشنهادی می‌پردازد یعنی قیمت پایه توسط عرضه‌کنندگان تعیین و اعلام می‌شود و بورس این قیمت‌ها را بر اساس برخی معیارها تایید یا رد می‌کند. ضمن اینکه در بسیاری از گروه‌ها قیمت پایه بر اساس تصمیم و مصوبه نهادهای ناظر تعیین می‌شود. مثلاً در فولاد، مس و آلومینیوم فرمول تعیین قیمت پایه بر اساس مصوبات و تصمیمات ستاد تنظیم بازار وزارت صنعت، معدن و تجارت و با در نظر گرفتن قیمت‌های جهانی مشخص می‌شود و در این زمینه بورس کالای ایران با رعایت قوانین و مقررات حاکم بر بورس، سعی کرده تعامل و همکاری لازم را با وزارت مذکور و نهادهای مسوول در این زمینه داشته باشد. همچنین در گروه پتروشیمی، شرکت ملی صنایع پتروشیمی به تعیین قیمت پایه محصولات پتروشیمی بر اساس قیمت فوب خلیج فارس می‌پردازد. سپس این شرکت قیمت پایه را به بورس اعلام می‌کند. البته ذکر این نکته ضروری است که با توجه به وضعیت خاص اقتصادی کشور، بورس کالا در عمل باید ضمن پایبندی به اصول رقابتی برای کشف قیمت منصفانه، مجموعه وسیعی از قوانین و مصوبات را رعایت و اجرا کند که این مصوبات برای تنظیم بازار وضع شده‌اند.
بورس چه ساز و کاری برای جلوگیری از رشد شتابان قیمت دارد؟ و اصولاً چه کمکی می‌تواند کند؟
در واقع پس از تعیین نرخ پایه که در سوال قبلی تا حدودی شرح داده شد، بورس یک سقف قیمتی را به میزان پنج درصد قیمت پایه تعیین کرده است که بیش از آن، قیمت طی یک جلسه معاملاتی نمی‌تواند افزایش پیدا کند. این کار به خصوص در شرایطی که بازار کالای مورد نظر از ثبات کافی برخوردار نیست می‌تواند از افزایش بیش از حد قیمت‌ها جلوگیری کند. البته برای برخی از کالاها با توجه به تقاضای آن کالا و روند قیمتی آن در بازار، این سقف تا 10درصد هم افزایش می‌یابد تا از شکاف قیمتی شدید بین قیمت بورس و قیمت‌های بازار داخلی جلوگیری شود.
گفته می‌شود واسطه‌ها نقش زیادی در معاملات بورس کالا دارند. برای کنترل و به حداقل رساندن تاثیر‌گذاری واسطه‌ها در معاملات بورس چه اقداماتی صورت گرفته است؟
بورس تمام تلاش خود را برای حضور مصرف‌کنندگان واقعی در معاملات انجام داده و می‌دهد. در این راستا با هماهنگی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز کارهایی انجام شده است؛ یکی از این کارها ثبت نام تمامی افراد متقاضی خرید محصولات پتروشیمی در سایت «بهین‌یاب» است که این سایت نیز تنها برای کسانی که مجوز فعالیت در آن صنعت را دارند، مجوز خرید از بورس کالا را صادر می‌کند. همچنین یکی دیگر از راهکارها این است که اقلامی مانند شمش فولاد تنها به متقاضیانی تعلق می‌گیرد که تولیدکننده بوده و محصولات خود را در بورس کالا عرضه کنند.
اخبار و شواهد حاکی از آن است که برخی تولیدکنندگان به تعهدات عرضه محصولات خود در بورس کالا عمل نمی‌کنند، در این زمینه چه اقدامات قانونی می‌توانید انجام دهید و چه چاره‌ای اندیشیده‌اید؟
با عنایت به اینکه بر اساس مصوبات قانونی، کلیه واحدهای پتروشیمی و فولادی ملزم به عرضه محصولات خود در بورس کالا هستند لذا در بررسی‌های دوره‌ای ( سه‌ماهه و شش‌ماهه) عملکرد عرضه این واحدها در قیاس با تولید و تعهدات عرضه ارائه‌شده به بورس، مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. در همین راستا، بر اساس آخرین آمار و اطلاعات استخراج‌شده در خصوص انحراف واحدها از تعهدات عرضه و همچنین درصد عرضه نسبت به تولید واقعی، تعدادی از عرضه‌کنندگان که مغایرت عملکرد داشته‌اند با تعلیق عرضه و اخراج از بورس و تعدادی نیز با اخطار برای اصلاح روند عرضه تولیدات در بورس برای مطابقت با تعهدات مندرج در امیدنامه پذیرش محصولات مواجه شدند. با حمایت دستگاه‌های متولی و نظارتی از تصمیم بورس کالا در خصوص تعلیق و یا صدور اخطار برای برخی واحدهای عرضه‌کننده محصولات پتروشیمی و فولادی، شاهد تعامل و همکاری بیشتر این واحدها با بورس کالا و بهبود عرضه آنها در قیاس با تعهدات ارائه‌شده و در نهایت افزایش حجم عرضه بسیاری از محصولات بوده‌ایم که تاثیر آن در ایجاد تعادل در بازار و کاهش قیمت‌ها در هفته‌های گذشته کاملاً قابل مشاهده است. زیرا برخلاف برخی تصورات، تعلیق برخی واحدهای عرضه‌کننده به معنای آزادی عمل آنها برای فروش محصولات در خارج از بورس کالا نیست بلکه آنها به نهادهای نظارتی مانند سازمان حمایت معرفی می‌شوند و این واحدها باید طبق سیاست‌ها و تصمیمات این سازمان رفتار کنند. در نتیجه این اقدامات با توجه به اصلاح عملکرد واحدهای عرضه‌کننده که حکم تعلیق و یا اخطار را دریافت کرده بودند، تعدادی از این واحدها به تدریج شرایط عادی عرضه محصولات خود را در بورس از سر گرفته‌اند.
گاهی گفته می‌شود تقاضای برخی محصولات با عرضه آنها تناسبی ندارد و به عبارت دیگر این کالاها بورسی نیستند. دلیل اینکه این کالاها در بورس عرضه می‌شوند چیست؟
ساختار بعضی از صنایع به این صورت است که عرضه کالاهای آنها در کشور کمتر از تقاضای موجود است. کمک بورس به این گونه صنایع آن است که به کشف قیمت رقابتی و عادلانه کالاهای آنها کمک کند و این امر باعث می‌شود تقاضای زیاد این کالا در کشور آشکار شده و برنامه‌ریزی توسط دستگاه‌های مسوول برای تامین نیاز کشور از طریق واردات و افزایش ظرفیت داخلی صورت گیرد. نکته دیگر اینکه، بهتر است یک زنجیره کامل از محصولات از مواد اولیه تا محصول نهایی در بورس عرضه شود تا از این طریق امکان ایجاد صنایع رقابتی در کشور به وجود بیاید.
دلایل افزایش قابل توجه قیمت پایه فرآورده‌های نفتی طی ماه‌های اخیر در بورس کالا چیست؟
در گروه فرآورده‌های نفتی مبنای محاسبه قیمت پایه توسط شرکت ملی پالایش و پخش، قبلاً ارز مرجع بود که پس از تصمیمات اخیر ستاد تنظیم بازار مبنی بر لحاظ کردن نرخ ارز مبادلاتی در تعیین قیمت‌های پایه، عملاً قیمت‌های پایه فرآورده‌های نفتی با در نظر گرفتن این تغییر، با یک افزایش محسوس مواجه شد.
آیا این موضوع را می‌پذیرید که ابزارهای بورس برای اجبار ورود و تضمین حضور دائمی عرضه‌کنندگان از کارآمدی لازم برخوردار نیست؟
اگر چه به‌کار بردن واژه اجبار، تعبیر درستی برای حضور مداوم عرضه‌کنندگان در بورس نیست، زیرا بورس کالا یک بازار قانونمند، شفاف و خودانتظام بوده و صرفاً محلی برای کشف قیمت‌های شفاف و رقابتی است که در چارچوب ابزارهای قانونی که نهادهای نظارتی و حاکمیتی در اختیار آن گذاشتهاند فعالیت می‌کند. البته ابزارهای بورس برای تداوم حضور عرضه‌کنندگان عبارتند از: الزام انجام تعهدات عرضه، اخطار به عرضه‌کنندگان متخلف و در نهایت لغو پذیرش کالاهایی که عرضه‌کنندگان آن تعهد عرضه خود را ایفا نمی‌کنند. کما اینکه همان‌گونه که قبلاً نیز بیان شد، تاکنون به برخی عرضه‌کنندگان اخطارهایی داده شده و پذیرش برخی کالاها نیز لغو شده است. ضمن آنکه در یک شرایط محیطی متعادل در فضای کسب و کار کالاهای پذیرش‌شده، اصولاً بحث اجبار مطرح نیست.
ادعا می‌شود کشف نرخ با تناژ پایین ابزار مناسبی برای جلوگیری از کاهش قیمت توسط عرضه‌کنندگان در زمان نزولی بودن قیمت‌ها در بازار است. آیا می‌توان این ادعا را پذیرفت؟
بورس کالا ساز و کارهایی ترتیب داده است تا حتی‌الامکان از بروز چنین معاملات و قیمت‌سازی‌های مصنوعی جلوگیری کند؛ کمیت‌های مربوط به عرضه و حداقل‌های خرید جهت کشف نرخ نیز مطابق ماده 25 دستورالعمل معاملات با بررسی دقیق و کارشناسی به تفکیک انواع گروه‌های کالایی مشخص شده است و کشف نرخ کالا دقیقاً مطابق با این ضوابط انجام می‌گیرد.
به نظر می‌رسد تعیین سقف قیمت محصولات پتروشیمی منجر به ایجاد رانت برای کسانی که خریدهای خود را از بورس انجام می‌دهند، شده است. نظر شما در این باره چیست؟
بورس کالا براساس مفاد دستورالعمل معاملات می‌تواند برای گروه‌های کالایی، محدودیت نوسان قیمت تعیین و اعمال کند و لذا با عنایت به شرایط اقتصادی کشور و در راستای تعامل و همکاری با دستگاه‌های اقتصادی از این ابزار قانونی برای کمک به مدیریت هر چه بهتر بازار محصولات پتروشیمی استفاده شده است. در مورد احتمال برخی سوء‌استفاده‌ها نیز با توجه به اینکه کلیه خریداران محصولات پتروشیمی پس از ثبت اطلاعات و اخذ مجوز در سامانه بهین‌یاب امکان ثبت سفارش در بورس کالا را پیدا می‌کنند، عملاً هرگونه انتفاع احتمالی عاید بخش صنایع پایین‌دستی می‌شود. ضمن اینکه بورس کالا همواره مراقبت ویژه‌ای در فرآیند کشف بهینه قیمت و جلوگیری از رانت در بازار به عمل می‌آورد.
علل توقف عرضه محصولات کشاورزی طی چند ماه میانی سال 1391 چه بود؟
عرضه محصولات کشاورزی در بورس کالا هرگز توقفی نداشته است. در نیمه دوم سال 1391 بورس کالا بنا به الزام دستورالعملهای مبارزه با پولشویی، فرآیند پذیرش و شناسایی مشتریان خود را بهبود بخشید. در گروه کالاهای کشاورزی با توجه به حساسیت‌های موجود در زمینه قیمت‌های کشف‌شده، بورس کالا اهتمام جدی به عمل آورد تا عرضه‌های این گروه اولاً توسط عرضه‌کنندگانی انجام شود که هویت قابل احراز جهت انجام معامله را داشته باشند و ثانیاً کشف قیمت در مقادیر عرضه قابل قبول صورت گیرد. به همین دلیل شرایط به گونه‌ای رقم خورد که در مقطعی شاهد کاهش عرضه محصولات کشاورزی در بورس بودیم که البته به سرعت عرضه‌کنندگانی که دارای شرایط مذکور بودند خود را با این شرایط تطبیق داده و عرضه کالاهای کشاورزی مجدداً رونق گرفت.
چرا سهم معاملات محصولات کشاورزی در بورس کالا از کل معاملات محصولات کشاورزی در کشور ناچیز است؟
پایین بودن سهم معاملات محصولات کشاورزی می‌تواند ناشی از چندین عامل باشد که برخی از آنها عبارتند از سنتی بودن بخش کشاورزی و فرآیندهای توزیع و بازاریابی محصولات، عدم همکاری برخی تشکل‌ها برای مشارکت کشاورزان تحت پوشش در بورس، وجود زنجیره طولانی واسطه‌ها و مقاومت آنها در برابر شفافیت قیمت در بورس، گستردگی بخش کشاورزی و بهرهبرداران این بخش و عدم آگاهی آنها از ساز و کار بورس. به علاوه عملیاتی شدن الزامات قانونی ورود محصولات کشاورزی به بورس کالا همچون تبصره4 ماده 6 قانون افزایش بهرهوری بخش کشاورزی و منابع طبیعی، آیین‌نامه ماده 33 قانون افزایش بهرهوری بخش کشاورزی و منابع طبیعی و ماده 19 قانون نظام جامع دامپروری کشور منوط به همکاری بیش از پیش دولت و وزارت جهاد کشاورزی است که خوشبختانه مدتی است با برگزاری جلسات هماهنگی بین بورس کالا و دستگاه‌های ذی‌ربط بخش کشاورزی، جهت عملیاتی کردن قوانین مذکور به‌ویژه آیین‌نامه ماده 33، قدم‌های خوبی برداشته شده و امیدواریم در سال جدید شاهد ثمرات این تلاش‌ها و افزایش معاملات کشاورزی در بورس کالا باشیم.
دلیل سختگیری در پذیرش مشتریان و کالاها در بورس کالا چیست؟
شفافیت انجام معاملات که یکی از رسالت‌های اصلی بورس کالاست مستلزم شناسایی دقیق و مبتنی بر مدارک حقوقی کلیه مشتریان (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی) است که این مسوولیت با تشکیل کمیته پذیرش مشتری و مبارزه با پولشویی عملاً با حداکثر دقت در حال انجام است. در همین راستا کمیته پذیرش مشتری در بورس کالا، برای پذیرش عرضه‌کنندگان و خریداران، ضوابطی را تدوین و اعلام کرده است تا این اشخاص در صورت حقوقی بودن، مدارکی از جمله اساسنامه، صورتهای مالی، آگهی روزنامه رسمی، میزان تولید سالانه و... و در صورت حقیقی بودن، مدارک شناسایی فردی به علاوه کد اقتصادی را ارائه کنند. بنابراین همان‌گونه که ملاحظه می‌کنید این ضوابط و فرآیند قانونی، تضمین‌کننده سلامت معاملات در بورس کالاست نه سختگیری در پذیرش مشتریان.
چرا بورس کالای ایران، در گشایش کدهای جدید معاملاتی قراردادهای آتی محدودیت ایجاد کرده است؟
به هر حال معاملات قراردادهای آتی از ریسک بالایی برخوردار است. این موضوعی است که در بیانیه ریسک معاملات آتی نیز مورد تاکید قرار گرفته و تمام معامله‌گران آتی قبل از هرگونه فعالیتی در این بازار بیانیه یاد‌شده را امضا می‌کنند. ما نمونه‌هایی را سراغ داریم که برخی از معامله‌گران مبتدی قراردادهای آتی با وجود امضای بیانیه ریسک، به دلیل عدم آشنایی با ساز وکارهای این بازار متحمل زیان سنگین شدند.
در نتیجه با توجه به فراگیر شدن معاملات آتی سکه طلا در بورس کالای ایران و افزایش حضور فعالانی که ممکن بود با اطلاعات کمتری وارد این بازار شوند، به این نتیجه رسیدیم که لازم است تمام معامله‌گران، قبل از ورود به بازار با مقدمات و اصول اولیه معاملات آتی آشنایی کامل پیدا کنند و با چشمانی کاملاً باز وارد معاملات شوند. لذا مقرر شد کدهای معاملاتی معامله‌گرانی که در سال 91 هیچ معامله‌ای انجام نداده‌اند، غیرفعال شود. از سوی دیگر تصمیم بر آن شد که شروع معاملات آتی برای معامله‌گران جدید منوط به حضور در کلاس‌های آمادگی و آشنایی با مبانی معاملات آتی سکه طلا شود که اتفاقاً این کلاس‌ها نیز آغاز شده و کلیه متقاضیانی که مایل به انجام معاملات آتی هستند با حضور در این کلاس‌ها و دریافت گواهینامه مربوطه، می‌توانند درخواست کد معاملاتی کنند.
بحث آنلاین شدن معاملات آتی در بورس کالای ایران چند وقتی است که مطرح است اما هنوز خبری از این موضوع نیست. بالاخره چه زمانی معاملات آتی سکه طلا در بورس کالای ایران آنلاین خواهد شد؟
بورس کالای ایران تمام مقدمات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری لازم برای انجام معاملات آنلاین آتی را فراهم کرده و برای این معاملات آمادگی کامل دارد. اما همان‌طور که عرض کردم ورود به معاملات آتی سکه مستلزم برخورداری از دانش مورد نیاز و اطلاعات لازم در خصوص این معاملات است و لذا باید پیش از آنلاین شدن معاملات، اقدامات گسترده‌ای برای آموزش این معاملات به علاقه‌مندان صورت گیرد. از سوی دیگر اگرچه بورس کالای ایران کلیه مقدمات اجرایی کار را فراهم آورده، راه‌اندازی این معاملات منوط به دریافت مجوزهای لازم از نهادهای ذی‌ربط است که البته دریافت مجوزهای یاد‌شده در حال پیگیری است.
همچنین، شرکت‌های نرم‌افزاری فعال در حوزه بازار سرمایه نیز باید بسترهای لازم را برای کارگزاران فراهم کنند که در حال حاضر توسعه سیستم‌های معاملاتی کارگزاران توسط این شرکت‌ها شروع شده است. با توجه به پیچیدگی‌های موجود محقق شدن این امر نیز زمانبر است.
با وجود جذابیت‌های بالای معاملات آتی، برخی از معامله‌گران از هزینه‌های بالای معاملاتی این قراردادها به دلیل وجوه تضمین زیادی که برای این معاملات در نظر گرفته شده است، گلایه‌مندند. پاسخ شما به این انتقادها چیست؟
شاید برخی معتقد باشند وجه تضمین قراردادهای آتی سکه طلا در بورس کالای ایران بالاست اما باید توجه داشت افزایش وجه تضمین اولیه قراردادهای آتی صرفاً با هدف مهار ریسک‌هایی که از ناحیه نوسان شدید قیمت‌ها می‌توانست متوجه معامله‌گران، کارگزاران و خود بورس شود، صورت گرفته است. حتماً اطلاع دارید که در تعیین وجه تضمین اولیه یک قرارداد آتی، عوامل متعددی باید در نظر گرفته شود که یکی از مهم‌ترین این عوامل بررسی روند نوسان قیمت دارایی پایه در بازه زمانی گذشته است. لذا وجه تضمینی که هم‌اکنون برای قراردادهای آتی سکه طلا در نظر گرفته می‌شود، بر پایه همین استدلال تغییر می‌کند. افزایش وجه تضمین اگرچه ممکن است هزینه معاملاتی معامله‌گران را تا حدی افزایش دهد اما ریسک آنها را به شدت کاهش می‌دهد. ضمن اینکه بخشی از مبلغی که هم‌اکنون تحت عنوان وجه تضمین اولیه از معامله‌گران دریافت می‌شود، «وجه تضمین اضافی» است که با کاهش نوسان قیمت‌ها در بازار می‌تواند به کلی حذف شود.
از سوی دیگر باید توجه داشت که وجه تضمین اولیه معامله‌گران در بورس کالای ایران در قالب سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت تودیع می‌شود که سود روزشمار نیز به آن تعلق می‌گیرد.
نکته مهم دیگری که باید در خصوص هزینه‌های معاملات آتی عرض کنم آن است که هر معامله‌گر آتی برای ایجاد یک موقعیت تعهدی خرید یا فروش که ارزش قرارداد آن در حال حاضر به حدود 150 میلیون ریال می‌رسد فقط 30 هزار ریال کارمزد می‌پردازد که با توجه به ارزش قرارداد و هزینه‌های مرسوم در سایر بازارها، رقم بسیار ناچیزی است.
به عنوان آخرین سوال و در یک جمله آینده بورس کالا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با عنایت به گسترش فرهنگ بورس کالا در بخش‌های اقتصادی کشور که اتفاقاً با همکاری خوب رسانه‌ها در حال شکل‌گیری است و همچنین با توجه به توسعه زیرساخت‌های الکترونیکی و نرم‌افزاری، بورس کالای ایران در آینده نزدیک به یکی از ارکان اصلی اقتصاد ملی و حتی فراتر از آن به پل ارتباطی بازار ایران با بازارهای جهانی تبدیل خواهد شد.
دیدگاه تان را بنویسید