کاربرد نظریه بازی‌ها در دنیای واقعی

اگر بخواهیم تعریفی از طراحی مکانیسم داشته باشیم می‌توان گفت: «طراحی مکانیسم که گاهی به آن نظریه معکوس بازی‌ها نیز گفته می‌شود در واقع شاخه‌ای از نظریه بازی‌هاست که به مطالعه مفاهیم مجموعه‌ای از بازی‌های با اطلاعات پنهان می‌پردازد.» به طور کلی دو دلیل اصلی برای مطالعه طراحی مکانیسم وجود دارد. اول اینکه این نظریه به طراحان مکانیسم‌های جهان خارج یاری می‌رساند؛ برای مثال نظریه حراج‌های بهینه که به طور مکرر در بحث‌های میان دولت و صنعت مطرح می‌شود به کمک این نظریه قابل بررسی است. دلیل دیگر این است که از طریق طراحی مکانیسم می‌توان توضیح داد که چرا موسسات در دنیا به گونه فعلی عمل می‌کنند و بدین ترتیب می‌توانیم به انگیزه‌های عقلایی ایجادکنندگان آنها پی ببریم.

نظریه طراحی مکانیسم و ارتباط آن با نظریه بازی‌ها

نظریه طراحی مکانیسم که به آن «بازی طراحی مکانیسم» نیز گفته می‌شود، برای آگاهی از اطلاعات خود از تعادل نش بیزین (Bayesian) و یا استراتژی‌های غالب و نیز بازی‌های مشارکتی استفاده می‌کند. از این منظر می‌توان به ارتباط تنگاتنگ میان نظریه بازی‌ها و این نظریه پی برد با این تفاوت که نظریه بازی‌ها قواعد یک بازی را به صورت از پیش داده‌شده در نظر گرفته و بر این اساس رفتار بازیکنان را پیش‌بینی می‌کند. در حالی که وظیفه نظریه طراحی مکانیسم ایجاد انتخاب بهینه در قواعد بازی است یعنی همان چیزی که نظریه بازی‌ها آن را داده‌شده فرض می‌کند. مسائل مرتبط با این نظریه معمولاً از طریق ترغیب کارگزاران (agents) در جهت آشکارسازی اطلاعات پنهان‌شان حل می‌شود. این اطلاعات پنهان که برای کارگزاران مبنای انتخاب پاداش عمل انجام شده (payoff) است، می‌تواند شامل آگاهی از ترجیح مصرف‌کننده در تقاضای یک کالا باشد. به بیان دیگر این نظریه بر پایه نظریه بازی‌ها ایجاد شده است. پیام پنهانی که در بالا از آن یاد شد به عنوان یک «مورد» در نظر گرفته می‌شود، سپس کارگزاران این «مورد» را به کارفرمای (principal) خود گزارش داده که می‌تواند یک دروغ استراتژیک باشد. پس از گزارش هر دو این کارگزاران مطابق ساختاری که خود کارفرما انتخاب می‌کند، پاداش دریافت می‌کنند. روند کار به این صورت خواهد بود که ابتدا کارفرما با مکانیسمی که میزان خروجی فعلی را تایید می‌کند، موافقت می‌کند. سپس گزارش فرد حتی در صورت نادرست بودن، پاداش خاصی را به دنبال دارد. در نهایت مکانیسم اجرا می‌شود و فرد پاداش خود را دریافت می‌کند. طبق این نظریه، مکانیسم طراحی مطلوب در صورت اجرای صحیح دارای یک تعادل نش بیزین خواهد بود.

به‌رغم ماهیت ریاضی‌گونه و انتزاعی نظریه طراحی مکانیسم و استفاده از آن در علومی مانند مهندسی کامپیوتر، اما اگر آن را در متن علومی مانند سیاست و اقتصاد و حتی زندگی روزمره ببینیم به اهمیت و گستردگی آن بیش از پیش پی خواهیم برد. به خصوص در جایی که سیاستگذاری اقتصادی اتفاق می‌افتد، طراحی مکانیسم می‌تواند نقشی کلیدی ایفا کند. از جمله کارهای قبلی که در این زمینه صورت گرفته می‌توان به تلاش لئونید هورویچ، اریک ماسکین و راجر مایرسون اشاره کرد که با بررسی این موضوع در تحقیق خود در سال 2007 موفق به دریافت جایزه نوبل شدند.

نکته‌ای که باید به آن اشاره شود این است که نظریه طراحی مکانیسم درباره انتخاب‌های پنهان صحبت می‌کند نه عملکردهای پنهان کارگزاران. انتخاب‌های پنهان در واقع رتبه‌بندی و ارجحیت انتخاب‌های جایگزین مختلف برای کارگزاران است. برای روشن شدن بهتر موضوع به این مثال توجه کنید که برنامه ارتقای شغلی در یک شرکت باعث ایجاد انگیزه در کارمندان آن می‌شود، حال آنکه انتخاب بهینه برای اجرای چنین طرحی می‌تواند موضوع یک نظریه اقتصادی باشد ولی به طور مستقیم به طراحی مکانیسم مربوط نمی‌شود چرا که همان گونه که پیشتر توضیح داده شد تحلیل عملکرد کارگزاران در حیطه این نظریه قرار نمی‌گیرد.

هسته اصلی نظریه فوق بر انگیزه‌های ایجادشده از طریق انتخاب قواعد بازی بنا شده است. همچنین این نظریه در مرکزیت نظریه -که به مطالعه طراحی بهینه برای انگیزه‌های یک بنگاه می‌پردازد- قرار دارد با این تفاوت که نظریه قرارداد برخلاف طراحی مکانیسم با تعاملات استراتژیک بازیکنان سر و کار ندارد.

گونه دیگر این مکانیسم «طراحی مکانیسم نیرومند» نام دارد. این گونه به مطالعه طراحی مکانیسم‌های بهینه در محیط اطراف می‌پردازد که در آنها طراح نسبت به محیط پیرامون خود دارای درجه نااطمینانی بالایی است. این نااطمینانی به دلیل عدم آگاهی طراح از توابع مطلوبیت کارگزاران حاصل می‌شود. از طرف دیگر وی حتی نمی‌داند کارگزاران از مطلوبیت خود و دیگران تا چه اندازه اطلاع دارند و یا حتی ممکن است از باورهای کارگزاران نسبت به یکدیگر بی‌اطلاع باشد.

نقش طراحی مکانیسم در طراحی بازار

موضوع اصلی مورد مطالعه در علم اقتصاد چگونگی تخصیص منابع در جوامع است. برخی مشکلات تخصیص از طریق نظام قیمت حل می‌شوند برای مثال دستمزد بالاتر باعث جذب نیروی کار به یک بازار خاص می‌شود و یا افزایش قیمت حامل‌های انرژی، مردم را به صرفه‌جویی در مصرف وامی‌دارد. اگرچه در بیشتر موارد نظام قیمت‌ها پاسخگوی مشکلات است اما مواردی نیز وجود دارد که نظام قیمت نمی‌تواند کارکرد مناسبی از خود نشان دهد. برای مثال مدارس دولتی که باید برای کودکان ساخته شوند و یا توزیع اعضای بدن برای بیماران نیازمند پیوند عضو، احداث سد و... همگی مواردی هستند که در آنها بازار در توزیع مناسب ناموفق عمل می‌کند، از طرف دیگر چنان که می‌دانیم مکانیسم بازار به سازوکاری اطلاق می‌شود که طی آن پول بین خریداران و فروشندگان مبادله می‌شود. در این میان نیز برای دستیابی به بهترین توزیع کالاها و خدمات طراحی‌های مختلفی از یک بازار می‌تواند صورت بگیرد. بنابراین هر بازار با توجه به ماهیت کالاها و خدماتی که در آن عرضه می‌شود به طرح و شکلی خاص نیازمند است. اینجاست که موضوعی به نام طراحی بازار اهمیت پیدا می‌کند.

مطالبی که درباره نقش اطلاعات پنهان در پیش‌بینی رخدادهای آینده در بازار بیان شد، همگی موید این نکته‌اند که یک پیش‌بینی خوب از بازار می‌تواند کارگزاران را به سوی نمایان ساختن انگیزه و اطلاعات خود برای فعالیت‌های آتی در بازار سوق دهد. از آنجایی که به طور معمول چنین پیش‌بینی‌هایی در نظریه طراحی مکانیسم مورد مطالعه قرار می‌گیرد مدل‌های بسیاری درباره ارتباط میان این دو موضوع ارائه شده‌اند. با این وجود در امر پیش‌بینی بازار مدل‌هایی نیز وجود دارند که ارتباط کمتری را با مباحث طرح‌شده در نظریه طراحی مکانیسم نشان می‌دهند. برای طراحی مدل در یک بازار مواردی در نظر گرفته می‌شود که از آن جمله می‌توان به تنظیمات بازار، تعداد کالا‌های موجود در بازار، سیاست‌های بازار درباره قیمت نهاده‌ها و کالاها، دستمزدها، میزان عرضه و تقاضا و... اشاره کرد. شایان ذکر است، هر پژوهشی که در این زمینه انجام می‌گیرد فروض خاصی را برای ساخت مدل خود در نظر گرفته که بسته به آنها نتیجه نهایی برگرفته‌شده از مدل نیز متغیر خواهد بود.

منبع:

در نگارش این مطلب از کتاب «مقدمه‌ای بر نظریه طراحی مکانیسم» به قلم تیلمن برگرز و مقاله «پیش‌بینی بازار، طراحی مکانیسم و نظریه بازی‌های مشارکتی» نوشته وینسنت کنیتزر و همچنین سایت ویکی‌پدیا استفاده شده است.