احتمال سقوط
شانس اردوغان برای پیروزی چقدر است؟
برای رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه انتخابات روز 14 می از اهمیت تاریخی ویژه‌ای برخوردار است. صد سال از تاسیس جمهوری سکولار مصطفی کمال آتاتورک می‌گذرد و در صورت پیروزی اردوغان، او این قدرت را پیدا می‌کند که حتی بیش از قبل تاثیر خود را بر مسیر ترکیه به عنوان یک وزنه سنگین ژئواستراتژیک 85 میلیون‌نفری بگذارد.
در همین راستا، ترسی که در غرب وجود دارد این است که اردوغان این لحظه را فرصتی برای پیشبرد الگوی حکومت‌داری مذهبی محافظه‌کارانه، که مشخصه آن تقابل منطقه‌ای است، ببیند.
این انتخابات همچنین بر امنیت اروپا و خاورمیانه هم تاثیر بسزایی خواهد داشت. کسی که انتخاب می‌شود سرنوشت وقایع بسیاری را در آینده مشخص می‌کند؛ از جمله نقش ترکیه در ائتلاف ناتو، روابط این کشور با ایالات متحده، اتحادیه اروپا و روسیه، سیاست مهاجرت، نقش آنکارا در جنگ اوکراین و چگونگی مدیریت تنش‌ها در مدیترانه شرقی.
از منظر سیاست داخلی، ترکیه این فرصت را دارد تا با کنار زدن اردوغان، آسیب حکومت او به «سکولاریسم» و «دموکراسی» را متوقف کند و در راه تغییر به سوی دولتی دموکرات‌تر قدم بردارد.
مخالفان اردوغان معتقدند ادامه حکومت او میراث آتاتورک در ترکیه را نابود خواهد کرد. اردوغان با مخالفانی روبه‌رو است که پشت سر کمال قلیچداراوغلو، ملقب به «گاندی ترک» قرار دارند؛ کسی که قول تغییرات بزرگی را داده است.
پایان دو دهه حکومت اردوغان
انتخابات پارلمان و ریاست جمهوری ترکیه در کمتر از دو هفته دیگر برگزار می‌شود. اردوغان در این انتخابات با چالش بی‌سابقه‌ای روبه‌رو است که می‌تواند به دو دهه حکومت او پایان دهد.
رای‌دهندگان در روز 14 می به پای صندوق‌های رای می‌روند تا در کمتر از سه ماه پس از زلزله شش فوریه، که بیش از ۵۰ هزار نفر را کشت و بیش از 9 /5 میلیون نفر را در جنوب ترکیه و شمال سوریه آواره کرد، سرنوشت دموکراسی ترکیه را تعیین کنند.
به گزارش CNN این انتخابات در بحبوحه یک بحران اقتصادی جدی و آنچه تحلیلگران آن را «فرسایش دموکراتیک» در دولت اردوغان می‌نامند، برگزار خواهد شد. بر اساس پیش‌بینی نظرسنجی‌ها، امسال میزان مشارکت رای‌دهندگان بی‌سابقه بوده و رقابت تنگاتنگی بین اردوغان و کمال قلیچداراوغلو، کاندیدای اصلی اپوزیسیون، رهبر حزب جمهوریخواه خلق (CHP) و نامزد ریاست‌جمهوری حزب اتحاد ملت (به اصطلاح بلوک 6) در خواهد گرفت.
به نظر می‌رسد ساختار جمعیتی ترکیه نیز در این زمینه نقش مهمی ایفا کند. بیشتر استان‌های آسیب‌دیده در زلزله فوریه، مقر اردوغان و حزب عدالت و توسعه بود. اما احمد ینر، رئیس شورای عالی انتخابات (YSK) ماه گذشته گفت که انتظار می‌رود حداقل یک میلیون رای‌دهنده در مناطق زلزله‌زده امسال در بحبوحه بی‌خانمانی رای ندهند. برخی تحلیلگران می‌گویند حتی اگر قلیچداراوغلو در انتخابات پیروز شود، ممکن است اردوغان بدون کشمکش قدرت را به جانشین خود واگذار نکند.
ساختار انتخابات ترکیه
دولت ترکیه هر پنج سال یک‌بار انتخابات برگزار می‌کند. نامزدهای ریاست‌جمهوری می‌توانند از سوی احزابی که در انتخابات پارلمانی گذشته از آستانه کسب پنج‌درصدی رای‌دهندگان عبور کرده‌اند انتخاب شوند. همچنین این نامزدها می‌توانند از کسانی باشند که حداقل صد هزار امضا برای حمایت از نامزدی خود جمع‌آوری کرده‌اند. در پایان نامزدی که در دور اول بیش از 50 درصد آرا را کسب کند، به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب می‌شود. اما اگر هیچ نامزدی اکثریت آرا را هم به دست نیاورد، انتخابات بین دو نامزدی که بیشترین آرا را در دور اول کسب کرده‌اند به دور دوم می‌کشد.
انتخابات پارلمانی همزمان با انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار خواهد شد. ترکیه از سیستم نمایندگی نسبتی در پارلمان پیروی می‌کند و در این سیستم تعداد کرسی‌هایی که یک حزب در بین 600 کرسی مجلس به دست می‌آورد، با آرایی که به آن دست پیدا می‌کند، نسبت مستقیم دارد.
احزاب برای ورود به پارلمان باید حداقل هفت درصد آرا را -چه به تنهایی و چه در اتحاد با احزاب دیگر- به دست آورند. این رای‌گیری در 14 ماه می برگزار می‌شود و رای‌دهندگان برای هر دو انتخابات رای خود را به صورت همزمان به صندوق می‌اندازند. دومین رای‌گیری ریاست‌جمهوری در صورت برگزاری، 28 می برگزار خواهد شد. حوزه‌های رای‌گیری 14 می در ساعت هشت صبح به وقت محلی (یک بامداد به وقت شرقی) باز می‌شوند و در ساعت پنج بعدازظهر بسته خواهند شد (10 صبح به وقت شرقی). در ادامه نتایج بعد از ساعت 9 شب به وقت محلی اعلام می‌شود.
چه کسانی کاندیدا هستند؟
چهار نامزد در انتخابات ریاست‌جمهوری امسال شرکت می‌کنند. به غیر از اردوغان و قلیچدار اوغلو، محرم اینجه، رهبر حزب میانه‌رو میهن و سینان اوگان، نامزد راستگرای اتحاد اجدادی نیز در انتخابات نامزد شدند. اینجه که برای بار دوم نامزد ریاست‌جمهوری می‌شود در سال 2018 در برابر اردوغان شکست خورده است. او در ماه مارس از CHP جدا شد و به‌رغم درخواست آن حزب از او برای کناره‌گیری، امضای کافی برای پیوستن به رقابت‌های ریاست‌جمهوری را به دست آورد. مورات سامر، استاد علوم سیاسی در دانشگاه کوچ استانبول در مصاحبه با CNN گفت اینجه که با قلیچداراوغلو اختلاف داشت، به‌رغم اینکه می‌داند بعید است در انتخابات پیروز شود، احتمالاً برای افزایش محبوبیت خود نامزد شده است. با این حال، او ممکن است به اندازه‌ای معادلات را تغییر دهد و انتخابات را به دور دوم هدایت کند. بر اساس نظرسنجی متروپل، حمایت از اینجه در حدود پنج درصد است.
دغدغه اصلی رای‌دهندگان چیست؟
نگرانی رای‌دهندگان وضعیت اقتصادی و آسیب‌های ناشی از زلزله است. حتی قبل از فاجعه فوریه، ترکیه با افزایش قیمت‌ها و بحران ارزی دست‌وپنجه نرم می‌کرد. در ماه اکتبر تورم در ترکیه به 85 درصد رسید. به گفته اولگن این وضعیت اقتصادی بر قدرت خرید مردم تاثیر گذاشته و اساساً دلیل کاهش محبوبیت اردوغان هم این موضوع است. او معتقد است، «این شرایط نقطه ضعف بزرگی برای اردوغان خواهد بود». تحلیلگران معتقدند که رای‌دهندگان نیز به افرادی که توانایی بیشتری در مدیریت پیامدهای زلزله و همچنین محافظت از کشور در برابر بلایای آینده دارند رای می‌دهند؛ به اضافه اینکه محبوبیت اردوغان تاثیر سیاسی مورد انتظار را هم نداشته است.
نظرسنجی ماه آوریل متروپل نشان می‌دهد که رای‌دهندگان بیشتری بر این باورند که اردوغان و ائتلاف مردمی او در مقایسه با قلیچداراوغلو و ائتلاف ملت او می‌توانند به بهبود اثرات زلزله کمک کنند. به نظر می‌رسد اینکه کدام حزب راه‌حل مناسبی برای رسیدگی به این آسیب‌پذیری‌ها و افزایش انعطاف‌پذیری ترکیه در برابر این بلایای ملی ارائه می‌دهد، مهم خواهد بود. جدا از اقتصاد و مدیریت دولت در مورد بلایای طبیعی مکرر ترکیه، رای‌دهندگان احتمالاً نگران رویگردانی اردوغان از دموکراسی هستند. چیزی که مخالفان برای برگرداندن آن به مسیر خود تلاش کرده‌اند.
نظرسنجی‌ها چه می‌گویند؟
نظرسنجی متروپل پیش‌بینی می‌کند در انتخابات 14 ماه می تعداد بی‌سابقه‌ای از رای‌دهندگان شرکت کنند. به گزارش رسانه‌های ترکیه ینر، رئیس شورای عالی انتخابات، ماه گذشته گفت که انتظار می‌رود نزدیک به پنج میلیون رای‌دهنده برای اولین‌بار در انتخابات سال جاری شرکت کنند. نکته قابل توجه آن است که اکثر آنها تنها اردوغان را به عنوان یک رهبر می‌شناسند. نظرسنجی متروپل نشان می‌دهد که در دور اول انتخابات، رای‌دهندگان بیشتر از قلیچداراوغلو حمایت می‌کنند و اردوغان در رتبه دوم و پس از آن اینجه و اوگان قرار دارند. تاکنون حمایت از قلیچداراوغلو 6 /42 درصد و اردوغان 1 /41 درصد بوده است. اگر اینجه از رقابت‌های ریاست‌جمهوری کناره‌گیری کند، احتمالاً تعداد بیشتری از رای‌دهندگان به قلیچداراوغلو روی می‌آورند تا اردوغان. با وجود این، در انتخابات پارلمانی حزب عدالت و توسعه اردوغان در نظرسنجی‌ها پیشتاز است.
طی سال‌ها، دولت اردوغان مخالفان را ساکت کرده و منتقدان، به‌ویژه آنهایی را که از حزب دموکراتیک خلق (HDP) طرفدار کردها هستند، به دلیل ادعای وابستگی به حزب شبه‌نظامی کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) بازداشت کرده است. ترکیه، ایالات متحده و اتحادیه اروپا (پ‌ک‌ک) را یک سازمان تروریستی می‌دانند. HDP نامزدی برای ریاست‌جمهوری معرفی نکرده است، اما روز جمعه رسماً از قلیچداراوغلو حمایت کرد و گفت که حزب در حال انجام «وظیفه تاریخی خود در قبال سنت و نسل آینده» است. HDP که در ماه مارس اعلام کرد نامزدهایش تحت نظر حزب چپ سبز در انتخابات شرکت می‌کنند، افزود که در ائتلاف کارگر و آزادی در انتخابات پارلمانی حضور خواهند داشت. این بلوک که در سال 2022 تاسیس شد یک ائتلاف شش‌حزبی چپ به رهبری HDP است. تحلیلگران انتظار دارند پایگاه رای‌دهندگان HDP نقش تعیین‌کننده‌ای در انتخابات ایفا کند و احتمالاً معادلات را به اندازه کافی به نفع قلیچداراوغلو تغییر دهند. نظرسنجی متروپل در ماه گذشته نشان می‌دهد که اکثریت قاطع رای‌دهندگان HDP احتمالاً به رقیب اصلی اردوغان رای خواهند داد.
اگر اردوغان در انتخابات شکست بخورد چه اتفاقی می‌افتد؟
برخی از ناظران می‌گویند که اگر اردوغان با اختلاف اندکی انتخابات را از دست بدهد، این امکان را برای او به وجود می‌آورد که به نتایج اعتراض کند. اگر تجربه گذشته معیار باشد، آن‌وقت رئیس‌جمهور و حزب عدالت و توسعه ممکن است به راحتی شکست را نپذیرند؛ چراکه در جریان انتخابات شهردار استانبول و آنکارا در سال 2019، حزب عدالت و توسعه کنترل مرکز مالی و پایتخت کشور را از دست داد و این اتفاق مقامات حزبی از هر دو شهر را بر آن داشت تا نتایج را با استناد به بی‌نظمی در رای‌گیری رد کنند. پیشتازی حزب CHP در استانبول بسیار محدود بود و در نهایت به رای شورای عالی انتخابات (YSK) به نفع یک انتخابات مجدد منجر شد که مخالفان شدیداً به آن اعتراض کردند. پس از آن اکرم امام اوغلو، نامزد حزب CHP استانبول در انتخابات مجدد پیروز شد و ضربه‌ای به اردوغان وارد کرد. تحلیلگران استقلال YSK را مورد تردید قرار می‌دهند و معتقدند که ممکن است شورای عالی انتخابات به درخواست‌های احتمالی برای بازشماری مجدد آرا تن دهد. گزارش Freedom House در سال 2023 نشان می‌دهد که قضات YSK که بر تمامی مراحل رای‌گیری نظارت می‌کنند توسط نهادهای قضایی تحت سلطه AKP منصوب می‌شوند و اغلب در تصمیم‌گیری‌های خود به حزب عدالت و توسعه پایبند هستند. این گروه مدافع مستقر در واشنگتن معتقد است که «تسلط نهادی» حزب عدالت و توسعه در رسانه‌ها و سایر شاخه‌های جامعه نیز «زمین بازی انتخاباتی» را به نفع اردوغان تغییر می‌دهد.
بیماری اردوغان
اردوغان سه روز پس از آنکه عفونت معده او را از رقابت‌های انتخاباتی قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی در 14 می دور نگه داشت، برای اولین‌بار در روز 29 آوریل در انظار عمومی ظاهر شد. این رهبر 69ساله با چهره‌ای خندان بر صحنه جشنواره هوانوردی استانبول رفت و برای هواداران خود گل پرتاب کرد. او روز شنبه به همراه متحد نزدیک خود الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان و عبدالحمید دبیبه، نخست‌وزیر لیبی به این مراسم رفت. او از زمانی که سه‌شنبه شب هفته گذشته در مقابل دوربین‌ها به‌طور زنده بیمار شد، در حال استراحت بود. فخرالدین کوجا، وزیر بهداشت ترکیه، گفته است که اردوغان از بیماری گوارشی رنج می‌برد؛ مشکل گوارشی به راحتی قابل درمان است و معمولاً در عرض چند روز برطرف می‌شود. با این حال بیماری اردوغان موضع او را در مهم‌ترین انتخابات ترکیه در دو دهه اخیر تضعیف کرده است.
با توجه به نظرسنجی‌ها به نظر می‌رسد رجب طیب اردوغان برای اولین‌بار در خطر سقوط و از دست دادن قدرت قرار دارد. نتیجه انتخابات 14 می، نه‌تنها سرنوشت ترکیه بلکه چهره خاورمیانه را هم برای سال‌ها تغییر خواهد داد.
