صف‌آرایی در خاورمیانه

   زهرا اکبری: ائتلاف‌سازی‌های اخیر در خاورمیانه یادآور رقابت‌ها و تنش‌های دوران جنگ سرد است. خاورمیانه به دلیل گستردگی تنش‌ها و اختلافات وسیع و داشتن مواد خام برای تامین انرژی، از میدان‌های مهم مانور قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای و بین‌المللی به حساب می‌آید. از همین‌رو آمریکا و روسیه هرکدام تلاش می‌کنند هم‌پیمانان منطقه‌ای خویش را در خاورمیانه افزایش دهند و برای تامین مقاصدشان یارگیری کنند. اخیراً جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، سفر خاورمیانه‌ای خود را با دیدار از اسرائیل، کرانه باختری و عربستان سعودی به پایان رساند. او در این سفر به اشتباه استراتژیک آمریکا در خاورمیانه اشاره کرد و تاکید داشت که آمریکا اجازه نمی‌دهد منطقه به‌دست چین، روسیه و ایران بیفتد. درست بعد از سفر رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه بود که کاخ کرملین از سفر قریب‌الوقوع پوتین به تهران خبر داد. قرابت زمانی این سفرها همچنان بیانگر اهمیت و جایگاه خاص خاورمیانه در سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ است. برخی از تحلیلگران معتقدند آمریکا و غرب تلاش کرده‌اند با تحریم روسیه به دلیل جنگ اوکراین،‌ این کشور را منزوی کنند و حالا پوتین با این سفرها نشان می‌دهد که روسیه نه‌تنها منزوی نشده بلکه در تلاش است که جای پای خود را در خاورمیانه محکم کند تا در جنگی که میان ابرقدرت‌ها در خاورمیانه رخ داده عقب نماند. به عبارت دیگر روسیه قصد ندارد به‌دلیل درگیری در اوکراین، روابط استراتژیک خود را با متحدانش در غرب آسیا  رها کرده و این منطقه راهبردی را به آمریکا واگذار کند. گفته می‌شود هدف اساسی سفر پوتین به ایران، ایجاد نفوذ روسیه در آسیای غربی است؛ زیرا این کشور پس از جنگ در اوکراین، نفوذ ژئوپولیتیک خویش را در غرب و آسیای شرقی تقریباً از دست داده است و اکنون از طریق ایران به دنبال گسترش نفوذش در خاورمیانه است. سفر پوتین به تهران نشان از آن دارد که ایران و روسیه برای نزدیکی بیشتر به‌سوی یکدیگر گام برمی‌دارند. عوامل و متغیرهای متعددی پیشران گسترش روابط همگرایانه دو کشور در شرایط فعلی هستند. اما چنین تحرکاتی قوام‌بخش سیاست نگاه به شرق به‌عنوان رویکرد غالب سیاست خارجی ایران خواهد بود. مساله مهمی که مطرح می‌شود این است که با قرار گرفتن ایران در بلوک روسیه چه سرنوشتی در انتظار برجام است؟ در این پرونده تلاش می‌کنیم علاوه بر بررسی تحولات اخیر در خاورمیانه به این پرسش‌ها پاسخ دهیم که آیا مفهوم امنیت در خاورمیانه در حال تغییر است؟ برندگان و بازندگان اتحادهای جدید در خاورمیانه کدام کشورها هستند؟ دگرگونی ماهیت اتحادها و ائتلاف‌ها چگونه منافع ایران را تحت تاثیر قرار خواهد داد؟