صلح در خاورمیانه

دو هفته اول حضور ترامپ در دفتر بیضی‌شکل با لحظات شگفت‌آوری همراه بود. با این حال پیشنهاد او برای در دست گرفتن کنترل غزه در 4 فوریه از همه غیرعادی‌تر بود. او نظرات شرورانه‌ای مانند پاکسازی قومی و بی‌تفاوتی مرگبار نسبت به حقوق فلسطینیان را با پیشنهاد فی‌البداهه‌اش در مورد یکی از دشوارترین مسائل دنیا ترکیب کرد. آقای ترامپ در دور اول ریاست‌جمهور‌ی‌اش فرآیند انعقاد پیمان ابراهیم بین اسرائیل و تعدادی از دولت‌های عرب را هدایت و در ماه ژانویه به برقراری آتش‌بس در غزه کمک کرد. آتش‌بسی که دولت بایدن در مدت یک سال موفق به برقراری آن نشده بود. احتمال دارد که تازه‌ترین مداخله‌گری او نیز خاورمیانه را زیرورو کند. خطر آنجاست که چنین پیشنهادی تندروها را گستاخ‌تر کند و متحدان آمریکا دیگر از تلاش‌های ترامپ در برقراری ثبات حمایت نخواهند کرد.

آقای ترامپ طرحش را بلافاصله پس از دیدار با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در کاخ سفید مطرح کرد. دیپلمات‌ها امیدوار بودند که آقای ترامپ نتانیاهو را به پیشبرد مرحله دوم آتش‌بس غزه وادار کند و طبق آن تمامی گروگان‌ها به خانه بازگردند و نیروهای اسرائیلی نیز دست از جنگ بکشند و از غزه خارج شوند. برخلاف انتظار آنها، آقای ترامپ پیشنهاد کرد که دو میلیون ساکن غزه با تشویق یا به اجبار از منطقه خارج شوند و به اردن، مصر یا کشورهای دیگر بروند. او گفت که نیروهای آمریکایی در این کار مشارکت خواهند کرد. 

ترامپ گفت که پس از خروج مردم، آمریکا با پول خارجیان منطقه را بازسازی و به زیباترین نوار ساحلی در خاورمیانه تبدیل می‌کند. در آن زمان بخشی از فلسطینی‌ها می‌توانند بازگردند. او تلویحاً اعلام کرد که فلسطینی‌ها در ازای رونق و شکوفایی منطقه باید موضوع تاریخی سلب مالکیت کشورشان را فراموش کنند و از رویای کشور شدن دست بردارند. دیدگاه بزرگ‌تر آقای ترامپ آن است که پیمان ابراهیم را به عربستان سعودی تعمیم دهد و سپس با گروه‌بندی جدید اسرائیل، آمریکا و اعراب سنی به مهار ایران بپردازد که تا بمب هسته‌ای فاصله زیادی ندارد. آقای ترامپ ساعاتی قبل از اظهارنظر درباره غزه و صدور یک دستور اجرایی کارزار فشار حداکثری علیه ایران را تایید کرد تا با اعمال تحریم‌ صادرات نفت این کشور را به صفر برساند.

برای درک مشکلات طرح آقای ترامپ نیازی نیست که برنده جایزه صلح نوبل باشید. از جنبه اخلاقی، این طرح نوعی تصرف سرزمین و پاکسازی قومی به شمار می‌رود که هیچ وزنی برای حق تعیین سرنوشت یا حاکمیت فلسطینیان قائل نیست. آقای ترامپ با پیشنهادش دیدگاه چین و روسیه مبنی بر اینکه «حق با قدرت است» را تایید می‌کند. از جنبه علمی نیز این طرح را نمی‌توان آغاز کرد. رای‌دهندگان آمریکایی تمایلی ندارند که نیروهای بیشتری به خاورمیانه بفرستند. همان‌گونه که آقای ترامپ قبلاً اشاره کرده بود آمریکا سابقه خوبی در ساخت دولت در آن منطقه ندارد. کشورهای عرب در برابر پذیرش آوارگان غزه مقاومت خواهند کرد، چون بازخورد منفی عمومی بر سر آوارگی فلسطینیان می‌تواند به سلب قدرت آنها بینجامد. بنابراین تعجبی ندارد که مقامات دولت ترامپ از همان روز بعد تلاش کردند طرح او را کمرنگ کنند. آنها گفتند که او قول استفاده از ارتش آمریکا را نداده است و آوارگی فلسطینیان نیز موقتی خواهد بود.

با این حال تشخیص آقای ترامپ رشته‌هایی از واقعیت دارد. او به‌درستی می‌گوید که غزه یک چاه جهنمی است که به خاطر جنگ ویران شده است. و اینکه این وضعیت تا زمانی که اسرائیلی‌ها از صلح مطمئن نشوند، حماس کنترل غزه را در دست داشته باشد، حکومت خودخوانده فلسطین (PA) در کرانه باختری مداخله می‌کند و دیگر نقاط جهان بدون هیچ اقدام عملی صرفاً درباره طرح دو‌دولتی حرف می‌زنند تغییری نخواهد کرد. آقای ترامپ گفت: شما نمی‌توانید یک اشتباه را بارها و بارها مرتکب شوید.

او همچنین به‌درستی می‌گوید که ما به تفکرات تابوشکن بیشتری نیاز داریم تا جوانان غزه فضای بازتری پیدا کنند. برای مثال، این منطقه می‌تواند زمین‌هایی را در همسایگی خود در مصر اجاره کند یا با پیشروی در دریا زمین بیشتری به دست آورد. بازگشت به فرمول قدیمی که در آن یک نهاد ضعیف وابسته به سازمان ملل وضعیت پناهندگی ساکنان را تداوم می‌دهد و وانمود می‌کند آنها را برای بازگشت دولت خودخوانده فلسطین آماده می‌کند صرفاً به بروز مجدد شرایطی می‌انجامد که به حماس اجازه رشد و آمادگی برای جنگ داده بود. 

مسیر صلح باریک است و به دگرگونی‌ رهبری حماس در غزه، نیروهای امنیتی به رهبری حکومت خودخوانده فلسطین و اعراب و همچنین پول نقد کشورهای غربی و کشورهای خلیج‌ فارس نیاز دارد. به موازات آن، گفت‌وگوهای مربوط به طرح دودولتی می‌تواند رویای ترامپ در مورد اتحاد منطقه‌ای و انعقاد پیمان‌ها را تحقق بخشد. خاورمیانه قطعاً به اندیشه‌های جدید نیاز دارد، اما آقای ترامپ با ارائه پیشنهادی فی‌البداهه، غیرعملی و غیراخلاقی باورپذیری و اعتبار آمریکا را زیر سوال برد. طرح او در نهایت ممکن است به بروز آشوب و قدرت‌گیری افراط‌گرایان بینجامد. حماس اکنون می‌گوید که آمریکا نشان داد اهمیتی برای مردم غزه قائل نیست. راست افراطی اسرائیل می‌تواند رویای اخراج فلسطینیان از غزه و ساخت شهرک در آنجا را از سر گیرد. همچنین آقای ترامپ متحدانی را از خود می‌رنجاند که برای برقراری صلح به آنها نیاز دارد. شاید او امیدوار است که بتواند با استفاده از تهدید اخراج فلسطینی‌ها عربستان سعودی را وادار کند اسرائیل را به رسمیت بشناسد. به احتمال زیاد، در چنین وضعیتی سعودی‌ها آشتی را غیرممکن می‌دانند.