بلندپروازان در برابر اربابان

زمانی که چت جی‌پی‌تی در نوامبر سال 2022 به‌طور ناگهانی توجه همگان را جلب کرد بنگاه نوپای اوپن ای‌آی که سازنده آن بود بیش از همه مورد توجه جهان تجارت قرار گرفت. اما اکنون و طبق معمول شرکت‌های بزرگ فناوری به عرصه بازگشته‌اند. شرکت ان‌ویدیا (Nvidia) سازنده تراشه‌های شتابگر که عنصر اصلی در هوش مصنوعی زایشی به‌شمار می‌روند با غول فناوری مایکروسافت رقابت ‌می‌کند تا به ارزشمندترین شرکت جهان تبدیل شود. این شرکت همانند مایکروسافت در مجموعه‌ای از بنگاه‌های نوپا سرمایه‌گذاری می‌کند و امیدوار است با این کار پیشتازی خود را حفظ کند. قابل پیش‌بینی است که به خاطر ذهنیت ضدفناوری مقامات تنظیم‌گری هر دو شرکت در صدر فهرست نظارت آژانس‌های ضدتراست قرار می‌گیرند. نیازی به جست‌وجوی زیاد نیست. در سال‌های اخیر، آژانس‌های ضدتراست تلاش‌هایشان را به شدت افزایش داده‌اند تا اندازه شرکت‌های بسیار بزرگ را کوچک‌تر کنند. همزمان، شرکت‌های پرسابقه فناوری در سیلیکون‌ولی سال‌هاست که تمایل دارند قلمرو دیجیتال خود را گسترده‌تر کنند. موضوع شگفت‌آور به سرعت عملکرد مقامات مقابله با تراست مربوط می‌شود. تحقیقات آنها از قدیم همانند هزارتو بوده است. به عنوان مثال 40 سال طول کشید تا دادگاه عالی به شرکت بزرگ آمریکایی نمورس (Nemours) سازنده مواد شیمیایی دستور دهد تا به سرمایه‌گذاری غیررقابتی خود در جنرال‌موتورز پایان دهد. سرمایه‌گذاری‌ها در ابتدا در سال 1917 و زمانی آغاز شد که جنرال‌موتورز هنوز یک شرکت کاملاً نوپا بود. کمیسیون تجارت فدرال که یک آژانس آمریکایی ضدتراست است هنوز با غول رسانه اجتماعی متا (Meta) درگیری دارد تا بتواند فرآیند خرید اینستاگرام و واتس‌اپ از سوی فیس‌بوک را که به ترتیب 12 و 10 سال قبل اتفاق افتاد ابطال کند.  اما در حال حاضر مقامات مقابله با تراست به جای آنکه منتظر پایان معاملات باشند ترجیح می‌دهند پیش‌دستی کنند. آنها تلاش می‌کنند با سرعت وارد عمل شوند و جلوی انعقاد قراردادها را بگیرند.  به‌طور کلی، مقامات بر دو حوزه تمرکز دارند. اول اینکه آیا شرکت‌های بزرگ جهان قصد دارند با روش‌هایی غیررقابتی کسب‌وکارها را به محصولات خود وابسته کنند یا خیر. موضوع دوم به کنترل مربوط می‌شود: آیا برخی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌هایی که در زمینه هوش مصنوعی زایشی انجام می‌گیرند، نوعی قراردادهای پنهان تملیک هستند که می‌خواهند ملاحظات ضدتراستی را دور بزنند؟ شرکت ان‌ویدیا از حوزه اول هدف بازرسی قرار گرفته است. وزارت دادگستری آمریکا تحقیقات را بر عهده دارد و اتهامات را بررسی می‌کند. شرکت متهم است که کاربران واحدهای پردازنده گرافیکی (GPU) را به استفاده از نرم‌افزار خودش وادار می‌کند و بنابراین کمبود GPU محصول سوء‌عملکرد این شرکت است. ان‌ویدیا از هرگونه اظهارنظر در این زمینه خودداری کرد. پرونده مایکروسافت بیشتر به حوزه دوم مربوط می‌شود. کمیسیون تجارت فدرال تحقیقاتی بازاری را درباره سرمایه‌گذاری 13 میلیارددلاری این شرکت در اوپن ای‌آی آغاز کرد. طبق این سرمایه‌گذاری مایکروسافت 49 درصد از سودها را نصیب خود می‌کند. همچنین کمیسیون موضوع استخدام اکثر کارکنان شرکت اینفلکشن (Inflection) رقیب اوپن ای‌آی در ماه مارس از سوی مایکروسافت را در دستور کار دارد. شرکت مایکروسافت نیز از هرگونه اظهارنظر خودداری کرد. تعدادی دیگر از بنگاه‌‌های بزرگ فناوری هم تحت نظارت کمیسیون قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال، سرمایه‌گذاری‌های آمازون و آلفابت در شرکت آنتروپیک (Antropic) سازنده الگوهای زبانی بزرگ هدف تحقیقات کمیسیون قرار دارند.  مسلم است که اطلاعات مربوط به این تحقیقات در اختیار عموم قرار نمی‌گیرد. با این حال اداره رقابت و بازارهای بریتانیا که یک نهاد مقابله با تراست است به تازگی تحقیقاتش درباره الگو‌های زبانی بزرگ را انتشار داد. این نهاد همچنین دو قرارداد شرکت مایکروسافت را بررسی می‌کند. به گفته این نهاد، بزرگ‌ترین نگرانی به نقش بالقوه چند غول فناوری در شکل‌دهی بازار به روش‌هایی غیررقابتی مربوط می‌شود. اداره رقابت و بازارها متذکر می‌شود که از سال 2019 شرکت‌های آلفابت، آمازون، اپل، متا، مایکروسافت و ان‌ویدیا بیش از 90 قرارداد مشارکت با سازندگان الگو‌های زبانی بزرگ به امضا رسانده‌اند که عمدتاً به شکل خرید سهام اقلیت هستند. نگرانی از این بابت است که چنین شرکت‌هایی می‌توانند از طریق تامین نهاده‌های حیاتی مانند توان رایانش و داده‌ها به شرکای خود فشار بیاورند، یا دسترسی مصرف‌کنندگان به سکوهایشان را کنترل کنند. همچنین ممکن است برخی از قراردادها به گونه‌ای ساختاربندی شوند که از تحقیقات مربوط به ادغام دور بمانند.  دولت آمریکا هم نگرانی‌های مشابهی دارد. اما مقامات مقابله با تراست صرفاً بر الگوهای زبانی بزرگ متمرکز نیستند. آنها دامنه بزرگی از GPU تا اپلیکیشن‌های مصرف‌کنندگان را زیر پوشش قرار داده‌اند. تحقیقات کمیسیون تجارت فدرال درباره قرارداد مایکروسافت و اینفلکشن از گونه‌ای دیگر است. کمیسیون بررسی می‌کند که آیا مایکروسافت در زمان استخدام اکثر کارمندان اینفلکشن برگه‌های مناسب ادغام را تحویل داده و پول دسترسی غیرانحصاری به فناوری آنها را پرداخته است؟ به عبارت دیگر، کمیسیون به این شک دارد که چنین قراردادی یک معامله مخفی تملیک باشد که با هدف دور ماندن از تحقیقات ضدتراستی تنظیم شده است. مایکروسافت می‌‌گوید این اصلاً یک قرارداد تملیک نیست و آنچه از اینفلکشن باقی می‌ماند یک شرکت مستقل است. این حوزه پیچیدگی‌های زیادی دارد. ساخت الگو‌های زبانی بزرگ همانند استخراج نفت سرمایه‌ زیادی می‌خواهد. نیازمندی به توان رایانشی، اطلاعات دیجیتال و نیروی انسانی متخصص آنقدر شدید است که سازندگان الگو‌ها راهی ندارند به‌جز آنکه به پشتیبانی غول‌های فناوری اتکا کنند. شرکت‌های بزرگ فناوری ترازنامه، داده و زیرساختارهای ابری دارند و همچنین مهر تاییدی بر محصولات آنها می‌زنند. علاوه بر این، از آنجا که تعداد این نوع قراردادها بسیار زیاد است نمی‌توان با اطمینان اعلام کرد که غول فناوری یک یا چند بنگاه نوپا را زیر سلطه گرفته است. ساتیا نادلا، مدیرعامل مایکروسافت زمانی درباره شرکت اوپن ای‌آی گفته بود که بنگاه ما «زیردست آنها، بالادست آنها و محاط بر آنها» است. این جمله نوعی انحصار را تداعی می‌کرد اما وقتی اوپن ای‌آی از مشارکت با اپل -رقیب مایکروسافت- پرده برداشت خانم نادلا آزرده‌خاطر شد.  مقابله با تراست از نظر سیاسی هم دشواری‌هایی دارد. اگر مداخله‌ها سنگین باشند سیاستمداران مخالف چین مقامات را به سرکوب نوآوری متهم می‌کنند و آن را به نفع رقیب (چین) می‌دانند. اما حداقل جا برای مداخله‌های ملایم باز است. هوش مصنوعی زایشی دگرگونی‌های بزرگی را به همراه می‌آورد، هرچند مشخص نیست این دگرگونی‌ها در کدام حوزه‌ها باشند. اگر شرکت‌های موجود به حال خود رها شوند قطعاً از توانمندی‌هایشان استفاده می‌کنند تا آن تحولات را به سمتی سوق دهند که به نفع‌شان باشد. مقررات‌گذاران وظیفه دارند مانع از آن شوند که آنها رقابت را زیر پا خرد کنند. بنابراین با تمام سرعت پیش می‌روند. فقط نباید در این راه آسیب‌های شدید ایجاد کنند.