دروغگوی راستگویان

نتایج یک پژوهش مشهور و پراستناد رفتار مالی که به یک روش مرجع برای جلوگیری از تقلب تبدیل شده بود، جعلی از آب درآمد. این پژوهش را «دن آریلی»، اقتصاددان آمریکایی که علوم شناختی، روانشناسی و اقتصاد را با هم درآمیخته و نتایج قابل توجهی دریافت کرده انجام داده بود. با این حال اکنون گروهی از دانشمندان دریافته‌اند آریلی با استناد به داده‌های جعلی این پژوهش را انجام داده و نمی‌توان به آن استناد کرد. بر اساس مقاله‌ای که سال 2012 منتشر شد، زمانی که مردم نوعی تعهدنامه را امضا می‌کردند، توجه به محل امضا می‌توانست میزان صداقت آنها را مشخص کند. بر اساس نتایج این پژوهش، افرادی که بالای فرم تعهدنامه را امضا کرده بودند، نسبت به افرادی که امضای خود را در پایین ثبت کردند، خوداظهاری‌های آمیخته با دروغ کمتری را به ماموران بیمه ارائه داده‌اند. این روش ساده که به مدت 10 سال یک راه به ظاهر ارزان و موثر برای مبارزه با کلاهبرداری به شمار می‌رفت، از طریق یک شرکت بیمه پذیرفته شد و مورد استفاده قرار گرفت. همچنین سازمان‌های دولتی مختلفی در سراسر جهان یافته‌های این پژوهش را به مدیران و کارشناسان خود آموزش دادند. نکته مهم‌تر اینکه، نتایج این پژوهش در میان پژوهشگران و محققان دانشگاه‌های مختلف جهانی نیز سروصدای عجیبی بر پا کرده بود و محققان، بیش از 400 بار در پژوهش‌های خود به آن استناد کردند. موضوع به همین‌جا ختم نشد. نتایج این پژوهش سبب شد تا مکس بازرمن، استاد مدیریت بازرگانی دانشکده بازرگانی هاروارد و دن آریلی، روانشناس و اقتصاددان رفتاری دانشگاه دوک به عنوان دو نفر از نویسندگان پژوهش، به شهرتی غیرقابل باور دست یابند و جوامع دانشگاهی این دو نفر را به عنوان رهبران مطالعات مربوط به حوزه‌های تصمیم‌گیری، اقدامات غیرمنطقی و رفتار غیراخلاقی انتخاب و معرفی کنند. این پژوهش حتی پای دن آریلی را به TED Talk باز کرد و جایگاهش را به عنوان ستون‌نویس ثابت حوزه مشاوره روزنامه وال‌استریت ژورنال ارتقا داد. او در تمامی سخنرانی‌ها و نوشته‌های خود، بر پایه نتایج این پژوهش، بر جمله کلیدی «چرا صداقت را رعایت نمی‌کنیم و به دیگران -و به ویژه خودمان- دروغ می‌گوییم؟» تکیه کرد. تکیه بر این جمله و نتایج این پژوهش سبب شد تا فیلم سخنرانی‌های دن آریلی بیش از 100 میلیون بار دیده شود. اما اکنون و با مطرح شدن ابهاماتی درباره داده‌های جعلی پژوهش صداقت، نه‌تنها بخش زیادی از باورپذیری مردم به مطالعات این حوزه کاهش یافته، بلکه اعتبار علمی دن آریلی نیز زیر سوال رفته است.

داستان از کجا شروع شد؟

شک و تردید به نتایج پژوهش‌هایی که دن آریلی در آنها به عنوان نویسنده یا پژوهشگر حضور داشته از زمانی شروع شد که جمعی از پژوهشگران تصمیم گرفتند نتایج برخی پژوهش‌ها را راستی‌آزمایی کنند. دن آریلی در سال 2008 ادعا کرده بود که ترغیب مردم به یادآوری 10 نکته پیش از انجام آزمایش‌های رفتاری، تقلب را کاهش می‌دهد. اما تیمی دیگر که درست روی همین موضوع تحقیق می‌کرد، به چنین نتیجه‌ای دست نیافت. البته در سال 2004 نیز برخی پژوهشگران نگرانی‌هایی را درباره اختلافات آماری پژوهش‌های دن آریلی مطرح کرده بودند و او نیز داده‌های اصلی را برای بررسی موضوع در اختیار نداشت و در نهایت نتوانست ادعای وجود این اختلافات آماری را ثابت کند. سوءرفتار دانشگاهی دن آریلی زمانی بیشتر به چشم آمد که در سال 2006 و زمانی که  استاد آزمایشگاه رسانه ام‌آی‌تی بود، آزمایش‌هایی از جمله شوک الکترونیکی را بدون تایید اخلاقی مورد نیاز انجام داد. پس از آن، کمیته اخلاق ام‌آی‌تی، آریلی را به مدت یک سال از انجام آزمایش منع کرد و پس از آن او به دانشگاه دوک رفت. او حتی به این موضوع نیز اعتراف کرد و آن را یک سوءتفاهم دانست. در سال 2010، آریلی در مصاحبه‌ای با NPR گفت که داده‌های دلتا دنتال، یک شرکت عالی‌رتبه ارائه‌دهنده بیمه‌های مختلف و به ویژه بیمه دندانپزشکی، نشان می‌دهد دندانپزشکان اغلب هنگام تجزیه و تحلیل اشعه ایکس، حفره‌ها را اشتباه تشخیص می‌دهند. او بر پایه آمارهایی که در اختیار داشت، حدس زد دندانپزشکان در پس این تشخیص‌های اشتباه به دنبال دریافت پول بیشتری از شرکت بیمه هستند. با این حال، سخنگوی دلتا دنتال اعلام کرد آنها هیچ داده‌ای در این زمینه جمع‌آوری نکرده‌اند. آریلی نیز ادعایش را پس گرفت و جامعه علمی را نسبت به خود بی‌اعتمادتر کرد. در آگوست 2021، داده‌های یک پژوهش میدانی در مقاله PNAS در سال 2012 به وسیله دن آریلی و چهار نفر از همکارانش دوباره از طریق وبلاگ Data Colada  تجزیه و تحلیل شد و در نهایت مشخص شد داده‌های مطالعه ساختگی است. نویسندگان این مطالعه که با دن آریلی همکاری می‌کردند نیز گفتند او تنها نویسنده‌ای بود که قبل از انتقال داده‌ها به نینا مازار که به عنوان تحلیلگر در آن پروژه فعالیت می‌کرد، به داده‌ها دسترسی داشته است. درست است که آریلی دستکاری داده‌ها در این پژوهش پیش از ارائه به تحلیلگر را انکار کرد اما ابرداده‌ها نشان داد که او فایل‌هایی ایجاد کرده و آخرین فردی بوده که آن را ویرایش کرده است. او همچنین اعتراف کرد تمام مقادیر را در یک ستون کامل از داده‌ها در ارتباط ای‌میلی با تحلیلگر که مدت کوتاهی پس از ارسال داده‌ها به او انجام شد، اشتباه نامگذاری کرده است. با در نظر گرفتن این موارد و بسیاری موارد مشابه دیگر که رد پای دن آریلی در آنها به چشم می‌خورد، برخی دانشمندان، اختلافات آماری و جعل داده‌های پژوهشی از سوی آریلی را «یک شکست علمی بزرگ» برای او نامیدند. با این حال، داده‌های به‌دست‌آمده از پژوهش‌های سال 2012 که چندی پیش منتشر شد، یک فاجعه تمام‌عیار را عیان کرد.

آریلی، پنهانکار یا دروغگو؟

پژوهشی که سبب شد اعتبار علمی دن آریلی به کلی ضایع شود و اعتبار علمی 400 پژوهش که به نتایج آن استناد کرده بودند از بین برود، به سفارش یک شرکت بیمه انجام شد. این پژوهش در سال 2012 انجام شد و نزدیک به 13 هزار و 500 راننده که به شکل تصادفی انتخاب شده بودند، در آن مشارکت داشتند. برای این رانندگان فرم تعهدنامه‌ای ارسال شد و از آنها خواسته شد با امضای بالا یا پایین فرم اعلام کنند چه میزان رانندگی کرده‌اند و آیا اطلاعاتی که ارائه کرده‌اند، صحیح بوده است یا خیر. در این پژوهش اعلام شد افرادی که بالای فرم تعهدنامه را امضا کرده بودند، مسافت بیشتری را رانندگی کرده‌اند که حدود 10 درصد بیشتر را در بر می‌گرفت. بنابراین، شرکت بیمه موظف بود هزینه بیشتری به این افراد پرداخت کند. نتایج این پژوهش آریلی حتی برای راستی‌آزمایی پرداخت‌کنندگان مالیات در بریتانیا و گواتمالا نیز مورد استناد قرار گرفت. آریلی در سال 2012 در یادداشتی با عنوان «حقیقتی درباره بی‌صداقتی» نوشته بود: «چنین ترفندها یا نشانه‌های کوچکی از عملکرد مالی افراد، دولت‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌ها را از متقلبان بزرگی که به روش‌های پانزی روی می‌آورند نجات نمی‌دهد اما می‌توانند بسیاری از تقلب‌های کوچک افراد را مهار کنند.» در نهایت، هشت سال پس از انتشار این مطالعه، نویسندگان اصلی اعلام کردند دیگر به نتایج پژوهش خود اطمینان ندارند. این اطلاعیه، زمانی صادر شد که چند پژوهشگر دیگر تلاش کرده بودند برخی از آزمایش‌های انجام‌شده از سوی دن آریلی و تیمش را تکرار کنند و نتایج مشابهی به دست آورند اما ناکام مانده بودند. پس از این اتفاق، پنج دانشمند اصلی دخیل در اجرای این پژوهش متعهد شدند آزمایش‌هایشان را دوباره اجرا کنند، اما هیچ تفاوتی در صداقت دو گروه از افرادی که پایین یا بالای فرم را امضا کرده بودند، دیده نشد. اما این بخش، فقط قسمت قابل مشاهده کوه یخ بزرگی بود که دن آریلی در پژوهش‌های خود پنهان می‌کرد. زمانی که محققان پژوهش سال 2012 خود را در سال 2020 به‌روزرسانی کردند، مشخص شد ناهنجاری‌های عمیقی در داده‌های پژوهش وجود دارد. این ناهنجاری‌ها، غیرقابل قبول بودند و به نظر می‌رسید بسیاری از مسافت‌های پیموده‌شده اولیه، پیش از آزمایش اندکی تغییر کرده‌اند. در نخستین نشانه از بروز این اشتباه، 13 هزار و 488 راننده مشارکت‌کننده در مطالعه اعلام کردند در مسافت اعلام‌شده به وسیله آنها تغییراتی لحاظ شده است. پس از آن، تمامی پنج نویسنده اصلی این مقاله و از جمله دن آریلی اعلام کردند با نتیجه‌گیری پژوهشگران وبلاگ Data Colada مبنی بر جعلی بودن داده‌ها موافق هستند و از عدم رعایت اخلاق پژوهش ابراز پشیمانی کردند. دن آریلی نیز درباره چگونگی به دست آوردن داده‌ها، پاسخ‌های مبهم و متناقضی به افکار عمومی داده است. او در پاسخ به پرسش BuzzFeed News مبنی بر اینکه چه زمانی این آزمایش از سوی شرکت بیمه انجام شد، ابتدا پاسخ داد به خوبی موضوع را به یاد نمی‌آورد؛ اما پس از آن اعلام کرد که سال 2010 یا 2011 اطلاعات را جمع‌آوری کرده است. پس از آن مشخص شد فایل اکسل که داده‌های پژوهش در آن گردآوری شده بود، در فوریه 2011 ایجاد شده، اما آریلی نتایج مطالعه را در یک سخنرانی که جولای 2008 در گوگل منتشر کرد و در سال 2009 مقاله‌ای مبتنی بر آن برای هاروارد بیزینس ریویو نوشت، مورد بحث قرار داده بود. این موضوع نشان می‌داد که فایل اکسل داده‌های پژوهش، سه سال پس از انجام آزمایش ایجاد شده است!

همچنان مورد استناد

دن آریلی به اندازه‌ای مشهور است که به راحتی از گردونه استنادهای علمی خارج نمی‌شود. او یک اقتصاددان، نویسنده و سخنران مشهور در حوزه اقتصاد رفتاری محسوب می‌شود که سهم قابل توجهی در ارتقای اشتراکات دو حوزه روانشناسی و اقتصاد ایفا کرده است. آریلی اکنون 57ساله است. او در نیویورک به دنیا آمد و دکترای خود را در رشته روانشناسی شناختی دریافت کرد و سپس استاد روانشناسی و اقتصاد رفتاری دانشگاه دوک شد. پژوهش‌های آریلی بر درک رفتار غیرمنطقی افراد، به ویژه زمانی که صحبت از تصمیم‌گیری می‌شود، متمرکز شده است. او آزمایش‌های متعددی انجام داده که سوگیری‌های شناختی تاثیرگذار بر انتخاب‌های افراد را روشن می‌کند. از جمله پژوهش‌های او می‌توان به تمایل به دریافت پاداش‌های فوری نسبت به دستاوردهای بلندمدت، تاثیرپذیری از هنجارهای اجتماعی و تحت تاثیر قرار گرفتن احساسات اشاره کرد. آریلی همچنین اثر هنجارهای اجتماعی بر رفتار را مطالعه کرده است. در یک آزمایش، او یک بشقاب شیرینی را در اتاق استراحت اداری قرار داد که روی آن نوشته شده بود: «لطفاً فقط یک عدد بردارید.» با این حال، زمانی که بشقاب خالی شد، دریافت افراد بیشتر از آنچه قرار بود، کلوچه می‌خورند. این آزمایش نشان داد افراد تحت تاثیر اقداماتی قرار می‌گیرند که اطرافیانشان انجام می‌دهند؛ حتی اگر این اقدامات، برخلاف هنجارهای اجتماعی تلقی شود. آریلی چندین کتاب هم در مورد تحقیقات خود نوشته است که از آن جمله می‌توان به کتاب «نابخردی‌های پیش‌بینی‌پذیر» اشاره کرد که در آن بررسی کرده است نیروهای پنهانی، چگونه باعث تصمیم‌سازی افراد می‌شوند. همچنین کتاب‌های «سربالایی بی‌منطقی» و «منطق‌های پنهانی که انگیزه‌های ما را شکل می‌دهند» از این نویسنده منتشر شده که به پرفروش‌ترین کتاب‌های جهان نیز تبدیل شده و به ترویج مفاهیم حوزه اقتصاد رفتاری نیز کمک کرده‌اند. فعالیت‌های آریلی نقشی بسزا در زمینه روانشناسی و اقتصاد داشته است. تحقیقات او به توضیح اینکه چرا مردم تصمیمات غیرمنطقی می‌گیرند و چگونه می‌توانند از این دانش برای بهبود زندگی خود بهره بگیرند، کمک کرده است. او تاکید کرده است که مردم با درک سوگیری‌های شناختی خود، می‌توانند تصمیمات مالی بهتری بگیرند، عادات سلامتی خود را بهبود بخشند و روابط قوی‌تری ایجاد کنند.

تاکید آریلی بر صداقت و راستگویی

دن آریلی پژوهش‌های گسترده‌ای در زمینه صداقت و راستگویی انجام داده است. مطالعات او عوامل موثر بر صداقت افراد و همچنین پیامدهای رفتار غیرصادقانه را بررسی کرده است. او در یکی از معروف‌ترین آزمایش‌هایش، از شرکت‌کنندگان می‌خواست مجموعه‌ای از مسائل ریاضی را حل کنند و سپس برگه‌های پاسخ خود را از بین ببرند. به شرکت‌کنندگان در این آزمایش گفته شد که جایزه‌ای بر اساس تعداد پاسخ‌های درست که خوداظهاری کرده‌اند، به آنها پرداخت می‌شود. آریلی در این آزمایش متوجه شد بسیاری از شرکت‌کنندگان امتیازهای خود را بالاتر از آنچه بود اعلام کرده‌اند تا جایزه بیشتری دریافت کنند. آریلی همچنین نقش هنجارهای اجتماعی را بر صداقت مطالعه کرده است. در یک آزمایش، او یک صندوق جمع‌آوری پول را در یک منطقه عمومی قرار داد و نحوه رفتار مردم را مشاهده کرد. هنگامی که این صندوق به عنوان کمک مالی برای یک موسسه خیریه برچسب خورده بود، بیشتر احتمال داشت مردم پولی را به عنوان کمک، در آن صندوق بیندازند و البته کمتر احتمال داشت از آن صندوق سرقت کنند. این آزمایش نشان داد هنجارهای اجتماعی می‌توانند بر رفتار افراد تاثیر بگذارند و صداقت را تشویق کنند. آریلی همچنین پیامدهای رفتار غیرصادقانه را بررسی کرده است. در یکی از آزمایش‌ها، او از شرکت‌کنندگان خواست زمانی را به یاد بیاورند که روراست نبوده‌اند. او دریافت کسانی که رفتارهای غیرصادقانه را به یاد می‌آورند، احساسات منفی بیشتری نسبت به کسانی که رفتار صادقانه را به یاد می‌آورند، تجربه کرده‌اند. این آزمایش نشان داد حتی اگر افراد بر اثر رعایت نکردن صداقت گرفتار یا مجازات نشوند، عواقب روانی زیادی را تجربه خواهند کرد. فعالیت‌های پژوهشی آریلی در مورد صداقت و راستگویی، پیامدهای مهمی برای حوزه‌های مختلف از جمله تجارت، سیاست و اجرای قانون دارد. به عنوان مثال، مطالعات او نشان می‌دهد شرکت‌ها می‌توانند با ایجاد فرهنگ شفافیت و مسوولیت‌پذیری، صداقت را ارتقا دهند. همچنین، سیاستگذاران نیز می‌توانند با طراحی قوانین و مقرراتی که انجام کار درست را برای مردم آسان‌تر می‌کند، صداقت را تشویق کنند.