تب‌سنج‌های عجیب اقتصاد

آیا رکود در راه است؟ می‌توانید این پرسش را از یک اقتصاددان بپرسید. راه ساده‌تر این است که نگاهی به میزان فروش لباس زیر بیندازید. این گزاره شوخی به نظر می‌رسد اما بنا به شواهد، خیلی هم علمی است!

ارزیابی اینکه آیا ما در آستانه ورود به دوره رشد اقتصادی منفی هستیم با استفاده از داده‌های متعارف، به طرز شگفت‌آوری دشوار است. در نظرسنجی وال‌استریت‌ژورنال در ماه اکتبر، اقتصاددانان برجسته ایالات متحده احتمال رکود اقتصادی در سال 2022 را بین یک تا 100 درصد اعلام کردند. با این حال، ترس از رکود اقتصادی خواب آرام برای جهان باقی نگذاشته است. سرمایه‌گذاران به‌طور فزاینده‌ای نگران‌اند که تورم بی‌سابقه در بحبوحه جنگ روسیه و اوکراین در تبانی با سیاست‌های بانک‌های مرکزی، رشد اقتصادی را کاهش دهد. از آن‌سو اقتصاددانان تاکید می‌کنند که برخی شاخص‌ها از جمله وارونگی در بازده اوراق قرضه، به هیچ وجه تضمینی برای وقوع رکود نیستند.

داده‌های اقتصادی دیگری هم وجود دارد که می‌تواند به عنوان سیگنال‌های رکود عمل کند؛ از جمله آمار اشتغال و هزینه‌های مصرف‌کننده. اما برخی ناظران بازار برای تشخیص سلامت اقتصاد، معیارهای غیرعادی‌تری دارند. شاخص‌های عجیب‌وغریب رکود مانند فروش رژ لب یا میزان تولید زباله چگونه می‌توانند بینش بیشتری نسبت به اقتصاد به آنها بدهند؟

وارونگی در سبک زندگی

اگر فروش لباس‌های زیر مردانه کاهش یابد، ممکن است اقتصاد رو به زوال باشد! این هم برای خودش یک نظریه است. فلسفه ساده‌ای هم دارد؛ زمانی که مردم تحت فشار مالی هستند ابتدا آیتم‌هایی را که کمترین ضرورت را دارند حذف می‌کنند. این بدان معناست که مردان لباس‌های زیر کنونی خود را بیش از حد معمول استفاده می‌کنند.

این مفهوم از اندیشه رئیس سابق فدرال‌رزرو، آلن گرینسپن، نشات می‌گیرد؛ او دمای اقتصاد را با جست‌وجوی تغییرات جزئی در فروش لباس زیر مردانه می‌سنجید. یکی از خبرنگاران اقتصادی ایالات متحده در توضیح نظریه گرینسپن می‌نویسد: خصوصی‌ترین لباس، زیرشلواری مردانه است زیرا کسی آن را نمی‌بیند به جز خود اشخاص! بنابراین چه کسی اهمیت می‌دهد آن زیر چه پوشیده است. در واقع، آخرین خریدی که مجبور هم نیستید انجام دهید، خرید لباس زیر است.

اگر این نظریه واقعاً درست باشد این روزها هم باید منتظر باشیم اقتصاد جهانی دچار مشکل شود. در سه‌ماه سوم سال 2022 شرکت هِینز (کمپانی چندملیتی تولید پوشاک) افت 11درصدی را در فروش لباس‌های زیر خود گزارش کرد که شامل لباس‌های زیر مردانه و زنانه، جوراب و لباس‌های فرم بود. در گزارش هینز آمده کاهش فروش تا حدی به دلیل فشارهای اقتصادی است که بر هزینه‌های مصرف‌کننده تاثیر گذاشته است.

به سراغ کتابخوانی برویم. یکی از نشانه‌های عجیب رکود، نه از سوی اقتصاددانان بلکه از سوی کتابداران مورد توجه قرار گرفت. طبق پژوهشی که انجمن کتابخانه‌های آمریکا در سال 2002 انجام داد، شاخص «اصل کتابدار» (‌librarian’s axiom) نشان می‌دهد که مردم در زمان‌های سخت کتاب‌های بیشتری می‌خوانند. مطالعه آنها نشان می‌داد که استفاده از کتابخانه در زمانی که رکود اقتصادی آغاز شد بالاتر از روند بود.

مقاله دیگری که در سپتامبر امسال در فصلنامه کتابخانه‌های عمومی ایالات‌متحده به چاپ رسید به نظریه قبلی اعتبار بخشید؛ در دوران رکود، یک کتابخانه معمولی روزانه 95 بازدیدکننده بیشتر داشت. نویسندگان معتقد بودند کتابخانه‌ها شبکه ایمنی مهمی را برای افرادی که از رکود آسیب دیده‌اند فراهم می‌کنند. به‌ویژه که این روزها کتابخانه‌ها خدمات بیشتری از امانت دادن کتاب ارائه می‌دهند.

به نظر می‌رسد دیدارهای عاشقانه افراد هم از اقتصاد در امان نمی‌ماند. شاخص «اولین ملاقات» اساساً بر تعداد افرادی متمرکز است که سعی می‌کنند برای غلبه بر افسردگی ناشی از رکود در اقتصاد وارد رابطه شوند. در دوران رکود افزایش قابل توجهی در ترافیک سایت‌های دوست‌یابی مشاهده می‌شود. این نمایه در طول رکود سال 2008 در ایالات متحده مورد مطالعه قرار گرفت، زمانی که سرویس دوست‌یابی Match.com بالاترین رکورد ترافیک را در مدت بیش از هفت سال از زمان راه‌اندازی به ثبت رساند.

شاخص طلاق هم می‌گوید ازدواج مزایای مالی دارد و طلاق می‌تواند گران تمام شود. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد زوجین در دوران رکود کمتر احتمال دارد که طلاق بگیرند، و پول اغلب عامل محرک چنین تصمیمی است. نشانگر پوشک را هم به این فهرست اضافه کنید! در یک اقتصاد ضعیف، والدین ممکن است برای کاهش هزینه‌ها پوشک نوزادان خود را کمتر عوض کنند. پدیده غم‌انگیزی که احتمالاً به جوش زدن و التهاب پای نوزاد منجر می‌شود و با افزایش فروش کرم ضدسوختگی همراه است.

خداحافظی با آراستگی‌های گران

ظاهراً با شروع نااطمینانی اقتصادی مردم بی‌خیال جراحی‌های زیبایی می‌شوند زیرا وقتی حس می‌کنند بحران بیکاری و بی‌پولی در راه است ترجیح می‌دهند برای نیازهای آینده، بیشتر پس‌انداز کنند. حتی اگر تعدیل نیرویی در کار نباشد کارکنان نمی‌خواهند برای جراحی مرخصی بگیرند زیرا ممکن است لطف و توجه مدیرشان را از دست بدهند. برای مثال در سال 2008 همزمان با اقتصاد رو به انقباض، درآمد جراحی پلاستیک در ایالات متحده 9 درصد کاهش یافت و انجمن جراحان پلاستیک آمریکا این روند را مستقیماً به حال بد اقتصاد نسبت داد.

در مورد رژ لب اما داستان کمی متفاوت است. برخلاف فیلر و بوتاکس، لباس یا جواهرات، رژ لب یک کالای «لوکس مقرون‌به‌صرفه» است که افراد می‌توانند در صورت خالی شدن جیب و کیف پول از آن لذت ببرند. وقتی شرایط سخت می‌شود، افراد سخت‌گیر رژ لب بیشتری می‌خرند؛ این چیزی است که طرفداران نظریه پیش‌بینی رکود با رژ لب می‌گویند. ایده رژ لب احتمالاً به رکود سال 2001 در ایالات متحده باز می‌گردد. زمانی که لئونارد لادر، مدیر عامل برند آرایشی استی لادر، به وال‌استریت‌ژورنال گفت که فروش رژ لب در روزهای دشوار اقتصادی افزایش پیدا می‌کند.

اما این روند پایدار نمانده است. یک شرکت تحقیقات بازاریابی در گزارشی اعلام کرده مانند ماه سپتامبر، رشد فروش رژ لب در سه ماه پایانی سال 2022 به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. این موسسه می‌نویسد احتمالاً این موضوع کل نظریه شاخص رژ لب را مورد تردید قرار می‌دهد. اما برخی معتقدند این یافته را می‌توان به گونه دیگری هم تفسیر کرد: وقوع رکود «عمیق» بعید است؛ این با گمانه‌زنی‌های برخی اقتصاددانان همخوانی بیشتری دارد.

رژ لب اما تنها شاخص زنانه پیش‌بینی رکود نیست؛ در سال 1926 جرج تیلور اقتصاددان پیشنهاد کرد که وضعیت اقتصاد بر مد زنان تاثیر گذاشته است. در دوران شکوفایی، دامن‌ها کوتاه‌تر شد زیرا زنان می‌خواستند جوراب‌های ابریشمی گران‌قیمت خود را به نمایش بگذارند. در شرایط رکود برعکس، دامن‌ها بلندتر شدند زیرا زنان می‌خواستند کمبود پول برای خرید جوراب گران‌قیمت را پنهان کنند! با ابداع جوراب‌های نایلونی ارزان‌قیمت در دهه 1940 منطق این همبستگی، متزلزل شد. در دهه 1960 و پس از آنکه زنان بیشتری دامن را کنار گذاشتند و به پوشیدن شلوار روی آوردند این روند کاهش یافت. با وجود این شاخص هِملاین (Hemline Index) طی این سال‌ها کنجکاوی پژوهشگران را برانگیخته است.

دو نفر از پژوهشگران دانشگاه جورجیا و دانشگاه کره جنوبی در سال 2015 با انتشار مقاله‌ای نشان دادند که با شروع سال 2010 و با بهبود اقتصاد از رکود بزرگ، قد دامن‌ها کوتاه‌تر شده است. به همین دلیل گفته می‌شود مد زنان آنقدرها هم نمی‌تواند وضعیت اقتصاد را پیش‌بینی کند، بلکه این وضعیت اقتصاد است که مد زنان را تعیین می‌کند.

ظاهراً قد موی زنان هم با اقتصاد بی‌ربط نیست. هنگام رونق اقتصادی احتمال بیشتری وجود دارد که زنان موهای خود را مرتب کوتاه کنند، رنگ کنند یا مرتب به آن رسیدگی کنند. برعکس در طول رکود، احتمالاً برای کاهش هزینه آرایشگاه، با بلندتر شدن موهایشان کنار می‌آیند. البته تعداد کمی از تحلیلگران با ایده شاخص «آرایش موی ژاپنی» موافق‌اند چراکه مجله نیکی ژاپن با بررسی داده‌ها نشان داد زنان با سقوط اقتصاد در سال 1997، موهای خود را کوتاه‌تر کرده‌اند.

نشانه‌هایی از کسب‌وکار

اندرو لارنس، اقتصاددان بریتانیایی در سال 1999 اصطلاح «شاخص آسمان‌خراش» را ابداع کرد. این معیار، ساخت بزرگ‌ترین ساختمان‌های جهان را با شروع یک بحران اقتصادی مرتبط می‌کند. لارنس در سال 2012 در مصاحبه‌ای گفت که تاریخچه ساختمان‌سازی را تا قرن نوزدهم بررسی کرده و رابطه‌ای بین تکمیل بلندترین ساختمان‌های جهان و بحران‌های اقتصادی پیدا کرده است. تکمیل برج‌های کرایسلر و امپایر استیت در نیویورک در دوران رکود بزرگ مثال‌هایی از این نشانگرند. لارنس تاکید می‌کند که موضوع، خود بلندمرتبه‌سازی نیست بلکه زمانی است که «خوشه‌ای» از این آسمان‌خراش‌ها مشاهده شود. ساختن آسمان‌خراش‌ها قبل از رکود شروع و تکمیل آن با دوران رکود همزمان می‌شود. جالب آنکه برج Merdeka 118 در کوآلالامپور در پایان سال 2021 تکمیل شده و دومین سازه بلند جهان است. برج Steinway نیویورک نیز که گفته می‌شود باریک‌ترین آسمان‌خراش جهان و یکی از بلندترین آسمان‌خراش‌های نیمکره غربی است به تازگی تکمیل شده است.

«نفرین دفاتر جدید» (Curse Of The New HQ) هم موافقان و مخالفان زیادی دارد، با این حال برخی معتقدند که هر زمان شرکتی اعلام کرد دفتر مرکزی خود را تغییر خواهد داد زمان فروش سهام است زیرا قیمت‌ها در شُرف سقوط‌اند! و اما شاخص «اسلحه به خاویار»! این شاخص نسبت پولی را که برای جت‌های نظامی (Guns) خرج می‌شود به جت‌های تجاری(Kaviar) می‌سنجد. گاهی هم میزان نسبی اضطراب و شادی را در میان نخبگان جهانی اندازه‌گیری می‌کند. به بیان ساده‌تر، نااطمینانی نظامی جهانی را با تولید ثروت گران‌قیمت جهان مقایسه می‌کند.

کاهش شدید استفاده از مقوا هم به معنای رکودِ در راه است؛ و برعکس، افزایش آن نشانگر رشد به‌شمار می‌رود. بسیاری از کالاهای بادوام جهان در بسته‌بندی‌های مقوایی حمل می‌شوند. هنگامی که فروش جعبه‌های مقوایی افزایش می‌یابد به این معناست که شرکت‌ها تعداد بیشتری کالا برای فروش و ارسال دارند، بنابراین افراد بیشتری را استخدام خواهند کرد. بزرگ‌ترین تولیدکننده جعبه‌های مقوایی در اروپا (Kappa-Smurfit) در سال 2008 با کاهش 60درصدی سود عملیاتی، شاهد کاهش نزدیک به 270 میلیون دلار فروش نسبت به سال قبل بود.

«شاخص حرف R» را هم باید جدی بگیرید. سروکله رکودهای رسمی، تقریباً همزمان با افزایش استفاده از کلمه «رکود» (Recession) در نشریات پیدا می‌شود. اکونومیست استفاده از این واژه را در وال‌استریت‌ژورنال و فایننشال‌تایمز بررسی کرده و با استفاده از آن، تاریخ شروع رکودها از جمله رکود سال‌های 1990، 2001 و 2007 را قابل پیش‌بینی خوانده است.

شاخص‌های خوردنی!

برای کسانی که عاشق غذا هستند، شاخص‌های لذیذ دیگری هم وجود دارد. شاخص بیگ‌مک در سال 1986 به وسیله اکونومیست ابداع شد تا راهنمای ساده‌ای باشد برای آنکه آیا ارزها در سطح صحیح خود قرار دارند یا خیر. این ایده بر مبنای تئوری برابری قدرت خرید (PPP) شکل گرفت؛ این تصور که در بلندمدت نرخ ارز باید به سمتی حرکت کند که قیمت یک سبد کالا و خدمات یکسان (در این مورد، یک برگر) در دو کشور یکسان شود.

«برگرونومی» هرگز به عنوان یک معیار دقیق برای عدم همسویی ارز در نظر گرفته نشد بلکه صرفاً ابزاری برای قابل هضم کردن نظریه نرخ ارز بود. با این حال شاخص بیگ‌مک به یک استاندارد جهانی تبدیل شده و در کتاب‌های درسی اقتصاد و ده‌ها مطالعه دانشگاهی جای گرفته است.

«شاخص پاپ‌کورن کَره‌ای» هم می‌گوید وقتی بازار با مشکل مواجه می‌شود مردم صرفه‌جویی بیشتری می‌کنند. با این حال، وقتی شرایط دشوار است نیاز به فرار از واقعیت هم دارند، برای همین است که فیلم تماشا می‌کنند و همزمان پاپ‌کورن می‌خورند! با کمک این نشانه می‌توانید ببینید که صنعت فیلم چگونه ممکن است حتی در دوره‌های سخت رونق بگیرد. در بحبوحه بحران مالی سال 2009 تجارت سینمای ایالات متحده یکی از بهترین سال‌های خود را -قبل از سقوط- تجربه کرد.

«شاخص کنسرو لوبیا» هم باید جالب باشد. بنا به تئوری، مردم برای جلوگیری از صرف پول بیشتر برای غذا، به غذاهای کنسروشده روی می‌آورند. در سال 2008 ارزش کنسرو لوبیا در بریتانیا 23 درصد افزایش پیدا کرد زیرا مردم در زمان بحران مالی، خوردن غذاهای کنسروی را به رستوران رفتن ترجیح می‌دادند. «شاخص هپی‌میل» هم در همین فهرست است. فرض بر این است که رستوران‌ها در تلاش برای تضمین کفِ درآمدشان، از میزان هدایای رایگان مانند مداد شمعی یا اسباب‌بازی که به بچه‌ها می‌دهند، کم می‌کنند. این ترفندی است که رستوران‌هایی نظیر مک‌دونالد به کار می‌گیرند تا حاشیه سودشان حفظ شود.

طرفداران «نشانگر زباله» هم می‌گویند افراد با افزایش ثروت، بیشتر خرج و مصرف می‌کنند. بنابراین دفع زباله بیشتر، با اقتصاد رو به رشد همبستگی دارد. به نظر تحلیلگران، این معیار به‌طور دقیق تولید اقتصادی ایالات متحده بین سال‌های 2001 تا 2012 را به میزان 82 درصد پیش‌بینی کرده است.