پیام پولی سنجاق‌سینه
«الویرا نابیولینا» چگونه نظام اقتصادی روسیه را اصلاح کرد؟
در کشوری که سال‌هاست استقلال موضوعی بحث‌برانگیز بوده و حتی برای به زبان آوردن این واژه خون‌های زیادی ریخته شده است، رسیدن به مفهوم آن در عمل طبیعتاً از مسیری هموار نمی‌گذرد. حکایت مواجهه شوروی با استقلال، در نهایت با فروپاشی به پایان رسید و با این اوصاف روح سیاست بزرگ‌ترین کشور آن، طبق قوانینی نانوشته همچنان میانه چندانی با استقلال نهادهای مهم و تاثیرگذار ندارد. همین موضوع در این سال‌ها، انتظارات هدایت‌نشده و بی‌ثباتی‌هایی را در اقتصاد روسیه به همراه آورد که همه و همه تنها به مدد حضور یک مصلح اقتصادی می‌توانستند محو شوند؛ کسی که جسارت مقابله درست با بحران‌های موجود را داشته و در گرفتن تصمیمات سخت اما راهگشا مهارت داشته باشد. حالا «الویرا نابیولینا» لقب ناجی اقتصاد روسیه را گرفته است؛ زنی قدرتمند که توانست با ایجاد اصلاحاتی موثر، نرخ بهره این کشور را با سرعتی غیرقابل انتظار پایین بیاورد و در حرکت روسیه -بعد از فروپاشی شوروی- به سمت اقتصاد بازارمحور نقش اساسی داشت.
او که حالا بر صندلی ریاست بانک مرکزی روسیه تکیه زده است، به عنوان دست راست ولادیمیر پوتین شناخته می‌شود. اقتصاددانی تیزبین که کوچک‌ترین جزئیات هم از نگاهش دور نمی‌مانند و به همین خاطر است که دیدگاهش درباره وضعیت اقتصادی و برنامه‌های دولت را با انتخاب سنجاق‌سینه‌هایی هنرمندانه و ظریف به تصویر می‌کشد.
شاگرد ممتازی در وزارت اقتصاد
چهره برجسته و تاثیرگذار اقتصاد روسیه در سال‌های اخیر، حالا 57ساله است. او در بیست‌ونهمین روز از ماه اکتبر سال 1963 در شهر اوفا به دنیا آمد که پایتخت جمهوری باشقیرستان در فدراسیون روسیه است. خانواده‌اش از قوم تاتارهای ولگا بودند که قومی ترک‌تبار هستند و بیشتر جمعیت تاتارستان را تشکیل می‌دهند. «الویرا ساخیپرا دوونا نابیولینا» هرگز خانواده ثروتمندی نداشت. پدرش راننده بود و مادرش توانسته بود با تلاش شبانه‌روزی به مدیریت بخشی از یک کارخانه برسد. الویرا اما شاگرد بااستعدادی بود و به درس و مدرسه علاقه زیادی داشت. به همین خاطر به عنوان شاگرد ممتاز از دبیرستان فارغ‌التحصیل شد. شوق او به درس خواندن و ادامه تحصیل او را به مسکو و دانشگاه دولتی آن کشاند که یکی از مهم‌ترین دانشگاه‌های روسیه و دنیا به حساب می‌آید. استعداد و علاقه نابیولینا به آمار و ریاضیات باعث شد خیلی زود تصمیمش برای تحصیل در رشته اقتصاد را عملی کند. پس به دانشکده اقتصاد دانشگاه دولتی مسکو رفت و در سال 1986 مدرک کارشناسی خودش را از این دانشگاه گرفت. درخشش او در سال‌های بعد باعث شد در سال 2007 برای برنامه جهانی بورس تحصیلی دانشگاه معتبر ییل انتخاب شود که برنامه‌ای بین‌المللی برای جذب رهبران برجسته و تاثیرگذار جهان است.
نابیولینا اما از آن دسته اقتصاددانانی است که کار و تجربه را به تحصیل علم ترجیح می‌دهد. به همین علت هم بعد از گذشته چند سال از فارغ‌التحصیلی و در سال 1991 راهی اتحادیه علم و صنعت اتحاد جماهیر شوروی شد. این اتحادیه بعد از فروپاشی شوروی در اواخر همان سال، به اتحادیه صنعتگران و کارآفرینان روسیه تغییر نام داد و تا سال 1994 در آنجا ماند. تجربه کار در این اتحادیه نابیولینا را با ابعاد جدیدی از وضعیت اقتصادی کشورش مواجه کرد تا با کوله‌باری پر به وزارت تجارت و توسعه اقتصادی برود. در این وزارتخانه نقش و حضورش پررنگ‌تر شد تا اینکه در سال 1997 توانست به جایگاه معاون وزیر اقتصاد برسد. او یک سال در این سمت فعالیت کرد و در نهایت در سال 1998 وزارت تجارت و توسعه اقتصادی را ترک کرد. نابیولینا تمام دو سال بعد را به عنوان مدیر اجرایی در اسبربانک یا بانک پس‌انداز فدراسیون روسیه گذراند که در واقع بزرگ‌ترین بانک روسیه و سومین بانک بزرگ اروپا به حساب می‌آید. در این مدت همچنین به همراه «گرمن گریف» وزیر سابق تجارت و توسعه اقتصادی روسیه در یک اندیشکده غیردولتی به نام «مرکز توسعه استراتژیک»، فعالیت کرد. در نهایت نابیولینا دوباره و در سال 2000 و همزمان با روی کار آمدن ولادیمیر پوتین به عنوان رئیس‌جمهور، به وزارت تجارت و توسعه اقتصادی روسیه برگشت تا این بار سمت معاون‌اولی این وزارتخانه را در اختیار بگیرد. با این همه اما او همچنان به فعالیت‌های تحقیقاتی و مطالعاتی خودش در اندیشکده مرکز توسعه استراتژیک ادامه داد و در سال 2003 بر صندلی ریاست این اندیشکده نشست و تا ماه سپتامبر سال 2007 در این سمت باقی ماند.
قدرتمندترین رئیس بانک مرکزی
الویرا نابیولینا در سال 2006 به ریاست کمیته مشاوران ریاست‌جمهوری در گروه کشورهای صنعتی G8 رسید. فعالیت‌های موثر نابیولینا در بدنه دولت و به عنوان مشاور، توجه پوتین را جلب کرد تا جایی که رئیس‌جمهور روسیه در روز بیست‌وچهارم ماه سپتامبر سال 2007 او را برای تصدی سمت وزیر تجارت و توسعه اقتصادی انتخاب و معرفی کرد تا جایگزین همکار سابقش گرمن گریف شود. به این ترتیب بعد از هفت سال بهترین اتاق وزارتخانه اقتصاد کشورش را در اختیار گرفت. نابیولینا از همان ابتدا متوجه شد که کار کردن با «الکسی کوردین» معاون نخست‌وزیر و وزیر دارایی وقت، چندان ساده نبود و در این باره گفت: «کار با او سخت اما همیشه جالب است.» با این همه از آنجا که نابیولینا استاد مدیریت شرایط و امور سخت بود، تا بیست‌ویکمین روز از سال 2012 در این سمت باقی ماند. در آن زمان که پوتین برای سومین دوره متوالی به عنوان رئیس‌جمهور روسیه انتخاب شد، نابیولینا یکی از مقامات ارشد دولت بود که او را در حاکمیت کرملین همراهی و حمایت می‌کرد. مشاوره و کمک‌های نابیولینا آنقدر دقیق و بجا بود که باعث شد تا ماه ژوئن سال 2013 به عنوان دستیار ویژه رئیس‌جمهور پوتین در امور اقتصادی فعالیت کند. از آنجا که به تایید بسیاری از اعضای کابینه، پوتین دانش و آگاهی کافی در مباحث اقتصادی نداشت، اتکا و وابستگی‌اش به کمک‌های نابیولینا آنقدر بود که بسیاری او را دست راست رئیس‌جمهور می‌خواندند. تجربه کاری نزدیک با رئیس‌جمهور برای نابیولینا هم خاص و منحصربه‌فرد بود تا جایی که همیشه از آن به عنوان تاثیرگذارترین تجربه در دیدگاه‌های اقتصادی‌اش یاد می‌کند.
درست در سال‌های وزارت نابیولینا بود که جهان درگیر بحران اقتصادی جدی شد که به دنبال کاهش شدید قیمت نفت رخ داد. روسیه هم از این روند مستثنا نبود و اتفاقاً در جریان همین رکود بود که میزان وابستگی شدید اقتصاد این کشور به سرمایه‌گذاری‌های خارجی کاملاً عیان شد؛ تا جایی که تلاش بانک مرکزی برای حفظ ارزش روبل هم چندان موثر نبود و تنها در طول چند ماه روسیه بخش قابل‌توجهی از ذخایر ارزی خودش را از دست داد و نظام اقتصادی آن وارد دوره تاریکی شد. در نهایت در سال 2013 و با شروع مجموعه‌ای از اصلاحات اقتصادی در روسیه، الویرا نابیولینا به ریاست بانک مرکزی این کشور انتخاب شد تا بعد از «تاتیانا پارامونوف»، دومین زنی باشد که در کشورش به این مقام رسید. با این حال اما در میان کشورهای صنعتی بزرگ گروه G8، نابیولینا اولین زن سکاندار بانک مرکزی کشورش به حساب می‌آمد. از همان زمان مبارزه نابیولینا با نرخ تورم سرسام‌آور روسیه آغاز شد و سلسله اصلاحات اقتصادی مورد نظرش را به مرحله اجرا درآورد. او سعی کرد با تقویت منابع تامین مالی روسیه و بازار سرمایه‌گذاری داخلی، میزان بدهی‌های دولت را کاهش دهد تا در نهایت روند استقراضی دولت کندتر شده و منابع مالی اقتصاد کشور تنوع بیشتری پیدا کنند. نابیولینا معتقد بود که حفظ نرخ ارز شناور و ذخیره مازاد از فروش گاز، وابستگی روسیه به نفت را کاهش داده است. او همیشه می‌گوید خطراتی از جمله تغییرات قیمت نفت، بدتر شدن وضعیت جنگ تجاری در جهان و تشدید تحریم‌های صنعت نفت و انرژی، می‌توانند پاشنه آشیل و مهم‌ترین خطرها برای اقتصاد روسیه باشند. او گفته است که بانک مرکزی کشورش مجموعه‌ای از مقررات را توسعه داده است که هر بانک بزرگی در وضعیت مواجهه با تحریم‌های شدید واشنگتن به آنها نیاز دارد.
با این اوصاف در ماه می سال 2014 بود که مجله معتبر فوربس الویرا نابیولینا را به عنوان یکی از قدرتمندترین زنان جهان معرفی کرد و در فهرست صد‌نفره خود او را در جایگاه پنجاه‌وهفتم قرار داد. این مجله تاکید کرد که او وظیفه خطیری برای کنترل نرخ مبادله روبل را در زمانی به عهده داشته که بحران سیاسی اوکراین به اوج خود رسیده بود و حتی توانست روند رشد اقتصادی را که از رکود گریزان بود، تسهیل کند. بانک مرکزی روسیه در زمان مدیریت نابیولینا در تلاش برای توقف جریان کاهش ارزش روبل، نرخ بهره را بالا برد، نرخ ارز شناور را آزاد و تورم را مهار کرد. به این ترتیب بود که نظام مالی روسیه به تدریج به ثبات رسید و همین مقدمه‌ای برای بازگرداندن اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی به بازار بزرگ این کشور شد. تاثیرات چشمگیر اقدامات و اصلاحات نابیولینا باعث شد مجله معروف یورومانی در سال 2015 او را به عنوان رئیس بانک مرکزی سال اروپا معرفی کند. دست‌آخر نابیولینا توانست تورم این کشور را در فاصله سال‌های 2015 تا 2016 به نصف کاهش دهد و به پایین‌ترین میزان خود از زمان فروپاشی شوروی برساند؛ دستاوردی که به عقیده نشریه معتبر بنکر بسیار مهم بود، تا جایی که این نشریه بریتانیایی در سال 2017 او را به عنوان «بانکدار سال بانک مرکزی در سراسر اروپا» انتخاب کرد.
جالب اینکه الویرا نابیولینا در این مسیر سخت، از همراهی علمی و تحقیقاتی همسرش هم بهره برده است. او در اواخر دهه 1980 و زمانی که مشغول تحصیل در دانشگاه دولتی مسکو بود، با «یاروسلاو کوزمینوف» آشنا شد که استاد اقتصاد دانشگاه بود. آنها در همان سال‌های اواخر دهه 1980 با هم ازدواج کردند. کوزمینوف از سال 1994 به ریاست دانشکده تحصیلات تکمیلی اقتصاد دانشگاه دولتی مسکو رسید و تا نیمه سال 2021 در این سمت باقی ماند. او از ماه جولای سال جاری میلادی به عنوان سرپرست هیات علمی این دانشکده رسید. الویرا نابیولینا و یاروسلاو کوزمینوف در سیزدهم ماه آگوست سال 1988 صاحب پسری به نام واسیلی شدند که حالا یکی از همکاران مرکز تحقیقات دانشکده تحصیلات تکمیلی اقتصاد دانشگاه دولتی مسکو است.
صاحب سنجاق‌های نمادین
الویرا نابیولینا یکی از خوش‌پوش‌ترین سیاستمداران زن روسیه است که انتخاب پوشش و هماهنگی لباس‌ها و زیورآلاتش همیشه توجه رسانه‌ها را به خودش جلب کرده؛ تا جایی که در رسانه‌های روسیه افسانه‌ای درباره استفاده رئیس بانک مرکزی این کشور از سنجاق‌سینه‌های متنوع وجود دارد. این رسانه‌ها معتقدند که نابیولینا در رویدادهای عمومی از سنجاق‌سینه‌های خاصی استفاده می‌کند تا نظرش درباره وضعیت اقتصادی و برنامه‌های دولتی را نشان بدهد. حتی بعضی از رسانه‌های روسیه در این مورد گفته‌اند که نابیولینا با این سنجاق‌ها پیام‌هایی به بازارهای مالی می‌دهد. خودش درباره استفاده از سنجاق‌سینه‌ها گفته است که در طول کنفرانس‌های خبری بعد از جلسات تصمیم‌گیری درباره موارد مهمی از قبیل نرخ بهره، این سنجاق‌ها را به لباسش می‌زند تا احساس و نظرش را درباره این تصمیم‌گیری‌ها نشان بدهد. او در مصاحبه با یک شبکه تلویزیونی آمریکایی گفته است: «من مدت‌هاست که از سنجاق‌سینه استفاده می‌کنم اما امسال از این سنجاق‌ها به شکلی هدفمند استفاده کردم تا درک و برداشتم از وضعیت اقتصادی فعلی را نشان بدهم.»
انتخاب این سنجاق‌ها به وسیله نابیولینا در سال 2020 برای خبرنگاران روسی و بین‌المللی به موضوعی داغ و جالب تبدیل شد، چون ناچار بودند درباره معانی احتمالی این سنجاق‌ها حدس بزنند و حتی متوجه بشوند که اصلاً گاهی این سنجاق‌ها هیچ معنی خاصی نداشته و تنها برای زیبایی و تزیین استفاده شده‌اند. اولین‌بار در ماه فوریه سال 2020 موضوع این سنجاق‌ها حسابی مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. هر چند به گفته نابیولینا، او خیلی اتفاقی آن سنجاق‌سینه را انتخاب کرده بود، اما بارها درباره هویت و معنای آن سنجاق‌سینه که به شکل پرنده‌ای بسیار شبیه به لک‌لک بود، از او سوال شد. در ماه مارس همان سال او سنجاقی با طرح عروسک معروف روسی «ماتریوشکا» به ژاکت خودش زده بود و بسیاری آن را به گام‌هایی تعبیر کردند که بانک مرکزی روسیه برای حمایت از بخش مالی این کشور در زمان شیوع کووید 19 برمی‌داشت. در همان ماه و درست در زمانی که اعلام شد برای اولین‌بار بعد از سه سال نرخ بازپرداخت بدهی‌ها روند صعودی گرفته بود، نابیولینا سنجاقی با طرح یک شاهین به لباس خودش زده بود. نابیولینا در ماه آوریل سنجاقی به شکل خانه و در ماه ژوئن سنجاقی به شکل یک کبوتر به لباسش زده بود. او در ماه سپتامبر سال 2020 سنجاقی به شکل آیکون پخش /مکث زده بود و در ماه اکتبر سنجاقی با طرح موج به یقه کتش داشت. نابیولینا می‌گوید وقتی به پیامی فکر می‌کند که می‌تواند با این سنجاق‌ها منتقل کند، سعی می‌کند این کار را با دقت انجام بدهد، اما گاهی این انتخاب به شکلی افراطی توسط دیگران تعبیر می‌شوند. به عنوان مثال وقتی از سنجاق سینه به شکل موج استفاده کرد، بسیاری آن را به نگرانی او از پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا تعبیر کردند که می‌تواند به مشکلات ژئوپولیتیکال جدی برای روسیه منجر شود. او در ماه دسامبر سال گذشته در یک نشست مطبوعاتی از سنجاق‌سینه‌ای به شکل یک سهره استفاده کرد و آن را «پرنده سرسخت» نامید؛ انتخابی که از دیدگاه بقیه به مقاومت این پرنده برای زندگی در هوای بسیار سرد و شرایط سخت تعبیر شد. در همان روز بود که بانک مرکزی روسیه اعلام کرد به خاطر خطر رشد تورم، ترجیح می‌دهد نرخ بهره را در میزان 25 /4 درصد ثابت نگه دارد تا نشان بدهد احتمال بحران‌های آینده بسیار کم است. بالاخره در ماه سپتامبر سال 2021 الویرا نابیولینا از راز این سنجاق‌ها پرده برداشت و گفت که این روش خاص او برای انتقال پیامش و زبانی جایگزین و شانسی برای به فکر واداشتن بازار است؛ هرچند او تاکید کرد هر سنجاق‌سینه راز مخصوص خودش را دارد.
