اقتصاددان دونده
چرا «دامبیسا مویو» مخالف کمک‌های مالی غرب به کشورهای آفریقایی است؟
برای هشت میلیارد بنی‌بشر زنده و ساکن کره زمین، روزگار مفهوم و تعریف منحصربه‌فرد و متمایزی دارد؛ تعریفی به تنوع تجربه‌های زیسته هر کدام از آنها. پس در این هنگامه، دیگر اهمیت چندانی ندارد که شروع چه باشد و از کجا؛ تداوم است که به عنوان یک اصل بدیهی اما نیازمند پشتکار، می‌تواند تعیین‌کننده باشد. در مسیر تداوم است که توالی و نظم ظهور می‌کنند و (معمولاً) به تدریج با خودشان پشتکار می‌آورند. این را یک دونده با تمام وجودش تجربه می‌کند؛ چنانچه «هاروکی موراکامی» در کتاب «از دو که حرف می‌زنم، از چه حرف می‌زنم» دقیقاً به همین موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «آدم باید برای پیش بردن کارهایش ضرباهنگ را حفظ کند. در پروژه‌های طولانی‌مدت این امر بسیار اهمیت دارد. در دویدن به‌محض تنظیم ریتم گام‌ها، آسودگی خاطر از راه می‌رسد. من فقط وقتی جسمم تحت فشار قرار می‌گیرد و عضلاتم به فغان می‌آیند (و گاهی هم جیغ می‌کشند)، شاخص‌های ادراکم یکباره بالا می‌کشند و قادر به فهم چیزی می‌شوم.» با این اوصاف تعجبی ندارد که «دامبیسا مویو» با ضرباهنگی مشخص، مسائل اقتصاد کلان را چنان در هزارتوی ذهنش سامان داده باشد که بتواند به تحلیل‌ها و یافته‌های بدیع و متفاوتی برسد؛ اقتصاددانی زیرک که از قلب آفریقای محروم آمده، اما منتقد جدی کمک‌های مالی دولت‌های بزرگ به کشورهای فقیر است. اتفاقاً او نویسنده خوش‌قلمی هم هست که نوشته‌هایش با اقبال عمومی مواجه شده‌اند و کتاب‌هایش در فهرست پرفروش‌ترین‌ها قرار دارند. دامبیسا مویو هم درست مثل هاروکی موراکامی، نویسنده‌ای دونده است و این ذهن منسجم را از ورزش محبوبش، به غنیمت گرفته است.
از تحصیل شیمی تا اقتصاد
دامبیسا مویو به تازگی شمع تولد پنجاه‌وسه‌سالگی‌اش را فوت کرده است. او در دومین روز ماه فوریه سال 1969 در شهر لوساکا، پایتخت کشور زامبیا، در قلب خشکی‌های آفریقا و نیمه جنوبی این قاره، به دنیا آمده است. با این حال مویو بیشتر روزهای کودکی‌اش را در ایالات متحده آمریکا گذراند؛ پدرش برای ادامه تحصیل و به‌طور موقت همراه با خانواده به ایالات متحده رفت، اما پس از پایان تحصیلاتش دوباره به زامبیا بازگشتند. پس از بازگشت به لوساکا، پدرش به تدریس در دانشگاه پرداخت و مادرش به ریاست هیات‌مدیره یک بانک دولتی رسید. دامبیسا مویو دختری کنجکاو بود که پیچیدگی‌ها و فعل‌وانفعالات پدیده‌های پیرامونش را دنبال می‌کرد، بنابراین چندان عجیب نبود که در دانشگاه به تحصیل شیمی بپردازد. او به بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مرکز آموزشی کشورش یعنی دانشگاه زامبیا رفت، اما در سال 1991 آنجا را به قصد ادامه تحصیل در ایالات متحده ترک کرد. مویو با دریافت بورسیه تحصیلی راهی دانشگاه خصوصی و معتبر امریکن در شهر واشینگتن دی‌سی شد و بالاخره در همان سال مدرک کارشناسی شیمی خودش را از این دانشگاه دریافت کرد. سپس به تحصیل در این دانشگاه ادامه داد و در سال 1993 مدرک کارشناسی ارشد خودش در بازرگانی و امور مالی را از آنجا گرفت. دامبیسا مویو در همین مقطع بود که به اقتصاد و علوم سیاسی علاقه‌مند شد. پس به مدرسه حکمرانی جان اف کندی دانشگاه هاروارد رفت که یکی از دانشکده‌های مهم و برجسته آن است. او در سال 1997 با مدرک کارشناسی ارشد مدیریت امور دولتی از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شد و برای ادامه راه تحصیلش، راهی کالج سنت آنتونی دانشگاه آکسفورد شد. در اینجا بود که به مطالعه رشته اقتصاد کلان پرداخت و موفق شد دکترای اقتصاد خودش را در سال 2002 از این دانشگاه بگیرد. او در رساله دکترای خودش روی موضوع نرخ پس‌انداز در کشورهای در حال توسعه تمرکز کرد.
در واقع دامبیسا مویو در دوران تحصیل سعی کرد ریتم گام‌هایش را حفظ کند. احتمالاً به همین خاطر هم بود که در سال 1993 و بعد از آنکه مدرک کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی و امور مالی را دریافت کرد، برای شروع دوره کاری به بانک جهانی رفت. به این ترتیب او از ماه می سال 1993 تا ماه سپتامبر سال 1995 در آنجا مشغول به کار بود. در این دوره مویو به عنوان مشاور بانک جهانی در اروپا، آسیای مرکزی و دپارتمان‌های آفریقایی فعالیت کرد و همچنین در تحریر و تدوین گزارش سالانه توسعه جهانی هم مشارکت داشت. همین تجربه‌ها کافی بودند تا او را برای شناسایی ادامه مسیر در مطالعات اقتصادی، متقاعد کنند. با این اوصاف بود که بعد از تکمیل تحصیلاتش در دو دانشگاه هاروارد و آکسفورد، در سال 2001 به عنوان استراتژیست و اقتصاددان محقق به شرکت بزرگ بانکداری و خدمات مالی گُلدمن ساکس پیوست. او تا ماه نوامبر سال 2008 در این شرکت ماند و بیشتر در زمینه بازارهای سرمایه بدهی، پوشش صندوق‌های تامینی و مسائل اقتصاد کلان در جهان کار کرد. بخشی از دوران فعالیت او در گُلدمن ساکس به ارائه مشاوره به کشورهای در حال توسعه درباره انتشار اوراق قرضه در بازار بین‌المللی گذشت. او همچنین رئیس مرکز استراتژی و تحقیقات اقتصادی آفریقای سیاه یا کشورهایی بود که در پایین صحرای آفریقا قرار دارند.
دامبیسا مویو بعد از ترک شرکت گُلدمن ساکس، در سال 2009 به هیات مدیران شرکت بین‌المللی سبمیلر (SABMiller) پیوست که در زمینه تولید نوشیدنی‌های مختلف فعالیت می‌کند. او در این شرکت به ریاست کمیته مسوولیت‌پذیری و تضمین ریسک رسید و وظیفه نظارت بر کل مسوولیت‌های شرکت در رابطه با حسابرسی‌ها و پاسخگویی‌ها شامل توسعه پایدار، مسوولیت اجتماعی شرکت، سرمایه‌گذاری اجتماعی شرکت و رفتار تجاری اخلاقی را به عهده داشت. یک سال بعد او به هیات‌مدیره بانک و موسسه مالی معتبر بین‌المللی بارکلیز (Barclays) پیوست و در میان اعضای ارشد سه کمیته حسابرسی، کمیته راهبری، کمیته ریسک اعتباری و عملیاتی قرار گرفت. مویو در سال 2011 به هیات مدیران شرکت بین‌المللی معدن و فلزات بریک گلد (Barrick Gold) ملحق شد. در آنجا هم او در کمیته حسابرسی اعضای هیات‌مدیره، کمیته انتصاب و حاکمیت شرکتی و کمیته مسوولیت‌پذیری شرکت، مشغول به فعالیت شد. دامبیسا مویو در سال 2015 به عضویت هیات‌مدیره شرکت بزرگ ذخیره داده‌های سیگیت (Seagate) رسید که یکی از قدیمی‌ترین شرکت‌های تکنولوژی و بزرگ‌ترین تولیدکننده هارددیسک در جهان است. در این شرکت هم مویو عضو کمیته حسابرسی و امور مالی بود. او در ماه اکتبر سال 2016 به اعضای هیات‌مدیره شرکت نفت و گاز شورون (Chevron) پیوست و بر صندلی اعضای کمیته حسابرسی آن تکیه کرد. مویو عضو سابق هیات‌مدیره بخش خیریه شرکت نفتی سوئدی لوندین پترولیوم (Lundin) بوده و یکی از حامیان همیشگی بنیاد خیریه ARK است که بنیادی بین‌المللی برای حمایت از تحصیل کودکان به شمار می‌آید. او همچنین عضو سابق هیات‌مدیره سازمان جهانی و غیرانتفاعی روم تو رید (Room to Read) است که فعالیت‌های آن با اعتقاد بر این باور انجام می‌شود که تغییر در جهان با کودکان تحصیل‌کرده آغاز می‌شود. دامبیسا مویو در ماه آگوست سال 2018 به عضویت اعضای هیات‌مدیره شرکت بزرگ و چندملیتی تری‌ام (3M) رسید که در زمینه تولیدات صنعتی فعالیت می‌کند. او در این شرکت بر صندلی یکی از اعضای کمیته حسابرسی و کمیته انتصاب و حاکمیت شرکتی تکیه کرد.
نوشته‌هایی در تقبیح کمک‌های مالی
با این همه دامبیسا مویو همان‌قدر که به عنوان یک اقتصاددان برجسته شناخته می‌شود، در سال‌های اخیر به عنوان یک نویسنده پرطرفدار هم شهرت پیدا کرده است. او اولین کتابش را در زمانی نوشت که به صورت تمام‌وقت در شرکت گُلدمن ساکس مشغول به کار بود. این کتاب با عنوان «کمک مرده: چرا کمک فایده‌ای ندارد و چطور راه بهتری برای آفریقا وجود دارد» در اوایل سال 2009 منتشر شد و در مدتی اندک، به فهرست پرفروش‌ترین کتاب‌های نیویورک‌تایمز راه پیدا کرد. در واقع نام این کتاب طعنه‌ای به کنسرتی با عنوان لایو اید (Live Aid) بود که در سال 1985 به صورت همزمان در لندن و فیلادلفیا برای کمک به قحطی‌زدگان اتیوپیایی برگزار شده بود. مویو در کتاب کمک مرده به این موضوع می‌پردازد که کمک‌های مالی هنگفت از سوی دولت‌ها و سازمان‌های غربی مانند بانک جهانی به شکلی موثر باعث تداوم فقر در آفریقا می‌شوند. مویو معتقد است که این کمک‌های خارجی به جای سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های اقتصادی که به اشتغال‌زایی منجر می‌شوند، جیب مدیران فاسد را پر کرده و باعث ایجاد وابستگی کشورهای آفریقایی می‌شوند. او در این کتاب به این موضوع اشاره می‌کند که در طول 50 سال گذشته کشورهای ثروتمند بیش از یک تریلیون دلار کمک‌های مختلف را با هدف توسعه به کشورهای آفریقایی اعطا کرده‌اند و سپس می‌پرسد که آیا این کمک‌ها تاثیر داشته‌اند و اساساً توانسته‌اند چیزی را تغییر بدهند. روزنامه فایننشال‌تایمز درباره این کتاب نوشت: «مویو به بحث درباره این موضوع پرداخته است که کمک‌های نامحدود به کشورهای آفریقایی باعث ایجاد وابستگی و ترویج فساد شده و از طرفی حاکمیت فقر و تهی‌دستی را ماندگار می‌کنند.» مویو در این کتاب ثابت می‌کند که حمایت توسعه رسمی، برخلاف کمک‌های انسانی، چرخه فقر را تداوم بخشیده و مانع رشد اقتصادی کشورهای آفریقایی می‌شود. او به آموزه‌های «جفری ساکس» اقتصاددان و استادش در هاروارد، اشاره می‌کند و می‌گوید: «او به ما یاد داد که راه رسیدن به توسعه بلندمدت تنها فعال کردن بخش خصوصی و ایجاد راهکارهایی برای ایجاد بازار آزاد است.» این کتاب همچنین پیشنهاد می‌کند که کشورهای در حال توسعه به جای تکیه بر کمک‌های هنگفت دولت‌های خارجی، به دنبال طرح‌های توسعه خودشان باشند. «پل کاگامه» رئیس‌جمهور روآندا درباره این کتاب گفته است: «کتاب کمک مرده، ارزیابی درستی از فرهنگ کمک امروزی به ما داده است.» در سال 2013 هم در مصاحبه‌ای از بیل گیتس درباره این کتاب پرسیده شد و او تاکید کرد که باید این کتاب را خواند، چون بدی و شر را رواج می‌دهد. به عقیده گیتس مویو تصویری نادرست از کمک‌های جهانی به کشورهای آفریقایی را در کتابش ترسیم کرده است. دامبیسا مویو اما در وب‌سایت خودش به اظهارات بیل گیتس پاسخ داد و نوشت: «صرف‌نظر از این بحث‌ها و اختلاف‌نظرها، من زمانی کتاب کمک مرده را منتشر کردم که ما شاهد موفقیت اقتصادی کشورهایی مانند چین، برزیل و هندوستان بودیم؛ واقعیتی که بسیار بزرگ‌تر از تجارب من و آن صدها میلیون آفریقایی است.»
دومین کتاب دامبیسا مویو با عنوان «چطور غرب گم شد: 50 سال حماقت اقتصادی و انتخاب‌های آشکار پیش‌رو» در ژانویه سال 2011 منتشر شد و آن هم در فهرست پرفروش‌های نیویورک‌تایمز قرار گرفت. نشریه گاردین این کتاب را جالب‌تر، گسترده‌تر و مهم‌تر از کتاب کمک مرده توصیف کرد، اما اکونومیست نوشت که مباحث مطرح‌شده در این کتاب نیازمند تحلیل‌های بهتری هستند. کتاب سوم دامبیسا مویو با عنوان «برنده‌ها همه‌چیز را می‌برند: رقابت چین بر سر منابع و آنچه برای دنیا اهمیت دارد» در ماه ژوئن سال 2012 منتشر شد. این کتاب هم مثل دو کتاب قبل به فهرست پرفروش‌های نیویورک‌تایمز راه پیدا کرد. فایننشال‌تایمز درباره این کتاب نوشت: «اگر حق با دامبیسا مویو باشد، ولع پرجمعیت‌ترین کشور جهان برای منابع طبیعی، خبر بدی برای باقی کشورهاست.» کتاب چهارم مویو با عنوان «لبه پرتگاه» در سال 2018 منتشر شد و به این موضوع می‌پردازد که اقتصادهای جهان در آستانه یک نوسازی بزرگ قرار دارند. این کتاب هم یکی از پرفروش‌ترین‌های نیویورک‌تایمز شد. کتاب پنجم مویو که اولین کتاب او در زمینه مدیریت کسب‌وکار است، در ماه می 2021 و با عنوان «هیات‌مدیره‌ها چطور فعالیت می‌کنند: و چطور می‌توانند در دنیایی آشفته بهتر کار کنند»، منتشر شد.
دیدگاه‌ها و سبک زندگی خاص
کتاب کمک مرده با وجود تحلیل‌های خاص و منحصربه‌فردش، به قدری مورد توجه قرار گرفت که نام دامبیسا مویو را در سال 2009 جهانی کرد. در همین سال بود که مجمع جهانی اقتصاد نام مویو را در فهرست رهبران جوان جهانی قرار داد و مجله تایم نام او را به فهرست صد فرد تاثیرگذار جهان اضافه کرد. حتی «اپرا وینفری» مجری و هنرپیشه معروف آمریکایی هم در این سال، نام دامبیسا مویو را در فهرست ویژه خودش از بیست رویاپرداز برجسته جهان قرار داد. البته پیش از این و در سال 2005 هم دامبیسا مویو در کنفرانس سالانه مجمع جهانی اقتصاد در داووس، سخنرانی کرده بود. او همچنین در سال 2009 در شورای روابط خارجی و موسسه کسب‌وکار آمریکایی درباره دیدگاه‌هایش صحبت کرد. دامبیسا مویو در سال 2013 برنده جایزه دستاوردی برای یک عمر هایک شد که منتسب به فریدریش آگوست فون هایک، اقتصاددان اتریشی-مجارستانی معروف است. روزنامه اقتصادی معروف آلمان یعنی Handelsblatt هم در سال 2015 نام او را در فهرست بیست‌وپنج متفکر برتر قرن قرار داد. دامبیسا مویو و اندیشه‌هایش درباره توسعه و کمک‌های کشورها به یکدیگر، آنقدر جنجالی و در عین حال تاثیرگذار هستند که جوایز و افتخارات مختلفی را برای او به ارمغان آورده‌اند. او در این سال‌ها سعی کرده است نتایج بررسی‌ها و پژوهش‌هایش را در این زمینه از طریق کتاب‌هایی که به سادگی و شیوایی نوشته، به مخاطبانش در سراسر دنیا برساند.
او در ماه دسامبر سال 2020 با «جرد اسمیت» میلیاردر و بنیانگذار شرکت کوالتریکس (Qualtrics) -که در زمینه ارائه خدمات رایانش ابری فعالیت می‌کند- ازدواج کرد. مویو علاقه زیادی به سفر دارد و به همین دلیل برای سخنرانی و مباحثه به کشورها و دانشگاه‌های مختلفی در سراسر دنیا می‌رود. دامبیسا مویو اما در کنار تمام اینها، یک ورزشکار حرفه‌ای است؛ دونده قدرتی که در مسابقات مختلف ماراتن و نیمه‌ماراتن شرکت کرده است.
