بازآفرینی صنعت خودرو

رقابت سنگینی بین گوگل، اپل و آمازون برای همکاری با خودروسازان برای تجهیز خودروها به نرم‌افزارهای مختلف و نیز توسعه سامانه هدایت بدون راننده در جریان است که می‌تواند به تحول در خودروسازی و شاید شکل‌گیری بازاری انحصاری بینجامد. جیم فارلی (مدیرعامل فورد) مدتی پیش اعلام کرد همه خودروهای فورد از سال ۲۰۲۳ به نرم‌افزارهایی مثل نقشه گوگل، دستیار صوتی گوگل و نیز پلی استور مجهز خواهند شد. آقای فارلی از عبارت «بازآفرینی صنعت خودرو» برای توصیف همکاری فورد و گوگل استفاده کرد و گفت خودروهای این شرکت به زودی به یک دفتر کار متحرک برای شهروندان تبدیل خواهند شد. اما آیا نصب چند نرم‌افزار به راستی می‌تواند به تحولی اساسی در صنعتی با بیش از یک قرن سابقه بینجامد؟ آیا ممکن است حضور غول‌های دیجیتال سیلیکون‌ولی در خودروسازی، نگرانی‌هایی را نیز به همراه آورد.

نبردی جدی برای دستیابی به سهم بازار

رقابت نفسگیری که غول‌های فناوری در سیلیکون‌ولی برای دستیابی به بازار نرم‌افزارهای تلفن همراه داشتند، تقریباً به پایان رسیده و دو شرکت گوگل (با اندروید) و اپل (با ‌آی اُ اس) را می‌توان برنده قطعی این رقابت دانست. حالا غول‌های دیجیتال سیلیکون‌ولی می‌خواهند به شکلی جدی وارد بازار خودرو شوند. این حضور از یک‌سو می‌تواند به پیشرفت خودروسازی و بهبود تجربه استفاده از خودرو بینجامد. از سوی دیگر، برخی نهادهای قانونی و حتی فعالان حقوق مصرف‌کننده، بیم آن دارند که شاهد شکل‌گیری انحصاری جدید در این حوزه‌ها باشیم و عرصه رقابت برای شرکت‌های توانمند دیگر تنگ شود.

مزایای دیجیتالیزه کردن خودروسازی

یکی از اهداف راهبردی خودروسازان بزرگ دنیا برای همکاری با غول‌های سیلیکون‌ولی، تبدیل خودرو از یک وسیله معمولی برای جابه‌جایی، به چیزی است که خودشان «دفتر کار سیار» می‌نامند. در صورتی که قابلیت‌های مرتبط با فناوری‌های پیشرفته دیجیتال و ارتباطی در خودرو گنجانده شوند، راننده و سرنشینان می‌توانند مجموعه‌ای متنوع از فعالیت‌ها را در خودرو به انجام برسانند. راننده می‌تواند فهرست خریدهای روزانه‌اش را به دستیار صوتی خودرو اعلام کند تا خریدها به صورت خودکار انجام و به منزل تحویل شود. همچنین با توجه به اینکه در دوره همه‌گیری کووید ۱۹، جلسات آنلاین در سراسر دنیا رونق دوچندانی گرفت، فراهم کردن زمینه چنین جلساتی در خودرو شاید برای بسیاری از کاربران جذاب باشد.

از سوی دیگر، داده‌های دریافتی از خودروها نیز به بهبود داده‌های عرضه‌شده به سایر کاربران کمک می‌کند. این داده‌ها می‌توانند به ارائه اطلاعات بهتر از سوی مسیریاب‌های آنلاین کمک کنند یا حتی با شناسایی دست‌اندازهای شهری، به شهرداری‌ها در ترسیم نقشه‌ای جامع از مشکلات موجود در خیابان‌ها یاری رسانند. از سوی دیگر، خودروسازان تمایل زیادی دارند از الگوی‌های جایگزین متنوع درآمدی در سیلیکون‌ولی (مثل الگوی درآمد دریافتی از مشترکان یا فروش امتیاز) نیز بهره‌مند شوند.

تلاش خودروسازان برای همگامی با فناوری

فرآیند طراحی تا عرضه نهایی یک خودرو معمولاً سه تا پنج سال طول می‌کشد. با توجه به سرعت زیاد تغییرات در دنیای فناوری، این بازه زمانی به معنای عقب ماندن خودرو طراحی‌شده از برخی از به‌روزترین پیشرفت‌های فنی است. در حال حاضر، فناوری مورد استفاده در خودروهای روز، معمولاً عقب‌تر از فناوری‌های روز دنیاست. این در حالی است که بسیاری از مشتریان این خودروها از این تحولات فناورانه آگاهی دارند و دوست دارند خودروهایشان نیز از آنها بهره‌مند باشند.

بخش قابل ‌توجهی از این پیشرفت‌ها به فناوری‌های ارتباطی مربوط می‌شود. به همین دلیل است که بسیاری از خودروسازها، امکان اتصال گوشی هوشمند راننده به داشبورد خودرو را فراهم می‌کنند تا به این ترتیب، کاربر بتواند از قابلیت‌های به‌روز که از طریق گوشی در دسترس است، استفاده کند. تقریباً همه خودروهای تولیدشده در دنیا (به جز معدودی از تولیدکنندگان از جمله خودروسازان وطنی!) از سامانه کارپلی (CarPlay) یا اندروید اتو (Android Auto) پشتیبانی می‌کنند. این سامانه‌ها امکان اتصال گوشی هوشمند به خودرو را فراهم می‌کنند. شرکت اپل در این زمینه پیشتاز بود و در سال ۲۰۱۴، کارپلی را عرضه کرد و سال بعد نیز گوگل با اندروید‌اتو وارد میدان شد. به لطف وجود این سامانه‌ها، راننده می‌تواند از گوشی خود برای تماس گرفتن یا پاسخ به تماس تلفنی در خودرو استفاده کند، به موسیقی آنلاین گوش دهد یا از یک نقشه آنلاین برای مسیریابی بهره‌گیری کند. البته همه این کارها بر روی گوشی کاربر روی می‌دهد و صرفاً صدا و تصویر آن از طریق بلندگوها و صفحه نمایشگر موجود داخل خودرو پخش می‌شود. اما ظاهراً اینها کافی نیستند! به همین دلیل، مدتی است شرکت‌های بزرگ فناوری دنیا به دنبال سازوکاری جدی‌تر هستند و می‌خواهند نرم‌افزاری با امکانات و قابلیت‌های بیشتر برای خودروها بسازند.

در سال ۲۰۱۵ بود که گوگل و فورد برای همکاری در این زمینه پیشگام شدند. مذاکرات بر سر همکاری ویمو (Waymo) با فورد آغاز شد. ویمو از زیرمجموعه‌های گوگل است که به صورت خاص در زمینه خودروهای بدون‌راننده فعالیت می‌کند. اما این مذاکرات به جایی نرسید، زیرا فورد تاکید داشت که فناوری نهایی باید فقط بر روی خودروهای ساخته‌شده به‌وسیله این شرکت نصب شود، اما گوگل می‌خواست فناوری هدایت بدون راننده خودش را به شرکت‌های خودروساز دیگر هم بفروشد. گوگل همچنان به تلاش برای نفوذ بیشتر در بازار خودرو ادامه داد و پیشنهادهایی مبتنی بر سیستم‌عامل اندروید را به شرکت‌های دیگر ارائه کرد. گوگل به این ترتیب توانست ولوو، جنزال موتورز و استلانتیس (شرکت مادر کرایسلر، پلیموث، رم و جیپ) را به استفاده از اندروید در محصولات‌شان متقاعد کند. به این ترتیب، این شرکت‌ها می‌توانستند از سیستم‌عامل اندروید به عنوان نرم‌افزار پایه برای بخش دیجیتال داشبورد خودرو استفاده کنند. اما اگر شرکتی می‌خواست محصولات دیگر گوگل (مثل نقشه یا دستیار صوتی) را نیز در داشبورد خودروهایش داشته باشد، باید با گوگل قرارداد می‌بست. گوگل یک بسته با عنوان «خدمات خودرویی گوگل» (Google Automotive Services) را به خودروسازان می‌فروشد. این بسته، امتیاز دسترسی به محصولاتی مثل نقشه گوگل را به خودروساز می‌دهد و البته خودروساز نیز باید با شرایط گوگل برای استفاده از پلی‌استور و نیز دستیار صوتی‌اش موافقت کند. هوندا، ولوو، رنو، نیسان و میتسوبیشی با خرید این بسته موافقت کرده‌اند. اما کرایسلر، جیب و پلیموث فقط به استفاده از سیستم‌عامل اندروید قناعت کردند و در مقابل، تصمیم گرفتند از دستیار صوتی آمازون (یعنی الکسا) و نیز نرم‌افزار تام‌تام به عنوان بازار مسیریابی استفاده کنند. جنرال‌موتورز در ابتدا تاکید داشت که از سامانه جهت‌یابی خودش موسوم به مپس‌پلاس (+ Maps) استفاده کند. اما پس از مدتی، تسلیم شد و همه محصولات این شرکت از ابتدای ۲۰۲۲ به بسته کامل محصولات گوگل مجهز خواهند بود. ماجرا برای فورد متفاوت بود. این شرکت کوشش کرد رویکرد بهتری را در پیش بگیرد و قراردادی جامع‌تر با گوگل بست. بر اساس این قرارداد، مهندسان فورد به صورت مستقیم با مهندسان گوگل همکاری می‌کنند تا نرم‌افزارهای گوگل را برای محصولات فورد بهینه‌سازی کنند. بر اساس این قرارداد، این دو شرکت همچنین در زمینه توسعه خودروهای بدون‌راننده نیز با یکدیگر همکاری می‌کنند.

زیرمجموعه قدرتمند

همکاری با غول‌های خودروسازی فقط به شرکت گوگل محدود نمی‌شود و یکی از زیرمجموعه‌های دیگر شرکت آلفابت (شرکت مادر گوگل) نیز می‌کوشد وارد حوزه تاکسیرانی بدون راننده شود. شرکت ویمو که سال‌هاست در تلاش برای توسعه نرم‌افزار مورد نیاز برای هدایت خودرو بدون نیاز به راننده است، مدتی پیش از خدمات تاکسی بدون راننده خود در چندلر (شهری کوچک در ایالت آریزونا) رونمایی کرد و اندکی بعد، این خدمت را به سان‌فرانسیسکو برد. البته با توجه به برخی موانع قانونی و نیز فنی، این شرکت نمی‌تواند خدمت تاکسی بدون راننده را به عموم مردم عرضه کند. در واقع، صلاحیت مسافران این تاکسی‌ها باید از سوی شرکت تایید شود. همچنین این خدمت در برخی مناطق شهری (مثل مرکز شهر سان‌فرانسیسکو) ارائه نمی‌شود که دلیلش نیز احتمالاً شلوغی این مناطق و ریسک بروز مشکلاتی برای سامانه هدایت خودرو است. شرکت ویمو همکاری‌هایی را با چندین شرکت دیگر مثل ولوو، رنو، نیسان، میتسوبیشی برای تجهیز خودروهای تولید آنها به فناوری هدایت خودکار آغاز کرده و احتمالاً به زودی محصولاتی از سوی این شرکت‌ها با این قابلیت به بازار عرضه خواهد شد.

اپل

و اما اپل! به نظر می‌رسد این شرکت به زودی با تمام قوا وارد بازار خودروهای نوین شود و سهمی از بازار را به خود اختصاص می‌دهد. اپل از سال ۲۰۱۴، پروژه تایتان (Titan Project) را آغاز کرد. این پروژه قرار بود به تولید نرم‌افزار مورد نیاز برای هدایت خودروهای بدون راننده بپردازد، اما پس از مدتی هدفی بزرگ‌تر یعنی طراحی و تولید چنین خودروهایی را انتخاب کرد. البته پروژه تایتان اپل تاکنون با چالش‌هایی جدی نیز روبه‌رو شده است. برای مثال، چندی پیش، داگ فیلد (مدیر این پروژه) که پیش‌تر نقشی کلیدی در شرکت تسلا داشت، اپل را ترک کرد و به شرکت فورد پیوست.

اپل جزو شرکت‌هایی است که معمولاً اطلاعات زیادی درباره پروژه‌های در حال توسعه خود منتشر نمی‌کند. تیم کوک (مدیرعامل اپل) در سال 2017 یک‌بار به این موضوع اشاره کرد که این شرکت در حال کار بر روی فناوری هدایت خودکار خودروست و پس از آن، تقریباً هیچ اطلاعات دیگری درباره این پروژه به بیرون درز نکرد. اما همان اشاره کوتاه آقای کوک نشان می‌داد پروژه تایتان می‌تواند تحولی جدی در صنعت خودرو باشد. او گفت که این پروژه می‌تواند به سرآمد همه پروژه‌های هوش مصنوعی تبدیل شود.

اپل همچنین اقدام به ثبت قانونی نوآوری‌های متعددی در صنعت خودرو کرده است. به نظر می‌رسد این شرکت قصد دارد خودروهایی خاص را به بازار عرضه کند که از مزیت‌های مشخصی نسبت به رقبا برخوردارند. اپل چندین سال است که با سه شرکت هیوندای، نیسان و تویوتا برای مشارکت در تولید خودرو مذاکره کرده است. این شرکت در سال ۲۰۲۰ وارد مذاکره برای خرید استارتاپ کانو (Canoo) شد. این شرکت نوپا در زمینه تولید ون‌های بدون آلایندگی فعالیت دارد. البته این مذاکرات به نتیجه نرسید، زیرا کانو ترجیح داد سهامش را وارد بازار بورس کند.

آمازون

غول تجارت الکترونیک دنیا نیز علاقه زیادی به خودروهای بهره‌مند از فناوری‌های روز نشان می‌دهد، زیرا نه‌تنها می‌تواند از آنها برای تحویل بهتر، سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر سفارش‌های مشتریان بهره‌گیری کند، بلکه حتی به بازارهای جدیدی نیز دست یابد.

البته آمازون یک تجربه ناخوشایند از حضور شتاب‌زده در بازارهایی غیر از حوزه اصلی فعالیتش در پرونده خود دارد. این شرکت که مجذوب جذابیت بازار تلفن‌های هوشمند بود، در سال ۲۰۱۴ با محصولی به نام «فایر فون» (Fire Phone) وارد این بازار شد. اما با وجود این، فایر فون نتوانست حتی سهم اندکی از بازار جهانی گوشی‌های هوشمند را به دست آورد و در نتیجه، این پروژه با شکستی سنگین روبه‌رو شد. با این حال، بخشی از آن پروژه توانست همچنان به مسیر خود ادامه دهد. این بخش چیزی نبود جز «الکسا» (Alexa)، یعنی همان هوش مصنوعی آمازون برای تفسیر فرمان‌های صوتی. حالا الکسا نقشی محوری در طرح‌های آمازون برای خودروهای نوین دارد.

آمازون ابتدا فناوری «الکسا اتو» (Alexa Auto) را عرضه کرد که در واقع، همان دستیار صوتی این شرکت برای استفاده از خودرو بود. این دستیار صوتی در قالب یک اپلیکیشن موبایل عرضه می‌شد و راننده می‌توانست آن را به سیستم‌عامل اپل کارپلی یا گوگل اندروید اتو متصل کند. اما آمازون نمی‌خواست با واسطه‌گری رقبای خود (یعنی اپل و گوگل) به خودرو متصل شود. به همین دلیل، پروژه‌ای را برای اتصال مستقیم به خودرو آغاز کرد.

استقبال شرکت‌های خودروسازی از آمازون نیز خوب بود. بی‌ام‌دبلیو و جنرال‌موتورز در سال ۲۰۱۸ به استفاده از الکسا روی آوردند. پس از آن، چند شرکت دیگر نظیر آئودی، جیپ و لندرور نیز اقدام به نصب دستیار صوتی آمازون روی محصولات‌شان کردند. با کمک این فناوری، رانندگان می‌توانند خودرویشان را از راه دور قفل کرده یا قفل آن را باز کنند، موتور خودرو را روشن کرده و حتی وقتی در خانه روی مبل لم داده‌اند، از طریق فرمان صوتی، از حجم بنزین باقی‌مانده در باک آگاه شوند. برای الکسا اطلاعات دیگری نظیر وضعیت آب و هوا و حتی امکان خرید از آمازون نیز فراهم خواهد بود.

آمازون تاکید زیادی روی بهبود عملکرد الکسا به منظور تشخیص هرچه دقیق‌تر فرمان‌های صوتی کاربر دارد. البته این تاکید آمازون برای خودروسازان نیز جذاب است، زیرا با این قابلیت، دیگر لازم نیست راننده چشمش را از مسیر پیش‌رو بردارد و با بیان چند کلمه قادر خواهد بود به امکانات مختلفی دست یابد.

البته آمازون نتوانسته همانند گوگل و اپل، قراردادهایی با ارقامی قابل توجه با خودروسازان باسابقه ببندد. به همین دلیل، مدتی است این شرکت توجه خود را به شرکت‌های نوپای خودروساز معطوف کرده است. زوکس (Zoox) یکی از این شرکت‌هاست. این شرکت کالیفرنیایی در زمینه تولید تاکسی‌های بدون‌راننده فعالیت می‌کند. خودروهای این شرکت به شکل یک مکعب هستند که در آن، دو ردیف صندلی روبه‌روی هم با ظرفیت حداکثر چهار سرنشین قرار دارد. هنوز مشخص نیست این شرکت چه وقتی می‌تواند مجوز بهره‌برداری از این محصول را دریافت کند. طبق برنامه، زوکس قرار است از این خودروها برای حمل‌ونقل مسافر شهری در سان فرانسیسکو و لاس‌وگاس استفاده کند.

آمازون همچنین سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی روی شرکت ریویان 

(Rivian) که سازنده خودروهای برقی است انجام داده است. آمازون دو سال پیش اعلام کرد که سفارش ۱۰۰ هزار ون برقی بدون‌راننده را به این شرکت داده است.

آمازون ۲۰ درصد از سهام ریویان را در اختیار دارد. ریویان مدتی پیش وارد بازار سهام شد و اکنون ارزشی حدود ۱۲ میلیارد دلار دارد و در فهرست پرارزش‌ترین شرکت‌های خودروساز قرار گرفت. البته فورد نیز جزو سهامداران ریویان است.

آمازون قصد دارد بزرگ‌ترین ناوگان ارسال سفارش‌ها را در دنیا ایجاد کند و با بهره‌گیری از این فناوری‌ها می‌تواند به شکلی کم‌هزینه‌تر به این هدف بزرگ دست یابد.

همکاری نگران‌کننده؟

با وجود اینکه تجهیز خودروها به فناوری‌های نوین دیجیتال و ارتباطی می‌تواند به تجربه‌ای بهتر و ایمن‌تر برای راننده و سرنشینان بینجامد، اما نباید از روی دیگر سکه نیز غافل شد. برخی نهادهای قانونی و نیز فعالان حقوق مصرف‌کننده بر این باورند که همکاری غول‌های سیلیکون‌ولی با خودروسازان نه‌تنها می‌تواند به شکل‌گیری انحصاری جدید بینجامد، بلکه حتی شاید به نقض حریم خصوصی کاربران خودرو نیز منجر شود.

در حال حاضر، شرکت‌های بزرگی مثل گوگل، انبوهی از داده‌ها را درباره کاربران خود از طریق ابزارهای مختلف مورد استفاده آنها به دست می‌آورند که نگرانی‌هایی را نیز به همراه داشته است. تجهیز خودروها به سامانه‌های این شرکت‌ها به معنای افزوده شدن بر حجم این داده‌هاست.

البته خود این شرکت‌ها، موارد مطرح‌شده را تکذیب می‌کنند. گوگل می‌گوید تمامی داده‌هایی که از محصولات مختلف دریافت می‌کند یا در اختیار شرکت‌های همکار (مثل خودروساز) قرار می‌گیرد، بر اساس مقررات و نیز تفاهم‌نامه‌ای است که مفادش در اختیار کاربر قرار دارد.

رویکرد خاص اپل در عرضه محصولات مختلف نیز نگرانی‌های افزون‌تری را به همراه داشته است. اپل معمولاً دوست دارد کاربرانش را به مجموعه محصولات خودش محدود کند و امکان ارتباط با دستگاه‌ها یا نرم‌افزارهای تولیدی از سوی رقبا، معمولاً با دردسر در اختیار کاربر قرار دارد. ورود جدی اپل به صنعت خودرو و عرضه خودرویی از سوی این شرکت این بیم را به همراه دارد که باز هم شاهد شکل‌گیری اکوسیستمی بسته برای مشتریان این شرکت باشیم و این خودش می‌تواند به شکل‌گیری یک حوزه انحصاری جدید منجر شود.