عبور خودرو از پیچ بورس کالا

سرانجام خودرو از پیچ بورس کالا عبور کرد و 600 دستگاه فیدلیتی و دیگنیتی توسط گروه بهمن (بهمن موتور) در تالار اختصاصی خودرو فروخته شد. در همین حال عرضه ۱۵ خودرو جدید ازجمله شاهین، هایما S7، هایما S5، لاماری ایما، دایون Y5، وانت دو کابین کاپرا، کامیونت ۶ تن فاو تایگر، کشنده تک‌محور CA4180، کامیون فورس، کامیون امپاور، جک S5، جک J4، وانت KMC-T8، وانت کارا تک کابین، وانت کارا دوکابین، فیدلیتی و دیگنتی متعلق به ۹ شرکت خودروسازی شامل شرکت‌های سایپا، ایران‌خودرو، آرین پارس موتور، خودروسازی ایلیا، بهمن موتور، سیبا موتور، بهمن دیزل و کرمان موتور در بورس کالا پذیرش شده‌اند. در زمینه عرضه خودرو در بورس کالا همچنان حاشیه‌های زیادی مطرح است اما خودروسازان نسبت به این رویکرد جدید موافق‌اند و موافقت آنان بیشتر از این جنبه است که سود فروش خودرو مستقیماً به جیب آنها می‌رود. سهامداران خودرویی هم به آن دلیل که از جیب آنان رانتی توزیع نمی‌شود، موافق این ماجرا هستند. کارشناسان بازار سرمایه نیز به دلیل شفافیت و رقابت حاضر در فرآیند بورس‌های کالایی از این فرآیند خوشحال‌اند. جمشید ایمانی، رئیس هیات مدیره گروه بهمن، که زیرمجموعه‌اش نخستین عرضه خودرو در بورس کالای ایران را پس از مصوبه شورای عالی بورس انجام داد به این پرسش پاسخ داد که چرا خودروسازان به سراغ بورس کالا آمدند.

♦♦♦

‌ می‌خواهم پرسشم را با این نکته آغاز کنم که با توجه به اینکه تجربه خارجی عرضه خودرو در بورس کالا وجود ندارد، این رویداد را در کشورمان چگونه ارزیابی می‌کنید؟ اساساً به باور شما چرا خودروسازان سراغ عرضه خودرو در بورس کالا رفتند؟ آیا راهکارهای دیگری به مثابه تجربه‌های جهانی در بازار خودرو وجود ندارد، چرا که برخی از فعالان و کارشناسان صنعت خودرو نسبت به این رویداد روی خوش نشان نمی‌دهند و نسبت به عرضه خودرو در بورس کالا انتقاد دارند و عرضه خودرو را در بورس کالا به دلیل نوع محصول و ساختار بازار آن چندان متناسب با این محصول نمی‌دانند. اگر امکان دارد در این زمینه توضیح مبسوطی ارائه بفرمایید.

بله، حتماً. قبل از هر چیز می‌خواهم به مقدماتی در این زمینه اشاره کنم. تاریخچه پیدایش جدی واژه بورس کالا در جهان به قرن نوزدهم میلادی بازمی‌گردد و در ابتدا خریدوفروش کالاها و محصول‌ها براساس حراج انجام می‌گرفت. به تدریج با شکل توسعه‌یافته‌تر در بورس لندن و با موفقیت در سایر بورس‌های معروف و مشهور جهان همچون بورس نیویورک یا بورس شیکاگو که در قرن نوزدهم توسط هیات تجاری شیکاگو برای محصول‌های کشاورزی نهایی ذرت، جو و کلزا تشکیل شد، سایر کالاها و محصول‌ها هم به بازارهای متشکل و توسعه‌یافته جهان اضافه شد. تجربه امروز بورس‌های کالایی جهان ثمره تلاش و کوشش چند قرن است. در ایران هم به واسطه تجربه جهانی، تشکیل بورس‌های کالایی منطبق با اسناد بالادست و پایین‌دست، با ورود محصول‌های فلزی، کشاورزی، پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی و قیر و سایر کالاها و محصول‌ها در مسیر پختگی قرار دارد. حتی برنامه‌ها و سیاست‌های مربوط به بورس کالا و چشم‌انداز بورس کالا نشان می‌دهد که عرضه و ورود کالاها و محصول‌های بیشتری هم در راه است. در ادامه این نکته را هم برای درک بهتر موضوع عرض کنم که فلسفه تشکیل بورس‌های کالایی چه در شکل توسعه‌یافته آن در جهان و چه در ایران، کشف نرخ براساس سازوکارهای عرضه و تقاضا در یک محیط شفاف و رقابتی است. این وضعیت و سازوکار جدید در بازارهای کالایی در برابر بازارهای سنتی که با عدم شفافیت و بروز نوسان‌های کاذب در دو طرف عرضه و تقاضا همراه است، نفس تشکیل بورس‌های کالایی را بسیار موثر و جدی کرده است.

در توضیح این مقوله که تجربه‌ای در زمینه عرضه خودرو در بورس کالا نداریم، باید بگویم در بازار سنتی خودرو در ایران شفافیت و رقابت به معنای واقعی وجود ندارد و این را هم باید به این موارد اضافه کنم که سازوکارهای بازار سنتی به ضرر عرضه‌کننده بوده است، چرا که مراکز و نهادهای مختلف و ذی‌نفع در روند تولید، عرضه، توزیع و قیمت‌گذاری، دخالت و تصمیم‌گیری می‌کنند و عملاً جز زیان، عایدی برای تولیدکننده ندارند.

باید تاکید کنم عرضه خودرو در بورس کالا نتیجه بیش از یک دهه آزمون و خطا و کسب تجربه در زمینه سیاستگذاری‌های غیرصحیح و ناکارا در زمینه قیمت‌گذاری دستوری در صنعت خودرو بوده که شمولیت در اصل141 قانون تجارت (مقوله ورشکستگی و انحلال) و زیان انباشته بیش از 120هزار میلیاردتومانی را برای دو خودروساز بزرگ کشورمان تا پایان سال1400 به دنبال داشته است. در این شرایط، تنها راه برون‌رفت و شاید بهتر است بگوییم شروع به برون‌رفت از این وضعیت، عرضه خودرو در بورس کالا باشد که راه قانونی خروج از مقوله سیاست‌های دستوری در زمینه تولید، عرضه، توزیع و قیمت‌گذاری است. در دنیا فضای کسب‌وکار خارج از محدودیت‌های اعمال‌شده برای کارآفرینان و تولیدکنندگان است و به دلیل همین نوع تفاوت در محیط کسب‌وکار، چندان موضوع عرضه خودرو در بورس‌های کالایی برای منطق شفاف‌سازی و رقابت دغدغه نبوده است. در ایران اما با توجه به مساله شفافیت و رقابت در بازار خودرو، عرضه خودرو در بورس کالا مورد توجه قرار گرفت. شفافیت و رقابت دو رکن اصلی و مزیت بورس‌های کالایی است. در واقع علاوه بر معاف بودن معاملات در بورس کالا از الزام‌های قیمت‌گذاری دستوری و نحوه عرضه کالا به روش‌های غیرمعمول (از جمله قرعه‌کشی)، شفافیت و رقابت از دیگر مزیت‌های بورس‌های کالایی است. در تالار شیشه‌ای بورس، به غیر از خودروسازان بورس کالای ایران و نهادهای بالادست بر روند معاملات نظارت می‌کنند و به این ترتیب همه فرآیندها کاملاً شفاف و قابل نظارت و پیگیری است.

خودروسازان در ایران به این نتیجه رسیده‌اند که اگر بخواهند در فضایی شفاف و رقابتی اقدام به فروش محصول‌هایشان کنند، آن فضای موجود، بورس کالاست. این در حالی است که براساس ماده ۱۸ قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی مصوب سال ۱۳۸۸، ماده ۳۶ قانون احکام دائمی برنامه توسعه ششم و همین‌طور در قانون بودجه ۱۴۰۱ از بورس کالای ایران به عنوان بازار متشکل کالایی به‌طور کامل حمایت شده و براساس این قوانین، عرضه در بازار متشکل کالایی از سایر الزام‌های مربوط به قیمت‌گذاری معاف شده است.

با این وصف اگر منتقدان و کارشناسان راه موثر و مثبت دیگری به غیر از عرضه خودرو در بورس کالا در راستای شفافیت و خروج از نظام قیمت‌گذاری دستوری به ذهنشان خطور می‌کند، بهتر است مطرح کنند که نفع آن هم به اقتصاد و هم به تولید برسد. چرا که به باورم هر گونه پیشنهاد یا نظر کارشناسی که در راستای منفعت تولیدکنندگان و مصلحت و منفعت مصرف‌کنندگان در بلندمدت باشد، می‌تواند بررسی و ارزیابی شود.

در توضیح بیشتر به پرسشتان باید بگویم، گروه بهمن می‌دانست با وجود اینکه تامین مالی از مسیر بازار سرمایه ممکن است پیچیدگی‌های بیشتری از شبکه بانکی داشته باشد اما برای کاستن فشار بنگاه‌های بزرگ از شبکه بانکی و فراهم شدن امکان کمک شبکه بانکی به بنگاه‌های کوچک و متوسط، تصمیم به حضور در بازار سرمایه و بورس کالا گرفت. این را هم متذکر شوم که در گروه بهمن بحث توسعه ظرفیت و توسعه محصول و افزایش تولید به صورت همزمان دنبال می‌شود. بنابراین برای دستیابی به منابع مالی پایدار، به بازار سرمایه اتکا می‌کنیم، زیرا تامین مالی میان‌مدت و تا حدودی بلندمدت از بازار سرمایه، پیگیری و اجرای برنامه‌های شرکت را به خوبی عملیاتی می‌کند.

‌ اکنون به نظر شما تجربه عرضه خودرو در بورس کالا چه آموزه‌ها و یافته‌هایی می‌تواند برای خودروسازان داشته باشد؟ چه کسانی برندگان و بازندگان اصلی عرضه خودرو در بورس کالا خواهند بود؟

در زمینه نخستین عرضه خودرو در بورس کالا که با عرضه دو محصول پرطرفدار گروه بهمن با نام‌های دیگنیتی و فیدلیتی در روز چهارشنبه 26 مرداد انجام شد، بسیار زود است بخواهیم ارزیابی و قضاوت کنیم و آثار آن را مورد ارزیابی قرار دهیم. اما نکته اصلی در خصوص نخستین عرضه خودرو در بورس کالا اینجاست که همه متقاضیان خودرو و ناظران بازار در لحظه می‌توانند رقابت میان خریداران را رصد و پیگیری و به‌طور برخط در یک وضعیت شفاف فرآیند قیمت‌گذاری را مشاهده کنند. حتی بعد از پایان معاملات، بورس کالای ایران این امکان و قابلیت را فراهم کرده که عیناً به مثابه زمان معاملات، کل فرآیند را بتوان به صورت آنلاین و قابل دسترس و به صورت شفاف در اختیار خریداران و فروشندگان یا ناظران بازار قرار داد. به باورم از این سطح بالاتر در این شرایط نمی‌توان انتظار شفافیت داشت و باید چنین سازوکار بسیار شفاف و رقابتی را مورد تمجید قرار داد و کاستی‌های آن را رفع کرد. در فرآیند و سازوکار عرضه خودرو در بورس کالا، خریدار در یک وضع شفاف و در شرایط قابل رقابت، محصول مورد نیاز را خریداری می‌کند، رانتی هم از جیب سهامداران به رانت‌بازان انتقال داده نمی‌شود، تقاضای سرمایه‌گذاری کاذب هم که به بهانه قرعه‌کشی‌ها و با هزینه به خودروساز بسیار فعال شده بود، حذف و به نوعی در این بازار تحریم می‌شود، در پایان هم خریدار با قیمت مناسب و پایین‌تر از نرخ معمول بازار، محصول مورد نظرش را خریداری می‌کند. در وضعیت کنونی سازوکار قرعه‌کشی در سامانه یکپارچه تخصیص خودرو، تنها رانت‌بازان و سوداگران، برندگان اصلی توزیع خودرو هستند، کما اینکه این تفاوت نرخ در بازار و سامانه به واسطه عدم ورود پول به کارخانه (خودروساز)، تولید و سودآوری شرکت‌ها و همین‌طور توان نقدینگی تولیدکنندگان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و امکان ادامه فعالیت شرکت‌ها را به چالش می‌کشد.

‌ آقای مهندس، آیا مصرف‌کنندگان نهایی می‌توانند خوش‌بین و امیدوار باشند که در بلندمدت با تداوم و استمرار عرضه خودرو در بورس کالا، با قیمت ارزان‌تر، خودرو مورد نیازشان را خریداری کنند؟

معامله خودرو در بورس کالا هم به نفع بورس کالا، هم به نفع خودروساز و هم به نفع خریداران در بلندمدت خواهد بود، زیرا به صورت عرضه مستمر در بورس کالا این پیام را به دلالان می‌دهد که خریداران و مصرف‌کنندگان نهایی مستقیم و بدون حضور آنان از خودروساز محصول موردنیازشان را خریداری می‌کنند و به این ترتیب خودرو از کالای سرمایه‌ای به کالای مصرفی تبدیل می‌شود. به نظرم در روزها، هفته‌ها و ماه‌های آتی اگر اتفاق خاصی نیفتد، شاهد عرضه خودروهایی خواهیم بود که ماه‌ها در پارکینگ‌های شخصی پارک شده بودند و از‌این‌رو در صورت اجماع همگی خودروسازان و هموارسازی کار توسط دولت، شاهد افزایش عرضه‌ها و به دنبال آن تلاش برای ازسرگیری میل به کاهش بیشتر قیمت‌ها خواهیم بود. این نکته را یادآوری کنم، افرادی که برای خرید خودرو به بورس کالا مراجعه می‌کنند، مصرف‌کنندگان نهایی هستند، چون زمانی که براساس سیستم حراج، معاملات انجام می‌شود افراد با هدف سود بردن از اختلاف قیمت کارخانه و بازار ورود نمی‌کنند، بلکه بر مبنای قیمت پایه و در صورت بیشتر بودن تقاضا نسبت به عرضه تا زمانی که برایشان مقرون‌به‌صرفه است، رقابت می‌کنند. به عبارت دیگر عرضه خودرو در بورس کالا باعث می‌شود این محصول از یک کالای سرمایه‌ای به کالای مصرفی تبدیل شود.

البته در زمینه فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی به فعالان صنعت خودرو و خریداران خودرو در خصوص نحوه عرضه و خرید از بورس کالا باید در سطح جامعه به خوبی این موضوع اطلاع‌رسانی بشود. چرا که بسیاری از متقاضیان هنوز اطلاع دقیقی از نحوه معاملات و اخذ کد بورس کالا به جای کد سهام ندارند. همچنین علاوه بر متقاضیان، بهتر است نمایندگان خودروسازان نیز به سازوکار ثبت‌نام و معامله در بورس کالا آشنایی بیشتری پیدا کنند.

‌ به نظرتان موضوعی که در زمینه عرضه خودرو در بورس کالا می‌تواند بسیار مهم باشد و مغفول واقع شده چه می‌تواند باشد؟

نکته مهمی که آن را مطرح کردم و شاید نزد بسیاری هم پیگیری نمی‌شود، معافیت مالیاتی خاصی است که برای عرضه‌کنندگان (خودروسازان) در بورس کالا در نظر گرفته می‌شود که در فروش‌های عادی چنین قابلیتی وجود ندارد. اما از همه مهم‌تر، مساله‌ای که کمتر به آن اشاره شده، تامین مالی خودروسازان با استفاده از ابزارهای در اختیار بورس کالا همچون ابزارهای سلف، سلف موازی، صندوق‌های کالایی سرمایه‌گذاری و ابزارهای مشتقه، این امکان را به خودروسازان می‌دهد که برای تامین مالی قطعات و تضمین فرآیند تولید تا فروش محصول اقدام کنند و در نتیجه آن، باعث فروش بیشتر خودروسازان، راندمان و بهره‌وری بیشتر در فرآیند تولید و متعادل شدن بازار شود.

‌ در پایان اینکه، گروه بهمن در راستای رسالت شفافیت بازار خودرو چه برنامه‌هایی را برای عرضه خودرو در دستور کار دارد؟

گروه بهمن در راستای توسعه بازار سرمایه و شفافیت در بازار خودرو خود را ملزم می‌داند محصولات بیشتری را از لحاظ تنوع و عرضه در دستورکار قرار دهد. همچنین برای پذیرش محصولات دیگر زیرمجموعه‌ها که در حوزه تجاری فعال هستند، مانند بهمن دیزل و سیباموتور که کشنده و کامیون تولید می‌کنند، اقدام کرده‌ایم و پذیرش انجام شده است. این نکته را مورد تاکید قرار دهم که نگاه گروه بهمن به بورس کالا تنها بحث عرضه محصولات و کشف قیمت از طریق این سازوکار نبوده، بلکه تامین مالی از این مسیر نیز مدنظر این گروه خودرویی است.