شیر عَلَم

  رضا طهماسبی: مساله ضرورت استقلال بانک مرکزی در تدوین سیاست پولی فعال و نظارت بر نظام بانکی، احتمالاً از بدیهی‌ترین مسائل اقتصادی در دنیاست که در عین ساده بودن و پذیرفته ‌شدنش از سوی تقریباً تمامی دولت‌ها در همه کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، هنوز در کشور ما در مرحله امتناع است. سیاستمداران همچنان در عمل حاضر به رها کردن یقه سیاستگذار پولی نیستند و می‌خواهند آن را در خدمت خود نگه دارند و بانک مرکزی را بانک دولت و مسوول تامین مالی دولت نگه دارند. جالب است که حتی وقتی پس از مدت‌ها طرحی در مورد اصلاح ساختار، مسوولیت‌ها و وظایف بانک مرکزی در مجلس مطرح می‌شود و حداقل تدوین‌کنندگان اولیه طرح سعی می‌کنند اندکی استقلال و اقتدار به بانک مرکزی بدهند، در کش‌وقوس نمایندگان مجلس و دولت، زیر لوای نظام سیاسی، همان اندک استقلال هم محو می‌شود و در یک حرکت ضربتی دوباره حضور دولتی‌ها در همه ارکان بانک مرکزی پررنگ می‌شود تا سیاستمداران برجای اقتصاددانان بنشینند. این در حالی است که بانک مرکزی در چند دهه گذشته، و به‌طور خاص پس از بحران مالی سال 2008، شاهد تغییر و تحولات زیادی بوده و سکانداران آن در همه جای دنیا اقتصاددانان متخصص در امور مالی و بانکداری هستند و مستقل از سیاست‌های بودجه‌ای و مالی دولت، مشغول پایش سلامت نظام بانکی، کنترل ریسک‌پذیری بانک‌ها و مهار تورم با ابزارهایی چون نرخ بهره هستند. با این حال سیاستمدار در کشور ما همچنان بانک مرکزی را به‌مثابه ماشین چاپ پول می‌داند که باید تمام کسری‌ها را جبران کند و فقط کافی است که این منابع بی‌پشتوانه به سمت تولید هدایت شوند تا نه‌تنها تورم ایجاد نشود، که توسعه هم حاصل شود. آخرین تغییرات در طرح مسوولیت، اهداف، ساختار و وظایف بانک مرکزی که در کمیسیون اقتصادی مجلس صورت گرفته و این طرح را برای ورود به صحن علنی آماده کرده، از منظر استقلال دادن به بانک مرکزی ناامیدکننده است. افزودن مجمع عمومی و شورای فقهی به ارکان بانک مرکزی، جایگزینی رئیس‌کل در ارکان بانک با هیات عالی، اضافه کردن وزیر اقتصاد و رئیس سازمان برنامه و بودجه به ترکیب هیات عالی به‌جای معاون سیاستگذاری و معاون نظارتی بانک مرکزی و کاستن از تعداد اقتصاددانان در این هیات همگی از جمله اقداماتی است که در راستای تفوق دولت بر بانک مرکزی یا به تعبیری تسلط سیاست مالی بر سیاست پولی رخ داده است. این جهت‌گیری قانونگذار که بعد از مراودات نمایندگان مجلس با بانک مرکزی و دولت سیزدهم در یک سال گذشته رخ داده، به‌روشنی نشان از نفوذ و چانه‌زنی دولت در تداوم سیستم بله‌قربان‌گویی بانک مرکزی دارد. واضح است که با تداوم حرکت بانک مرکزی بر مسیر چند دهه گذشته، نه تورم را درمانی خواهد بود و نه امیدی به تراز شدن صورت‌های مالی بانک‌ها. با تصویب نهایی این طرح بانک مرکزی همان شیر علمی خواهد بود که به قول مولانا حمله‌اش از باد است.