هزارتوی حمایت از استارت‌آپ‌ها
حمایت دادستان کل کشور از استارت‌آپ‌های حمل‌ونقلی چه معنایی دارد؟
در رابطه با اینکه آیا حمایت دادستان کل کشور از شرکت‌های حمل‌ونقل اینترنتی خبر خوبی برای استارت‌آپ‌هاست یا نه، یا اینکه اساساً چقدر استارت‌آپ‌ها به حمایت حقوقی احتیاج دارند، باید دو موضوع را به صورت جداگانه مورد توجه قرار داد و بررسی کرد.
در رابطه با اینکه آیا حمایت دادستان کل کشور از شرکت‌های حمل‌ونقل اینترنتی خبر خوبی برای استارت‌آپ‌هاست یا نه، یا اینکه اساساً چقدر استارت‌آپ‌ها به حمایت حقوقی احتیاج دارند، باید دو موضوع را به صورت جداگانه مورد توجه قرار داد و بررسی کرد.
اول اینکه در ایران و البته در دنیا، سه نهاد مکمل هستند که یکی وظیفه قانونگذاری را انجام می‌دهد، یکی وظیفه نظارت را پیگیری کرده و دیگری وظیفه قضاوت و داوری را بر عهده گرفته است. در ایران هم مجلس قانونگذاری می‌کند، نهادهای نظارتی مانند پلیس یا شهرداری یا سایر دستگاه‌های موازی، کار نظارت را بر عهده دارند و دادگستری هم، وظیفه داوری و قضاوت را انجام می‌دهد. اما آنچه اکنون در حوزه استارت‌آپ‌ها مشاهده می‌شود، آن است که این رابطه‌ها به هم ریخته و درست تعریف نشده است. مجلس قانونگذاری نکرده است، شهرداری دستور توقیف می‌دهد و دادستانی از استارت‌آپ حمایت می‌کند و می‌گوید که شهرداری نباید کار آنها را متوقف کرده یا امتیاز آنها را سلب کند. در اصل این سوال پیش می‌آید که شهرداری بنا به چه قانونی دستور توقیف می‌دهد و اینکه اصلاً شهرداری که نمی‌تواند دستور توقیف بدهد. شهرداری نهاد نظارتی است و اگر بنا به توقیف باشد، باید شهرداری به دادگستری شکایت کند و اگر دادگستری با توجه به قوانین تصویب‌شده (که در حال حاضر وجود ندارد) دید که شهرداری درست می‌گوید باید دستور توقیف دهد. در نهایت اینکه این نامه حمایت دادستان کل کشور الزاماً نه خبر خوبی است نه بد. صرفاً بیان وضعیت درست است. البته از این جهت که همین نامه‌ها تلنگری برای وضع قوانین و مقررات می‌زنند، وجودشان خوب است (اگر امیدوارانه فکر کنیم که قوانین و مقرراتی که در آینده وضع می‌شوند خوب باشند).
اما موضوع دوم، استارت‌آپ‌ها به حمایت حقوقی احتیاج دارند. قوانین و مقررات هم حمایت‌کننده هستند هم بازدارنده؛ ولی در هر صورت لازم‌اند. خصوصاً زمانی که پتانسیل‌هایی مانند کسب‌وکارهای تاکسیرانی اینترنتی در کشور وجود دارند و کسب‌وکار، رشد ناگهانی قابل توجه می‌کند. قوانین اگر با مطالعه و فکر درست و به‌روز و منطقی و بی‌طرفانه نوشته شوند سه کارکرد اصلی برای استارت‌آپ‌ها دارند.
اولین کارکرد تعدیل حال و هوا و طرز تفکر صاحبان استارت‌آپ‌هاست. متاسفانه برخی صاحبان استارت‌آپ‌ها فکر می‌کنند تنها منابع افتخار ملی‌اند و استارت‌آپ‌شان، پررنگ‌ترین نقش را در رشد اقتصادی کشور بر عهده دارد. اما واقعیت این نیست. یعنی با اینکه کسی نقش پررنگ این استارت‌آپ‌ها را منکر نمی‌شود ولی از معایب آنها هم نمی‌شود چشم‌پوشی کرد. مثلاً در همین بحث تاکسیرانی اینترنتی گرچه اشتغال‌زایی و تسهیل حمل‌ونقل مردم یک مزیت خیلی مهم و موثر این کسب‌وکارهاست، با این حال نمی‌شود از تاثیر منفی آنها روی آلودگی هوا و ترافیک چشم‌پوشی کرد یا اینکه به هر حال این نوع حمل‌ونقل امنیت کمتری از حمل‌ونقل عمومی کشور دارد. بنابراین یکی از کارکردهای قوانین و مقررات انتقال دید سیستمی به صاحبان استارت‌آپ‌ها و روشن کردن جنبه‌های دیگری که کسب‌وکارشان می‌تواند از آنها تاثیر بپذیرد یا بر آنها تاثیر بگذارد، است.
دومین کارکرد این است که این قوانین و مقررات در بلندمدت می‌توانند ناجی کیفیت و حتی بقای کسب‌وکارها باشند. البته همان‌طور که گفته شد، همه اینها در حالتی است که این قوانین بی‌طرفانه و با مطالعه باشند و به گونه‌ای نباشند که عملاً فضای رقابتی را محدود کند. در تحقیقی که دانشگاه جورج میسون آمریکا روی سیاستگذاری‌های مربوط به تاکسی‌های اینترنتی انجام داده این نتیجه به دست آمده که اگر قوانین برای رقابت کسب‌وکارهای تاکسیرانی محدودیت ایجاد کنند عملاً شاهد قیمت‌های بالاتر، کیفیت پایین‌تر سرویس‌ها (رانندگان بی‌ادب، ماشین‌های کثیف، کهنه و غیرایمن، انتظار بالای مسافران و...)، نبود سرویس در برخی مناطق، کاهش امنیت عمومی‌ای که به واسطه نبود ماشین در زمان و موقعیت مناسب برای مسافر یا اجبار مسافر برای رانندگی در حالی که شرایط خوبی برای رانندگی ندارد، پدید می‌آید، استفاده ناکارآمد از منابع فعلی و شکست در نوآوری و ایجاد سرویس‌های جدیدی که ممکن است برای شهروندان اهمیت داشته باشد خواهیم بود.
سومین کارکرد قانون هم این است که از متوقف شدن ناگهانی یا دخالت نهادهای غیرمرتبط یا نهادهای رقیب در کسب‌وکار استارت‌آپ‌ها جلوگیری می‌کند و عدم قطعیت کاری برای این کسب‌وکارها را پایین می‌آورد. این کارکرد علاوه بر مزایای کوتاه‌مدتی که دارد در بلندمدت هم، وفاداری و درایت صاحبان کسب‌وکار را نسبت به کسب‌وکار افزایش می‌دهد و این به واسطه این است که می‌دانند شرایط کار چیست، چه کار کنند متوقف می‌شوند، چه کار کنند حمایت می‌شوند و... ضمن اینکه اطمینان سرمایه‌گذاران را هم به سرمایه‌گذاری روی استارت‌آپی که قوانین و مقرراتش مشخص است بیشتر می‌کند.
ممکن است این سوال پیش بیاید که این قوانین چه سرفصل‌هایی را باید دربر گیرد. در این خصوص سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی شهر تهران گزارش‌های مطالعاتی مفصلی تولید کرده (که البته هنوز منتشر نکرده است) که در آن انواع موضوعات مرتبط با تاکسیرانی اینترنتی را از چالش‌ها، مزایا و معایب و سیاستگذاری بررسی کرده است. در این گزارش مسائل اصلی که شرکت‌های تاکسیرانی اینترنتی با آن روبه‌رو هستند، مطرح شده است. این بندها علاوه بر اینکه مسائل مهم کسب‌وکار تاکسیرانی اینترنتی را نشان می‌دهند، می‌توانند با نگاه همه‌جانبه‌ای که دارند سرفصل‌های مناسبی برای قانونگذاری ارائه دهند. این مسائل به شرح زیر هستند:
♦ بررسی و ارزیابی سوابق کیفری رانندگان که قانونگذاری در این حوزه می‌تواند شامل قوانین و مقررات مربوط به نحوه دریافت سوءپیشینه، فرآیند احراز عدم سوءپیشینه رانندگان ماشین‌های مختلف و... باشد.
♦ بیمه که قانونگذاری در این حوزه می‌تواند شامل قوانین مربوط به انواع بیمه‌های لازم بر اساس نوع مجوز، ظرفیت، ریسک و عملکرد خودرو باشد.
♦ هزینه‌های صدور مجوز شرکت‌های حمل‌ونقل اینترنتی که قانونگذاری در این حوزه می‌تواند شامل تدوین و تعریف فرآیندها و قوانین مربوط به صدور مجوز و به‌تبع آن هزینه‌های صدور مجوز برای فعالیت کسب‌وکارهای تاکسیرانی اینترنتی باشد.
♦ امنیت داده‌ها و حریم خصوصی که قوانین مربوط به امنیت و محرمانگی اطلاعات شخصی و مالی کاربران و رانندگان و اطلاعات عملکردی آنها را می‌تواند دربر گیرد.
♦ تضمین رشد پایدار که قوانینی که منجر به ایجاد شرایط یکسان رقابتی و جلوگیری از رشد بی‌رویه‌ای می‌شود که هم منافع رانندگان را در خطر می‌اندازد و هم برای محیط زیست نامطلوب است می‌تواند در این دسته قرار گیرند.
♦ تضمین عدالت و هزینه‌های قابل پرداخت برای مسافران و رقابت منصفانه. قوانین و مقررات مربوط به قیمت‌گذاری شفاف برای مسافران و رانندگان و اقناع رانندگان برای سرویس‌دهی در شرایط سخت مثلاً شرایط جوی نامناسب، ساعات اوج ترافیک و... به این دسته برمی‌گردد.
♦ قابلیت دسترسی به ویلچر و اصلاحات حمل‌ونقل عمومی برای معلولان که قوانین مربوط به الزام و تجهیز تاکسی‌ها برای سرویس‌دهی به معلولان در این دسته قرار می‌گیرد.
♦ اپلیکیشن‌هایی با قابلیت ارائه خدمات سراسری که طبق آن تمام تاکسی‌ها امکان سرویس‌دهی از طریق تلفن همراه را داشته باشند.
♦ قانونگذاری خودخواسته. این چالش از آنجا ناشی می‌شود که شرکت‌های استارت‌آپی تاکسیرانی فکر می‌کنند که خودشان کارها را بهتر و سریع‌تر از دولت انجام می‌دهند. در این دسته قوانین خاصی نخواهیم داشت ولی چالشی است که قطعاً قانونگذار با آن روبه‌رو است و باید به آنها توجه کند.
جمع‌بندی اینکه وجود قوانین برای کسب‌وکارهای اینترنتی خصوصاً استارت‌آپ‌هایی که پتانسیل بالایی دارند ضروری است. این قوانین ضمن اینکه باید مخاطرات ناشی از فعالیت این کسب‌وکارها را کاهش دهند، باید متضمن رقابت سالم و مانع از هرگونه فعالیت اقتصادی انحصارطلبانه و حامی آنها به عنوان یکی از عوامل کارآفرینی و درآمدزایی و رشد اقتصادی باشند.
