کُرنش بیکاری

 ابراهیم علیزاده: از تابستان سال گذشته تا تابستان امسال نه‌تنها 600 هزار نفر تازه‌واردهای جمعیت فعال به شغل رسیده‌اند بلکه 200 هزار بیکار نیز مشغول کار شده‌اند. شاید این آمار موفق‌ترین کارنامه فصلی دولت‌های یازدهم و دوازدهم در بازار کار باشد. این اتفاق در حالی افتاده که نرخ مشارکت اقتصادی نیز روند رو به رشد خود را حفظ کرده است؛ اتفاقی که معمولاً در یک دهه اخیر همزمان با بهبود نرخ بیکاری رخ نمی‌داد ولی در تابستان امسال هم نرخ مشارکت افزایش یافته و هم نرخ بیکاری بهبود پیدا کرده است. اما این مشاغل جدید به کدام اقشار از نظر جنسیت و منطقه سکونت رسیده است؟ آیا این مشاغل در بخش‌های کشاورزی بوده که بتوان به آن فصلی گفت یا اینکه در بخش‌های صنعت و خدمات بوده است؟ در همین حال وضعیت اشتغال در گروه‌های جوانان و زنان چگونه بوده و آیا آنها همچنان بدترین وضعیت اشتغال را نسبت به گروه‌های دیگر دارند؟

تازه‌واردهای خوش‌اقبال

آن‌طور که بررسی‌های مرکز آمار ایران از آخرین وضعیت بازار کار نشان می‌دهد، طی تابستان سال گذشته تا تابستان امسال بیش از 600 هزار نفر به جمعیت فعال کشور اضافه شده است. این در حالی است که در کارنامه فصلی قبلی یعنی بهار امسال،‌ بیش از 900 هزار نفر (طی بهار سال گذشته تا بهار امسال) به بازار کار کشور اضافه شده بودند. در بهار سال 1395 جمعیت فعال کشور 7 /25 میلیون نفر بود که تا بهار سال 1396 این تعداد به 6 /26 میلیون نفر رسید. در این دوره بهار سال گذشته تا بهار امسال نرخ مشارکت نیز 1 /1 درصد افزایش یافته بود. اما در تابستان امسال نسبت به تابستان سال گذشته نرخ مشارکت تنها 6 /0 درصد افزایش یافت و به 41 درصد رسید. در عین حال کارنامه بازار کار تابستان امسال نشان می‌دهد همچنان روند صعودی نرخ مشارکت حفظ شده است. در بهار امسال نرخ مشارکت 4 /40 درصد بود. در واقع این آمارها از نرخ مشارکت و جمعیت فعال نشان می‌دهد هرچند همچنان روند نرخ مشارکت و جمعیت فعال در اقتصاد ایران صعودی است اما سرعت این افزایش کمی کند شده است.

با وجود چنین روندی در اقتصاد ایران سوال مهم این است که چقدر از این افراد تازه‌وارد به بازار کار می‌توانند به شغلی دست پیدا کنند؟ در کارنامه بهار امسال از آن 900 هزار نفر اضافه‌شده به بازار کار، 700 هزار نفر توانسته بودند به شغلی دست پیدا کنند. در دوره بهار سال گذشته تا بهار امسال تعداد شاغلان کشور از 6 /22 میلیون به 3 /23 میلیون نفر رسیده بود. در واقع در آن دوره 63 درصد تازه‌واردهای بازار کار توانسته بودند مشغول کار شوند. اما در کارنامه تابستان سال گذشته تا تابستان امسال معادل همه کسانی که به جمعیت فعال کشور اضافه شده،‌ به تعداد شاغلان کشور افزوده شده است. رشد 600 هزار نفری جمعیت فعال در دوره تابستان تا تابستان در حالی است که در همین دوره به تعداد شاغلان 800 هزار نفر اضافه شده و تعداد شاغلان به 8 /23 میلیون نفر رسیده است. در واقع در این دوره نه‌تنها اشتغال 100‌درصدی برای تازه‌واردها رخ داده بلکه 200 هزار نفر از بیکاران بازار کار نیز موفق شده‌اند به شغلی دست پیدا کنند. به این ترتیب در این دوره تعداد بیکاران کشور از 3 /3 میلیون نفر به 1 /3 میلیون نفر تقلیل یافته است. این در حالی است که در دوره بهار تا بهار نه‌تنها تعداد بیکاران کاهش نیافته بود بلکه 200 هزار نفر به این تعداد اضافه شده بود. در واقع در دوره تابستان تا تابستان تنها بیش از 100 هزار فرصت شغلی بیشتر نسبت به دوره بهار تا بهار به وجود آمده است اما با توجه به سرعت کمتر رشد نرخ مشارکت و جمعیت فعال در دوره تابستان تا تابستان اشتغال‌های به وجود آمده بیشتر در نرخ بیکاری نمود پیدا کرده‌اند. در نتیجه این اتفاقات نرخ بیکاری از 7 /12 به 7 /11 درصد کاهش یافته است. به عبارتی کاهش نرخ بیکاری در تابستان تنها مرهون اشتغال 800 هزار نفری در دوره یک‌ساله منتهی به تابستان نیست بلکه کم شدن سرعت ورود تازه‌واردها به بازار کار هم در این اتفاق تاثیر داشته است.

چه کسانی شاغل شدند؟

با این وضعیت خوش‌اقبال‌های بازار کار چه کسانی بودند؟ از نظر جنسیتی اغلب جمعیت فعال تازه‌وارد به بازار کار مردان بوده‌اند. از آن 600 هزار نفری که در تابستان سال گذشته تا تابستان امسال به بازار کار اضافه شده‌اند، بیش از 400 هزار نفر مردان و 200 هزار نفر نیز زنان بوده‌اند. نه‌تنها معادل تمام این افراد به تعداد شاغلان کشور در این دوره افزوده شده بلکه حدود 150 هزار نفر از تعداد بیکاران مرد و 50 هزار نفر از تعداد بیکاران زن نیز به گروه شاغلان پیوسته‌اند. در واقع هرچند سهم زنان از کل جمعیت تازه‌وارد خوش‌اقبال به بازار کار 33 درصد بوده اما در بین بیکاران به کار رسیده سهم زنان به 50 درصد می‌رسد. با این حال در بخش نرخ مشارکت با توجه به جمعیت کل کمتر زنان، این گروه رشد بهتری نسبت به نرخ مشارکت مردان داشته‌اند. هرچند در این دوره نرخ مشارکت مردان تنها 3 /0 درصد رشد داشته و از 9 /64 به 2 /65 درصد رسیده اما نرخ مشارکت زنان دو برابر میزان رشد نرخ مشارکت مردان یعنی 6 /0 درصد افزایش یافته و از 9 /15 به 5 /16 درصد رسیده است. اما این وضعیت از نظر مناطق سکونتی افراد چگونه بوده است؟ بر این اساس معادل تمام 600 هزار نفری که به جمعیت فعال کشور اضافه شده، به همین میزان به تعداد جمعیت فعال در مناطق شهری افزوده شده و جمعیت فعال در مناطق روستایی هیچ تغییری نداشته است. آمار شاغلان کشور نیز نشان می‌دهد که در این دوره تابستان سال گذشته تا تابستان امسال نه‌تنها معادل همه این 600 هزار نفر جمعیت فعال شهری اضافه شده به بازار کار، به تعداد شاغلان این بخش اضافه شده بلکه بیش از 150 هزار نفر از بیکاران شهری نیز در این دوره به شغل رسیده‌اند. در سوی دیگر حدود 50 هزار نفر هم از تعداد بیکاران مناطق روستایی کاهش یافته و به تعداد شاغلان روستایی کشور اضافه شده است. به این ترتیب با این وضعیت مطلوبی که در بخش مناطق شهری رخ داده، در این دوره نرخ بیکاری مناطق شهری 1 /1 درصد کاهش یافته و به 3 /13 درصد رسیده و در بخش مناطق روستایی هم نرخ بیکاری با 5 /0 درصد کاهش به 4 /7 درصد تنزل یافته است. با این حال نکته قابل توجه این است که همچنان نرخ مشارکت جمعیت روستایی بیشتر از جمعیت شهری است. در تابستان امسال این دو نرخ به ترتیب 8 /43 و 40 درصد ثبت شده است.

موضوع قابل توجه دیگر در نوع مشاغل 800 هزار نفری است که در دوره تابستان تا تابستان به شغلی دست یافته‌اند. آیا ممکن نیست این مشاغل موقتی و فصلی باشند؟

بررسی جمعیت شاغلان در سه بخش کشاورزی، صنعت و خدمات طی تابستان سال گذشته تا تابستان امسال نشان می‌دهد از 800 هزار نفر شاغلان جدید، 100 هزار نفر در بخش کشاورزی، 200 هزار نفر در بخش صنعت و 500 هزار نفر در بخش خدمات بوده‌اند. در واقع این سه بخش به ترتیب 5 /12، 25 و 5 /62 درصد از مشاغل جدید سهم داشته‌اند. این در حالی است که سهم این سه بخش از کل مشاغل کشور نیز در مقطع فعلی به همین ترتیب است و کشاورزی با کمترین سهم 1 /19 درصد، صنعت 4 /31 درصد و خدمات 5 /49 درصد از کل اشتغال کشور سهم دارند. جزئیات بیشتر این مشاغل نشان می‌دهد که از حدود 100 هزار شغل جدید در بخش مشاغل جدید کشاورزی عمده آن از نظر جنسیتی به زنان (حدود 80 هزار نفر) و همچنین از نظر مناطق سکونت، عمده آن به ساکنان در مناطق شهری (حدود 75 هزار نفر) رسیده است. در بخش صنعت از حدود 200 هزار شغل جدید در این بخش عمده آن از نظر جنسیتی به مردان (حدود 150 هزار نفر) و همچنین از نظر مناطق سکونت، عمده آن به ساکنان مناطق شهری (بیش از 190 هزار نفر) رسیده است. در بخش خدمات نیز روندی مشابه روند بخش صنعت وجود داشته است. از حدود 500 هزار شغل در بخش مشاغل جدید خدماتی عمده آن از نظر جنسیتی به مردان (حدود 400 هزار نفر) و همچنین از نظر مناطق سکونت، عمده آن به ساکنان در مناطق شهری (بیش از 490 هزار نفر) رسیده است.

سهم جوانان از مشاغل جدید

یکی از مهم‌ترین گروه‌ها که در سال‌های اخیر نقش‌آفرینی قابل توجهی در تغییرات بازار کار داشته، جوانان بوده است؛ گروهی که معمولاً نرخ بیکاری آن به میزان قابل توجهی از نرخ بیکاری کل کشور بالاتر بوده است. در آخرین کارنامه فصلی بیکاری نیز نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 سال معادل 3 /27 درصد و نرخ بیکاری جوانان 15 تا 29 سال معادل 4 /24 درصد در حالی گزارش شده که نرخ بیکاری کل 7 /11 درصد محاسبه شده است. اما موضوع قابل توجه آن است که در این دوره تابستان سال 1395 تا تابستان امسال در حالی که نرخ بیکاری کل کشور یک درصد کاهش یافته، نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 سال در این دوره 9 /2 درصد و نرخ بیکاری جوانان 15 تا 29‌ساله هم در این دوره 3 /2 درصد تقلیل یافته است. همچنین همزمان با ایجاد اشتغال 800 هزار نفری در مجموع تابستان سال گذشته تا تابستان امسال، در گروه سنی 15 تا 24‌ساله‌ها حدود 150 هزار نفر از تعداد بیکاران کاسته شده است. اگر این رنج سنی را 15 تا 29 سال در نظر بگیریم نیز تعداد بیکاران کم شده از این گروه جوانان به بیش از 200 هزار نفر می‌رسد. همچنین از نظر جنسیتی نرخ بیکاری دختران جوان 15 تا 24‌ساله که معمولاً بالاترین نرخ بیکاری گروه‌های موجود در بازار کار است در تابستان امسال در حالی به 1 /46 درصد رسیده که این نرخ در تابستان سال گذشته 3 /47 درصد بود. در این گروه سنی نرخ بیکاری پسران جوان نیز از 7 /25 درصد تابستان سال گذشته به 1 /22 درصد در تابستان امسال رسیده است. در گروه سنی جوانان 15 تا 29 سال نرخ بیکاری پسران از 7 /21 به 6 /19 درصد و نرخ بیکاری دختران از 1 /44 به 2 /41 درصد کاهش یافته است. چنین تفاوتی در نرخ بیکاری جوانان نقاط شهری و روستایی هم به چشم می‌خورد که این مسائل نشان می‌دهد در گروه جوانان نرخ بیکاری دختران جوان و جوانان شهری به ترتیب از نرخ بیکاری پسران جوان و جوانان روستایی حادتر است. بر این اساس نرخ بیکاری جوانان شهرنشین 15 تا 24 سال و جوانان شهرنشین 15 تا 29 سال به ترتیب 4 /31 و 3 /27 درصد توسط مرکز آمار ایران گزارش شده است.

به این ترتیب به نظر می‌رسد هرچند همچنان روند نرخ مشارکت در بازار کار صعودی است و میزان مشاغل اضافه‌شده به بازار کار نسبت به دوره‌های پیشین چندان تغییری نکرده اما با کند شدن میزان ناچیزی از سرعت رشد نرخ مشارکت بهبود قابل توجهی در نرخ بیکاری به وجود آمده است. با این حال باید دید این روند در آینده چقدر تداوم خواهد یافت.