دوباره تحریم

  رضا طهماسبی: کمتر تردیدی در این باره وجود دارد، که توافق هسته‌ای ایران و کشورهای گروه 1+5، موسوم به برجام، منافع قابل توجهی برای اقتصاد ایران داشت. اگر برخی با سیاست‌زدگی و بدبینی برجام را سازش و کوتاه آمدن در برابر بیگانگان می‌دانند، با دید اقتصادی می‌توان اذعان کرد که برجام، موفقیت‌ها و شکست‌هایی توامان داشت. اگرچه ایران را از زیر بار تحریم‌های کمرشکن بین‌المللی بیرون آورد اما نتوانست تمام گره‌های موجود از جمله مراوده با بانک‌های بزرگ بین‌المللی را باز کند؛ گرچه از ابتدا هم نباید انتظارات نابجایی بر دوش برجام قرار داده می‌شد. برجام اقتصاد ایران را از محدودیت‌های شش قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل رها کرد، قطعنامه‌هایی که تمام کشورهای جهان به رعایت آن فراخوانده شده بودند. برجام همچنین تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ایران را لغو کرد. آمریکا هم تحریم‌های مربوط به مساله هسته‌ای ایران را، آنچه از سوی دولت اعمال شده بود، برداشت و در برابر تحریم‌های کنگره نیز که از نظر قانونی توانایی حذف نداشت، از مسیر تعلیق شش‌ماهه و تمدید آن جلو رفت. برجام اقتصاد کم‌توان ایران را با تسهیل بازگشت دلارهای نفتی و حذف تحریم‌های بین‌المللی، تقویت کرد؛ گرچه دوای درمان بیماری‌های داخلی او نبود. به واسطه ‌برجام صادرات نفت ایران که با کاهش یک‌ونیم میلیون بشکه در روز مواجه شده بود، دوباره رونق گرفت و این بار علاوه بر چین و هند و کره‌ جنوبی، سایر کشورها از جمله اروپایی‌ها نیز به صف خریداران پیوستند و امروزه حدود 500 هزار بشکه نفت خام به اروپا می‌رود. غیر از آن روابط تجاری متنوع شد و البته اوج گرفت. نمره ایران در شاخص‌های مختلفی از جمله بهبود فضای کسب‌وکار و ریسک اعتباری هم بهتر شد. اقتصاد رکودزده و تورمی به میدان مسابقه برگشت، هرچند ضعیف. حالا احتمال دارد که برجام از دست برود، اگر ترامپ که اکنون گرفتار توافق با کره شمالی است، به هر دلیلی تمدید تعلیق تحریم‌ها را امضا نکند و از برجام خارج شود، نخستین اتفاق بازگشتن تحریم‌های کنگره آمریکا علیه ایران است. بخش عمده تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران مصوب کنگره است و از این نظر می‌توان گفت با خروج آمریکا تقریباً تمام آنچه پیش از برجام از طرف این کشور علیه ایران اعمال می‌شد مجدداً برقرار می‌شود؛ تحریم‌هایی که با توجه به فعالیت‌های گسترده مالی و تجاری ایالات متحده و حضور فعال اغلب بنگاه‌های اقتصادی در بازار این کشور، اثرگذاری نسبتاً بالایی روی مراودات تجاری ایران خواهد داشت. با توجه به اینکه قبل از تحریم‌ها، نفت و بانک مرکزی ایران مورد تحریم آمریکا قرار گرفته بودند، با وضع مجدد، مساله صادرات نفت ایران کاهش خواهد یافت. خطر اصلی متوجه نفتی است که به اروپا صادر می‌شود و احتمال زیادی وجود دارد که خریداران اروپایی بابت تحریم‌های آمریکا، خرید نفت از ایران را کاهش دهند و از دیگر عرضه‌کنندگان اوپک که ظرفیت افزایش صادرات را هم دارند، نفت مورد نیاز خود را تامین کنند. تحریم بانک مرکزی نیز بار دیگر ما را در تله بازگرداندن ارزهای حاصل از صادرات گرفتار می‌کند، یا لااقل به سختی می‌اندازد. جایی که به خریداران همیشگی نفت مانند چین و هند نفت می‌فروشیم اما پولش را نمی‌توانیم بازگردانیم. تحریم نفت و بانک مرکزی، اقتصاد ایران را که هنوز تک‌محصولی است به دردسرهای بزرگی می‌اندازند. گرچه شاید شدت آن به اندازه دوره قبلی نباشد.