تیشه به ریشه خانواده
آیا فقر نهاد خانواده را نشانه گرفته است؟
آیسان تنها: هر چند وقت یک‌بار خبر تکان‌دهنده تازه‌ای درباره وضعیت زندگی برخی از هم‌وطنانمان در ایران به گوش می‌رسد. مثل گزارشی که چندی پیش منتشر شد و نشان می‌داد که گرانی مسکن به شیوع اجاره‌نشینی در خانه‌های اشتراکی منجر شده است. گزارش حاکی از آن بود که در برخی مناطق شهرهای بزرگی مانند تهران دو خانوار و بعضاً چند خانوار ناگریز به اجاره کردن یک واحد مسکونی شده‌اند. این موارد در کنار اخبار مرارت‌باری مانند شکل‌گیری پدیده‌های گورخوابی، اتوبوس‌خوابی و پشت‌بام‌خوابی نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر محل زندگی خانوار ایرانی به شکل کم‌سابقه‌ای در معرض تهدید قرار گرفته است. حال آنکه یکی از وجوه هویت‌بخش افراد محل سکونت و زندگی آنهاست و به قول سعید معیدفر، جامعه‌شناس، خانواده به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی اگر فاقد مسکن باشد، اولین و بدیهی‌ترین وجه مادی خود را از دست می‌دهد. بنابراین عدم دسترسی به مسکن مناسب برای خانوار می‌تواند بنیان آن را با تهدید روبه‌رو کند. اما فقط فقدان مسکن هم مساله نیست. چندی پیش «فاطمه دانشور» مدیر یک موسسه خیریه اعلام کرد که موسسه متبوعش در سال‌های اخیر با افزایش تعداد مراجعان زن با فرزندانشان به دلیل ترک همسران مواجه شده است. همسرانی که به دلیل فقر و بیکاری نمی‌توانستند هزینه‌های خانواده خود را تامین کنند. به قول حسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران، «وقتی حال اقتصاد خوب نباشد حال بقیه بخش‌ها هم خوب نخواهد بود، وقتی بحران‌ها تشدید می‌شوند بر روی همه چیز از جمله بر روی روابط اعضای خانواده تاثیر منفی دارد که یکی از آنها همین مساله ترک خانه توسط مردان متاهل است». از این منظر می‌توان نتیجه گرفت که مشکلات اقتصادی این‌بار نهاد خانواده را نشانه گرفته است. به عبارت دیگر گسترش فقر در سال‌های اخیر منجر به آن شده که حتی نهاد خانواده، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین نهادهای اجتماعی در ایران هم در معرض تهدید فروپاشی قرار گیرد. علاوه بر این، کارکرد نهاد خانواده هم در موارد بسیاری مخدوش شده است. خانواده‌های ایرانی اکنون کمتر از گذشته امکان پرورش فرزندانی توانمند برای زندگی در آینده را دارند. بزرگسالانی که خود در فقر زندگی می‌کنند و همواره با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های اعصاب و روان از قبیل افسردگی هم روبه‌رو هستند چگونه می‌توانند محیط مناسبی برای تادیب فرزندان خود فراهم کنند؟ همین ابهام و پرسش است که بسیاری را درباره موضوع بقای نسل خود با تردید مواجه کرده است. استرس فقر، عدم دسترسی به مسکن مناسب، عدم دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و درمانی و عدم دسترسی به امکانات آموزشی فرزندان از جمله مهم‌ترین چالش‌های فرزندآوری در ایران بوده که می‌تواند تصویر روشن‌تری از چرایی بروز برخی آمارهای حیرت‌انگیز در کشور ارائه کند. آمارها و اخباری مانند «کاهش 70درصدی «نرخ باروری ایران» طی 30 سال گذشته».
