جای خالی روش تحقیق

محمد طبیبیان‌/ اقتصاددان

مطالب این کتاب ابتدا به شکل جزوه برای درس روش تحقیق دوره کارشناسی ارشد مهندسی سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی موسسه عالی برنامه‌ریزی تهیه شد. از سال 1385 به بعد که برنامه کارشناسی ارشد مزبور متوقف شد و آن مرکز نیز به حال غیرفعال درآمد، تدریس آن درس نیز متوقف شد. طی این سال‌ها برخی از دانشجویان سابق، مرا به دفعات ترغیب به انتشار آن جزوات کردند. از تابستان 1392 مجدد فرصتی به دست آمد تا آن یادداشت‌ها مورد بازنگری قرار گیرد و مطالب آن بهنگام شده و برخی مطالب جدید به آن افزوده شود. طی سال‌ها تدریس دروس مختلف به دانشجویانی که از حیطه‌های متنوع تخصصی به دوره کارشناسی ارشد مزبور وارد می‌شدند برای من مشخص شد که در آموزش دانشگاهی ما جای تدریس روش، فلسفه و تاریخ علم بسیار خالی است. بسیاری از کتاب‌هایی که به عنوان روش تحقیق تدریس می‌شوند نیز از وجوه این موضوع غافل بوده و روش تحقیق را همچون آموزش مکانیکی مراحلی معرفی می‌کنند که اگر طی شود، نتیجه آن تولید کار علمی خواهد بود. غافل از اینکه تولید کار علمی فعالیت و درگیر شدن در سنت تولید علم را طلب می‌کند و به همین دلیل نیز آشنایی با تاریخ تولید علم و فلسفه علم و چگونگی آن ضرورت می‌یابد. این کتاب طی سال‌هایی که مطالب آن تدریس شد بر اساس بحث و گفت‌وگو با دانشجویان دوره‌های مختلف شکل گرفت. به همین دلیل نیز بسیاری از مطالب آن پیرامون پرسش‌هایی است که به دلیل ذهن کنجکاو و پویای دانشجویان ادوار مختلف مطرح می‌شد و اینجانب نیز سعی در مطالعه و تدارک پاسخ به آن پرسش‌ها کردم. به همین دلیل نیز ساختار کتاب بر اساس تلفیق دو محور شکل گرفته است. یک محور برنامه درس مربوط به روش تحقیق علمی به نحوی که ابتدا برای درس مزبور در برنامه مهندسی سیستم‌های اقتصادی اجتماعی در نظر گرفته شده بود و دیگری پاسخ به پرسش‌هایی که طی ارائه درس توسط دانشجویان مطرح می‌شد و نیاز به ارائه مطالب تاریخی و پایه‌ای بیشتری داشت. در بازنگری که طی ماه‌های اخیر در مطالب کتاب انجام گرفت گروه دیگری از خوانندگان نیز مورد توجه نگارنده بوده‌اند. و آن نیز قشر وسیع تحصیل‌کرده کشور است که با پرسش‌های بنیادینی در مورد علوم و روش‌های علمی، چرایی ظهور پدیده تحول علم در سه سده اخیر و رابطه این حوادث با تحولات در حیطه اندیشه روبه‌رو هستند و ممکن است برای برخی از پرسش‌های خود در این کتاب پاسخ‌هایی بیابند.