چشم انداز رکودی

سال 1391 در حالی به پایان خود نزدیک می‌شود که هنوز از سوی مراجع رسمی داخل، آماری از چگونگی رشد اقتصادی کشور در این سال منتشر نشده است. با این حال تصویری که برآوردهای برخی مراجع غیررسمی داخل و نهادهای بین‌المللی از تولید و رشد اقتصادی کشور در این سال منتشر کرده‌اند، حاکی از گسترش فضای رکودی و نزدیک شدن رقم رشد اقتصادی به حوالی صفر درصد است. در چند سال گذشته، نهادهای اقتصادی کشور روال منظمی را در خصوص انتشار آمارهای اقتصادی در پیش نگرفته‌اند. به عنوان مثال در اواخر سال 1390 که بانک مرکزی نرخ رشد اقتصادی کشور را به صورت رسمی منتشر کرد، حدوداً سه سال از آخرین انتشار رسمی آمار مربوط به رشد اقتصادی کشور می‌گذشت. همچنین آمارهای چندگانه در خصوص این متغیر اقتصادی، در سال‌های گذشته نیز سابقه داشته است. چنان که با اینکه بانک مرکزی رشد اقتصادی کشور را در سال 1389 به میزان 8/5 درصد محاسبه و اعلام کرده بود، مرکز آمار ایران از رشد 5/6 درصدی اقتصاد کشور در این سال خبر می‌داد.

پیش‌بینی‌های مثبت و منفی
بررسی روند رشد اقتصادی در سال‌های گذشته و برآورد نرخ رشد اقتصاد کشور در سال ‌جاری، حاکی از روندی کاهشی در نرخ این متغیر در سال‌های اخیر است؛ رشد اقتصادی کشور در سال 1389 به میزان 8/5 درصد و در سال 1390 معادل سه درصد بوده است. این در حالی است که گزارش‌های نهادهای بین‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول، کاهش بیشتر نرخ رشد اقتصادی ایران و رسیدن آن به سطوح پایین‌تر را برای سال ‌جاری پیش‌بینی کرده است. بخش عمده‌ای از این کاهش در برآوردها، مربوط به رشد تولید ناخالص داخلی از ناحیه نفت می‌شود، زیرا با توجه به سهم قابل توجه بخش نفت از GDP کشور و محدودیت‌های به وجود آمده اخیر در فروش این محصول، انتظار بالا رفتن ارزش ‌افزوده این بخش نمی‌رود و برخی برآوردها با توجه به پایین آمدن سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت نفت در سال‌های اخیر، کاهش تولید و فروش این محصول نیز پیش‌بینی شده است. بنابراین انتظار اثر منفی از ناحیه این محصول بر رشد کل اقتصاد می‌رود. علاوه بر این، با توجه به برنامه‌های هزینه‌زای دولت و کسری بودجه‌های چند سال اخیر، دولت مجبور شده بخشی از کسری بودجه خود را با کاستن از هزینه‌های خود بردارد که این کاهش، به جای اقدامات ریاضتی در هزینه‌های جاری، بیشتر نصیب بودجه سرمایه‌گذاری شده است. کاهش سرمایه‌گذاری‌های دولتی و محدود شدن ورود سرمایه‌های خارجی به کشور، موضوعی است که باعث شده برخی کارشناسان اثرات منفی آن را در تحلیل‌های خود نسبت به رشد اقتصادی کشور وارد کنند. موضوع دیگر در برآوردهای رشد اقتصادی ایران در سال 1391 و سال‌های پیش رو، ناگزیر شدن بانک مرکزی به اتخاذ سیاست‌های انقباضی پولی است. با توجه به ورود متغیرهای نقدینگی و تورم به آستانه‌های خطر و هشدار، به نظر می‌رسد مقامات پولی در حال متقاعد شدن به اجرای سیاست‌های انقباضی و بستن کمربندهای اقتصاد هستند. این در حالی است که در چند سال اخیر، تلاش بر این بود که با انبساط‌های بی‌حد ‌و‌ مرز پولی، تا حد امکان رشد اقتصادی بیشتر و بیکاری کمتر، با قبول تورم بیشتر، به دست آید. با توجه به چشم‌اندازی که از برنامه‌های بانک مرکزی برای کاهش رشد نقدینگی و تورم در دست است، پیش‌بینی می‌شود این موضوع اثرات کاهشی بر رشد اقتصادی کشور داشته باشد.

برآورد رشد 1391
در خصوص میزان تولید و رشد اقتصادی کشور در سال ‌جاری آماری از سوی بانک مرکزی یا مرکز آمار اعلام نشده است. اگر‌چه گزارش مرکز پژوهش‌ها نرخ رشد اقتصاد ایران در سال جاری را 36/0 پیش‌بینی کرده، گزارش‌های بین‌المللی رشد اقتصادی کشور در این سال را کمی پایین‌تر از صفر تخمین زده‌اند. این گزارش‌ها رشد اقتصادی سال 1390 را نیز دو درصد اعلام کرده بودند که پایین‌تر از آمار اعلام‌شده داخل بود. برخی از گزارش‌های نهادهای بین‌المللی نظیر گزارش‌های دوره‌ای صندوق بین‌المللی پول، کاهش بیشتر این نرخ در سال ‌جاری و رسیدن آن به سطوح پایین‌تر از صفر درصد را برای سال ‌جاری برآورد می‌کند. مطابق پیش‌بینی‌هایی که صندوق بین‌المللی پول از وضعیت تولید و رشد اقتصادی کشور در سال ‌جاری منتشر کرده است، نرخ رشد منفی 49/0درصدی برای اقتصاد ایران در سال ‌جاری پیش‌بینی شده است. بانک جهانی نیز در گزارش خود از پیش‌بینی رشد اقتصادی ایران در سال ‌جاری، این نرخ را منفی و به میزان یک درصد اعلام کرده است. این گزارش در اواخر بهار سال ‌جاری منتشر شده بود.

آخرین آمارهای داخلی
آخرین گزارش‌های داخلی از رشد اقتصادی کشور، مربوط به سال 1390 بود. این گزارش‌ها با استفاده از برآوردهای مقدماتی بانک مرکزی و بدون درج جزییات بیشتر از تولید ناخالص داخلی، حاکی از این بود که تولید داخلی در سال 1390 نسبت به مقدار آن در سال 1389، با سه درصد رشد مواجه بوده است. آخرین مورد از گزارش‌های سه‌ماهه بانک مرکزی که در گذشته به طور مرتب منتشر می‌شد و اکنون مدتی است به روز نشده، آمارهای اقتصادی در سه‌ماهه سوم از سال 1390 را اعلام می‌کند، اما در این گزارش خبری از آمارهای مربوط به تولید و رشد اقتصادی در سه‌ماهه سوم نبود. بدین ترتیب آخرین آمار، تولید و رشد اقتصادی سه‌ماهه دوم 1390 را به دست می‌دهد. با این آمار، تولید ناخالص داخلی در سه ماه اول 1390 نسبت به مدت مشابه سال قبل، حدوداً 3/5 درصد و در سه‌ماهه دوم 1390 نسبت به مدت مشابه سال قبل آن، در حدود 4/3 درصد رشد داشته است. ارقام منتشر‌شده برای رشد این سال بالاتر از ارقام پیش‌بینی‌شده اعلام شد. در صورتی که رشد سال 1390، همان سه درصد اعلام‌شده در نظر گرفته شود، در شش‌ماهه دوم این سال نسبت به شش‌ماهه دوم سال 1389 تولید کشور با رشدی 7/1 درصد مواجه بوده است. البته رئیس مرکز آمار ایران در گزارش خود رشد اقتصادی سال 1390 را در حدود 6/4 درصد اعلام کرده بود. نرخی که چندان مورد استقبال کارشناسان قرار نگرفت. برخی برآوردهای مستقل داخلی، رشد اقتصادی سال 1390 را در حدود 5/1 تا 2 درصد می‌دانستند.

برآوردهای بین‌المللی
پیش از این، مقادیر دیگری برای میزان رشد اقتصادی در سال گذشته اعلام شده بود. در آبان‌ماه امسال، عادل آذر، رئیس مرکز آمار ایران نرخ رشد اقتصادی کشور با احتساب نفت را 2/5 درصد و بدون احتساب نفت، به میزان 67/4 درصد اعلام کرد. همچنین صندوق بین‌المللی پول نیز که همه‌ساله آمار مربوط به نرخ رشد اقتصادی کشورهای مختلف را گزارش می‌دهد، رشد اقتصادی ایران را در سال 1390 به مقدار 5/2 درصد اعلام کرده است. نشریه اکونومیست که همه‌ساله چشم‌انداز اقتصاد جهانی را پیش‌بینی می‌کند، در تازه‌ترین برآورد خود، رشد اقتصادی ایران در سال 2013 را به میزان منفی 1/1 درصد پیش‌بینی و اعلام کرده است. با توجه به این برآورد به نظر می‌رسد روند کاهشی در رشد اقتصادی ایران در سال آینده نیز کماکان تداوم داشته باشد.