معمای دخل و خرج

بانک مرکزی هر سال با ارائه گزارشی از وضعیت درآمدها و هزینه‌های خانوار، تصویری از وضعیت دخل و خرج خانواده‌ها در کشور ارائه می‌کند. تازه‌ترین آماری که در این خصوص منتشر ‌شده، نشان می‌دهد در چند سال اخیر خانوارهای ایرانی با افزایش بیشتری در هزینه‌های خود نسبت به درآمد به دست آمده روبه‌رو بوده‌اند. طبق این اطلاعات، درآمد هر خانوار ایرانی در سال گذشته حدود 22 درصد زیاد شده؛ حال آنکه هزینه‌های خانوارها در این سال، تقریباً با افزایشی 23‌درصدی مواجه بوده است. مقایسه آمار با سال‌های قبل نیز بیانگر این است که در چند سال گذشته، خانواده‌های ایرانی به طور مداوم با افزایش بیشتری در هزینه‌های خود نسبت به درآمدهای حاصله مواجه بوده‌اند. این مساله‌ای است که گاهی از آن تحت عنوان کوچک شدن سفره خانواده‌های ایرانی یاد می‌شود. این آمار نشان می‌دهد از سال 81 تا‌کنون، در هزینه‌های خانوارهای ایرانی چرخشی از سوی برخی کالاها و خدمات به سوی برخی دیگر اتفاق افتاده است. در این انتقال، سهم گروه‌هایی مثل «تفریح و امور فرهنگی»، «حمل و نقل»، «لوازم و اثاثیه خانه» و «پوشاک و کفش» کم شده و در مقابل سهم گروه‌هایی از قبیل «تحصیل»، «ارتباطات»، «بهداشت و درمان»، «مسکن، آب و برق و سایر سوخت‌ها» و «خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها» در سبد مخارج خانوارها زیاد شده است. با توجه به این روند می‌توان این‌گونه نتیجه‌گیری کرد که خانواده‌ها، درصد بیشتری از هزینه‌های خود را به کالاهای ضروری‌تر مثل مسکن، غذا و سوخت اختصاص می‌دهند و در مقابل از سهم مخارجی مثل تفریح، امور فرهنگی و پوشاک خود کم کرده‌اند.

کسری بودجه 673 هزار‌تومانی
با استفاده از آمار و ارقام ارائه‌شده برای درآمد متوسط و هزینه متوسط سالانه هر خانوار، می‌توان به بررسی بودجه و دخل و خرج خانوارهای نوعی ایرانی در سال 90 پرداخت. آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد میانگین درآمد سالانه خانوارها در سال 90 حدوداً به اندازه 16 میلیون و 720 هزار تومان و میانگین هزینه سالانه خانوارها در این سال تقریباً معادل با 17 میلیون و 393 هزار تومان بود. یعنی به طور متوسط، هر خانواده در ماه به اندازه یک میلیون و 393 هزار تومان (درآمد پولی و غیرپولی) داشته، در حالی که هزینه‌های متوسط خانواده‌های ایرانی در هر ماه، به اندازه یک میلیون و 494 هزار تومان بوده است. ارقام هزینه و درآمدی گویای این موضوع است که خانوارهای ایرانی در سال قبل، به طور متوسط با کسری بودجه 673 هزار‌تومانی در سال مواجه بوده‌اند. یعنی نسبت کسری بودجه (تفاوت هزینه و درآمد) آنها، بیش از 4 درصد بوده است.

افزایش هزینه خانوار
با استفاده از این آمار می‌توان وضعیت درآمد و هزینه‌ای خانوارها برای سال‌های قبل از 90 را نیز به دست آورد. به عنوان مثال در سال 89، به طور میانگین هر خانوار با تقریباً 13 میلیون و 681 هزار تومان درآمد سالانه مواجه می‌شد؛ حال آنکه متوسط هزینه سالانه این خانوار در این سال، بالغ بر 14 میلیون و 166 هزار تومان بوده است. به طور مشابه شکاف هزینه درآمدی خانوارها در سال 89 حدوداً به اندازه 485 هزار تومان و نسبت این کسری نیز در این سال، معادل با 54/3 درصد بوده است. همچنین برای سال 88، میزان کسری بودجه سالانه هر خانوار تقریباً معادل 319 هزار تومان و معادل 6/2 درصد میانگین درآمد سالانه خانوار در آن سال بوده است.