رویای دوردست کار
کرونا آینده شغلی دانش‌آموختگان را چگونه تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
پاندمی جهانی را که ما تا پیش از قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی می‌شناختیم، متحول کرده است. جایی نمانده که از شرارت این ویروس مرگبار در امان بماند؛ از سلامت و امنیت گرفته تا اقتصاد و جامعه همه حالا با چالش‌هایی دست‌به‌گریبان‌اند که تا کمتر از یک سال قبل حتی به خواب هم نمی‌دیدند. در این گیرودار و در حالی که بیشترین توجه سیاستگذاران به حوزه درمان و سلامت معطوف شده، گروه‌های مختلف جامعه یکایک، برخی کمتر و برخی شدید و عمیق از پیامدهای ناشی از همه‌گیری به رنج و دشواری گرفتار شده‌اند. از یک‌سو زنان، سوی دیگر کودکان، و آن‌سوتر جوانان، همه در تله آثار کووید 19 گرفتارند؛ آنقدر که نمی‌توان گروهی را بر دیگری اولویت داد. و حالا جهان دل‌نگران فارغ‌التحصیلان دانشگاهی شده است که در آرزوی یک شغل رویایی، مدرک به‌دست پشت درهای بازار کار مانده‌اند؛ بازاری که آن هم مانند اقتصادِ پس از پاندمی، به شدت منقبض شده است.
روایت آمار و ارقام خود گویای ماجراست. آن‌گونه که مدیرکل دفتر سیاستگذاری و اشتغال وزارت کار می‌گوید دو میلیون و ۴۰۰ هزار نفر بیکار در کشور وجود دارند که ۴۰ درصد از آنها فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها هستند. پیش از این هم وضعیت اشتغال دارندگان مدارک تحصیلات عالی چندان امیدوارکننده نبود. یک سال قبل از آغاز همه‌گیری، معاون آموزشی وزارت علوم ضمن اظهار نگرانی از نرخ بیکاری در میان دانش‌آموختگان دانشگاهی یادآور شده بود سالانه 15 هزار فارغ‌التحصیل دکترا وارد جامعه می‌شوند در حالی که شرایط مناسبی برای به‌کارگیری و اشتغال آنها وجود ندارد.
و حالا تصور کنید کشوری که تعداد دانشگاه‌هایش پنج برابر کشورهای پیشرفته دنیاست، حجم عظیمی دانش‌آموخته مدرک به‌دست را راهی بازارهای کار کرونازده کرده است. دشوار نیست که دریابیم همان‌قدر که در کنترل تورم اقتصاد ناموفق عمل کرده‌ایم، در مدیریت تورم مدرک نیز ناکارآمد بوده‌ایم!
داستان فارغ‌التحصیلان بخت‌برگشته‌ای که در سال کرونا می‌خواهند شغل رویایی‌شان را بیایند اما، داستانی جهانی است. در سراسر جهان، همزمان با افزایش نرخ بیکاری ناشی از پاندمی فرصت‌های اشتغال برای تحصیل‌کردگان هم به حداقل رسیده است. صندوق بین‌المللی پول در این‌باره می‌نویسد برای میلیون‌ها نفر از جوانان جهان که از این همه‌گیری جان سالم به در خواهند برد، هنوز خبرهای ناخوشایندی در راه است. رکود ناشی از کووید 19 نه‌تنها تازه‌واردان به بازار کار را با شروعی سخت مواجه می‌کند، بلکه آنها را در معرض این خطر قرار می‌دهد که دهه‌های متمادی پول کمتری به دست آورند، مرتکب جرائم بیشتری شوند و زندگی خانوادگی رضایت‌بخشی نداشته باشند!
سبب‌شناسی این ماجرا دشوار نیست. با کاهش فعالیت‌های انسانی و افزایش بیکاری، بسیاری از شرکت‌ها، سازمان‌ها و صنایع با خسارت مالی قابل توجه مواجه شدند. کارفرمایان برای محافظت از مشاغل خود چاره‌ای نداشتند جز اینکه کارمندان خود را کاهش دهند، شغل‌ها را محدود کنند و از هزینه‌های دیگر بخش‌ها بکاهند. نرخ بیکاری بالا گرفت و در نهایت فارغ‌التحصیلان جدید دانشگاه‌ها هم برای یافتن شغل به در بسته خوردند.
گرچه فارغ‌التحصیلی در این‌روزها به نوعی بدشانسی محسوب می‌شود اما آنها که قبلاً دانشگاه را به پایان رسانده‌اند و در سال‌های اخیر به نیروی کار پیوسته‌اند هم چندان خوش‌شانس نیستند. در واقع، فراتر از دانشگاهیان، جوانان به عنوان یک گروه سنی، از لحاظ اقتصادی ضربه سنگینی از کرونا خورده‌اند. در ماه مارس سال گذشته یکی از نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات پیو نشان داد 40 درصد از نسل هزاره، 36 درصد از نسل X و 25 درصد از بیبی‌بومرها گفته‌اند یا خودشان یا کسی که با آنها زندگی می‌کند به دلیل پاندمی شغل یا درآمد خود را از دست داده‌اند. این آمار اما برای اعضای قدیمی‌تر نسل Z یعنی 18 تا 25ساله‌ها به 50 درصد می‌رسید.
این گروه از جوانان -دانشجویان فعلی، تازه‌فارغ‌التحصیلان و بسیاری دیگر از نسل هزاره- در سال‌های آینده احتمالاً فرصت‌های مهمی را برای ایجاد ثروت و پس‌انداز از دست خواهند داد. تحلیلگران می‌گویند جوانان، پیش از شروع پاندمی هم به نسبت نسل والدین یا پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایشان در مسیر انباشت ثروت کمتری بودند و حالا بحران کرونا، تاثیرات نامطلوب بیشتری بر ترازنامه اقتصادی زندگی آنها خواهد گذاشت!
کاهش جهانی جذب فارغ‌التحصیلان
بحران کرونا تاثیر عمیق و مخربی بر اقتصاد جهان گذاشته است. بسیاری از کشورها از افزایش چشمگیر سطح بیکاری خبر می‌دهند و این نگرانی وجود دارد که پیامدهای اقتصادی پاندمی، تاثیر نامتناسبی بر جوانان داشته باشد. مطالعه‌ای که به‌طور مشترک توسط موسسه کارفرمایان دانشجویی (ISE) و شبکه بین‌المللی کارفرمایان و خدمات شغلی دانشگاهی (INEUCS) صورت گرفته، در 21 کشور به بررسی تاثیر این تغییرات بر جذب دانش‌آموختگان پرداخته است.1 پاسخ‌دهندگان این مطالعه غالباً مدیران عامل، یا مدیران بخش تحقیقات انجمن‌های کارفرمایان، متخصصان شغلی تحصیلات عالی یا کارفرمایان بوده‌اند. یافته‌های کلیدی این پژوهش نشان می‌دهد:
بحران کووید 19 در همه‌جا و برای همه مهم است. حتی در کشورهایی مانند استرالیا و نیوزیلند که تا زمان انجام مطالعه این شیوع را با موفقیت مدیریت کرده‌اند یا سایر کشورهایی که موارد معدودی از کرونا در آنها وجود داشته، کارفرمایان مجبور شده‌اند برخی از فعالیت‌های خود را در کوتاه‌مدت تعطیل کنند ضمن آنکه برای طولانی‌مدت، نگرانی‌های بسیاری دارند.
بازار کار فارغ‌التحصیلان انعکاسی از مشکلات بزرگ‌تر اقتصادی در هر کشور است؛ در واقع اندازه و سلامت بازار کار فارغ‌التحصیلان با اقتصاد گسترده‌تری پیوند خورده است. به علاوه، شدت بحران فعلی به این معناست که کارگران، در هر سطح مهارتی، آسیب خواهند دید و به ویژه افرادی که برای نخستین‌بار وارد بازار کار می‌شوند و کسانی که در بخش‌های آسیب‌دیده کار می‌کنند، با پیامدهای سخت‌تری مواجه خواهند شد.
حجم استخدام فارغ‌التحصیلان در همه کشورها پایین آمده است. در طول سال 2020 بسیاری از کارفرمایان تصمیم گرفته‌اند استخدام فارغ‌التحصیلان را به تاخیر بیندازند یا کاهش دهند. این امر منجر به کاهش تعداد مشاغل در بازار کار رسمی فارغ‌التحصیلان در 21 کشور مورد بررسی در این مطالعه شده است.
بازار کار فارغ‌التحصیلان بلافاصله بهبود نخواهد یافت. در نگاهی به آینده، 15 کشور مورد بررسی انتظار دارند حجم فارغ‌التحصیلان جذب‌شده همچنان رو به کاهش باشد. فقط سه کشور انتظار دارند بازار به ثبات برسد (کانادا، آفریقای جنوبی و نیوزیلند) و سه کشور دیگر منتظر رشد هستند (بلژیک، لهستان و امارات).
نااطمینانی تنها چیزی است که مردم به آن اطمینان دارند. پاسخ‌دهندگان از زوال اطمینان در روایت‌های مربوط به نحوه انتقال دانش‌آموختگان به بازار کار خبر می‌دهند. این عدم اطمینان برنامه‌ریزی را دشوار می‌کند.
شیوه‌های کار و فرآیندهای تجاری در حال تغییر و حرکت به سوی دنیای آنلاین است. وقتی درباره میزان جذب دانش‌آموختگان صحبت می‌کنیم، این بدان معناست که هم جذب (در فعالیت‌های دانشگاهی) و هم گزینش‌ها (مصاحبه و ارزشیابی) نیز یا دارند آنلاین می‌شوند یا ترکیبی از رویکردهای آنلاین و رودررو به خود خواهند گرفت. این تحول سبب می‌شود مهارت‌های دیجیتال دانش‌آموختگان بیش از پیش در این رقابت اهمیت پیدا کند.
به دلیل مشکلات موجود برای ورود بازار کار بسیاری از دانشجویان ممکن است وقت بیشتری را صرف تحصیلات عالی بالاتر کنند.
سایه بلند یک آغاز بدشگون
آن‌گونه که نتایج مطالعات جهانی پیشنهاد می‌کنند جای تعجب نیست اگر تقاضای بازار برای فارغ‌التحصیلان جدید دانشگاه‌ها، برای اولین‌بار در چند دهه اخیر با کاهش روبه‌رو شده زیرا شرکت‌ها الگوهای استخدام خود را هنگام کندی رشد اقتصاد تغییر می‌دهند. تصویر کلی اشتغال هنگام بحران اقتصادی ناشی از کووید 19 نیز چشم‌انداز فارغ‌التحصیلان جدید را تغییر داده است. در واقع فشارهای متعددی بر بازار کار دانشگاهیان وجود دارد. این‌روزها کارفرمایان «تجربه بیشتر» را به «مدرک تحصیلی بالاتر» ترجیح می‌دهند. به علاوه سعی می‌کنند از مزایای استخدام نیروهای باتجربه‌ای که اکنون در دسترس هستند بهره ببرند. برخی نیز در حال چرخش به سمت استخدام «دقیقه نود» هستند تا خود را با تغییرات ناشی از کووید 19 سازگار کنند. علاوه بر این بسیاری کارفرمایان موقعیت‌های شغلی تمام‌وقت را به موقعیت‌های نیمه‌وقت تغییر داده‌اند.
رویارویی با این بازار کار سخت و منقبض، جوانان را در وضعیتی بلاتکلیف و بی‌ثبات قرار می‌دهد. برخی چاره‌ای جز ورود به بازار و گرفتن دستمزدی کمتر از حد متوسط ندارند و این می‌تواند از پتانسیل درآمدی آنها در بلندمدت بکاهد. در نتیجه، شروع کار با دستمزد کم به اثری منجر می‌شود که آن را «جراحت‌زا» (scarring) می‌نامند. شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد ورود به بازار در رکود اقتصادی تنها با خسارت مالی گذرا همراه نخواهد بود، بلکه آثار آن ماندگار است اما مشکل اینجاست که همه به منابع مالی یا ثروت کافی دسترسی ندارند تا منتظر شغل یا درآمد بهتر بمانند!
بدتر آنکه، تاثیرات شروع کار در دوران رکود اقتصادی، فقط به درآمد، دستمزد یا کیفیت کار محدود نمی‌شود. محققان طیف گسترده‌ای از سایر نتایج اقتصادی، اجتماعی و حتی بهداشتی را در این زمینه به ثبت رسانده‌اند. این تاثیرات نیز به نوبه خود بر بهره‌وری کاری فرد تاثیر می‌گذارند و اثرات اولیه درآمد را تقویت می‌کنند. درآمد کمتر افراد، به درآمد کم برای خانواده، نرخ پایین‌تر مالکیت خانه و برای ورودی‌هایی با مهارت اندک، به نرخ فقر بالا تبدیل می‌شود. این مشکلات حتی در الگوهای همسریابی نیز انعکاس پیدا می‌کند: احتمالاً متقاضیان کار در دوران رکود اقتصادی همسری را برمی‌گزینند که او هم کاهش درآمد مشابهی را در دوره رکود تجربه می‌کند!
مطالعات بسیاری نشان داده است اولین دوره بیکاری بلندمدت یا اشتغال با دستمزد پایین در سال‌های نخست کاری فارغ‌التحصیلان، می‌تواند به ایجاد جراحت منتهی شود؛ زخمی که در تمام سال‌های پیش‌رو، دستمزد آنها را پایین نگه خواهد داشت. از این‌رو دانش‌آموختگان جدید به احتمال زیاد در نتیجه این بحران در کوتاه‌مدت و بلندمدت متحمل زیان اقتصادی قابل توجهی خواهند شد.
شواهد حاصل از تحقیقات اقتصادی به ما می‌گوید:
در نتیجه رکود اقتصادی ناشی از کرونا باید منتظر تاثیر منفی بر درآمد فارغ‌التحصیلان جدید باشیم. هر نوع رکود اقتصادی، بر بازار کار -به ویژه برای تازه‌واردان- تاثیری منفی می‌گذارد. شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد دستمزدها از چرخه اقتصادی پیروی می‌کنند و از این‌رو، در رکود اقتصادی دستمزدهای واقعی کاهش می‌یابند. شواهد همچنین نشان می‌دهد دستمزد تازه‌واردان به بازار، بیشتر از سایرین تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
تاثیر منفی رکود بر درآمد گروه‌های آسیب‌دیده می‌تواند تا 10 سال به طول بینجامد. بنابراین بحران کرونا عواقب طولانی‌مدتی برای این گروه‌ها در پی خواهد داشت. مطالعه‌ای که در سال 2019 بر مبنای داده‌های ایالات متحده آمریکا انجام شده نشان می‌دهد تازه‌واردان بازار کار در دوران رکود اقتصادی، کاهش مداومی در دستمزد را تجربه می‌کنند که تا 10 سال طول خواهد کشید. آنها همچنین در یافتن شغلی که با مهارتشان هماهنگی داشته باشد به مشکل برخواهند خورد.
این بحران احتمالاً افرادی با مهارت کم را به شدت متاثر می‌سازد. در میان دانش‌آموختگان، آنهایی که سطح مهارت پایین‌تری دارند یا مهارت‌هایی دارند که در بازار کار تقاضای زیادی ندارد، وضعیت بدتری خواهند داشت.
پیشرفت شغلی این گروه‌ها به شدت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت و فرصت کمتری برای رسیدن به مشاغلی با مهارت بالاتر و درآمد بیشتر خواهند داشت. قرار گرفتن در معرض یک شوک اقتصادی در سال‌های اولیه کار، تاثیر زیادی در انباشت سرمایه انسانی یک فرد دارد و به‌طور بالقوه به پایین آمدن دستمزد برای مدت زمانی طولانی منجر می‌شود. برای مثال، تحلیل داده‌های اتریش نشان می‌دهد تاثیر بلندمدت ورود به بازار کار در سال‌های رکود، مجازات دستمزدی معادل 3 /1 درصد به ازای هر یک درصد افزایش در نرخ بیکاری سال‌های اولیه، در تمام چرخه زندگی فرد خواهد داشت.
یک دلیل اینکه دانش‌آموختگی در دوره رکود اقتصادی چنین تاثیر منفی بلندمدتی دارد آن است که بر حرکت شغلی بعدی فرد اثر می‌گذارد: فارغ‌التحصیلان جدید برای کار باکیفیت و درآمد بهتر با دشواری روبه‌رو خواهند شد. برای مثال رکود اقتصادی ایالات متحده حرکت از شغل به شغل را به میزان قابل توجهی کاهش داد. تحرک شغلی برای کارگران جوان برای رسیدن به مشاغل بالاتر و بهتر بسیار مهم است و از این‌رو یک بحران اقتصادی نه‌تنها درآمد تازه‌واردان را کاهش می‌دهد بلکه فرصت‌های پیشرفت شغلی را نیز به حداقل می‌رساند.
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد در دوران رکود اقتصادی، عدم تطابق مهارت برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی افزایش می‌یابد. آنها اغلب ناچار می‌شوند در مشاغلی که نیاز به تحصیلات دانشگاهی ندارد مشغول به کار شوند. بنابراین دانش‌آموختگان جدید اغلب برای شغل خود بیش از حد تحصیل‌کرده(overeducated) هستند و خود را در مشاغلی با کیفیت پایین می‌بینند. به علاوه احتمال کمتری وجود دارد که در آینده بتوانند به مشاغل بهتر و دستمزد بالاتر برسند.
فارغ‌التحصیلان ثروتمندتر حتی در شرایط عادی، در مقایسه با همسالان خود که در همان رشته‌ها اما در خانواده‌های فقیرتر فارغ‌التحصیل می‌شوند، شانس بیشتری برای ورود به بازار خواهند داشت. با توجه به رکود اقتصادی این احتمال وجود دارد که فارغ‌التحصیلان خانواده‌های فقیرتر هنگام تلاش برای ورود به بازار وضعیت دشوارتری را تجربه کنند.
پاسخ احتمالی جوانان به این بحران احتمالاً تلاش برای ماندن بیشتر در سیستم آموزشی است؛ یعنی می‌کوشند در آموزش عالی به مدارج بالاتری برسند. این تنها برای فرزندان خانواده‌هایی که دارای مزایای اقتصادی-اجتماعی هستند و می‌توانند فرزندان خود را در تحصیل بهتر حمایت کنند، میسر است و در نتیجه، نابرابری افزایش پیدا خواهد کرد.
مطالعه اخیر موسسه مطالعات مالی انگلستان (IFS) آثار قرنطینه کرونا بر بخش‌هایی از اقتصاد را که نیروی جوان در آن بیشتر است برجسته کرده است. یافته این مطالعه آن است که کارکنان زیر 25 سال به احتمال بیشتر در بخش‌هایی مشغول به کارند که به دلیل پاندمی تعطیل شده‌اند. این با شواهد مطالعات قبلی مطابقت دارد که نشان داده‌اند جوانان به‌طور نامتناسبی از پیامدهای منفی رکود بزرگ سال 2008 متاثر شدند. فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به‌طور متوسط مهارت بالاتری دارند و به‌طور میانگین در کوتاه‌مدت بهتر از دیگر کارگران جوان هستند اما واضح است که فارغ‌التحصیلان جدیدی که در سال‌های کرونا وارد بازار کار می‌شوند با شرایط دشوار و متفاوتی روبه‌رو هستند.
ضرورت حمایت از نسل زخمی
پس از رکود بزرگ، درک اقتصاددانان از آسیب‌های بلندمدت شروع کار در شرایط بحران اقتصادی بسیار عمیق‌تر شده است. به‌طور سنتی اقتصاددانان رشد و سقوط اقتصاد را پدیده‌هایی موقتی تصور می‌کردند اما مطالعات متعدد به آنها نشان داد که رکود می‌تواند تاثیرات بلندمدتی بر بازار کار داشته باشد. چنین تاثیراتی پس از بحران‌های اقتصادی، روی فارغ‌التحصیلان MBA، دارندگان مدرک دکترا و به‌طور کلی فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها در اکثر گروه‌های مورد مطالعه ایالات متحده و سایر کشورها دیده شده است.
نگرانی دیگری که از یافته‌های محققان صندوق بین‌المللی پول حاصل می‌شود آن است که فارغ‌التحصیلانی که پشت درهای بازار کار می‌مانند یا به مشاغل کم‌درآمد و نامرتبط تن می‌دهند، احتمالاً اعتمادبه‌نفس کمتری خواهند داشت، مرتکب جرم بیشتری می‌شوند و به دولت بی‌اعتمادند. این زنگ هشداری است برای سیاستمداران که دریابند بیکاری فارغ‌التحصیلان فراتر از پیامدهای اقتصادی، برای جامعه و سیاست نیز پرخطر است. با توجه به شدت بی‌سابقه انقباض اقتصادی ناشی از کووید 19، تدوین سیاست‌ها و استراتژی‌های سطح فردی برای کاهش زخم‌های ماندگار این تازه‌واردان بازار کار، بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد.
همزمان با اینکه جهان برای واکسیناسیون موثر علیه کرونا در حال تکاپوست، سیاستگذارانی که می‌خواهند به بحران اقتصادی ناشی از پاندمی پاسخ دهند لازم است توجه ویژه‌ای را به مشکلات این گروه از جامعه معطوف کنند. کارشناسان صندوق بین‌المللی پول توصیه می‌کنند در کوتاه‌مدت این پاسخ‌ها می‌تواند شامل کمک به یافتن کار، مشوق‌های کار نیمه‌وقت و یارانه حقوق و دستمزد کارگران تازه استخدام باشد. برای میان‌مدت، سیاست‌های رفاهی و حمایتی باید تاثیرات پایداری به ویژه برای جوانان با تحصیلات کمتر را در نظر بگیرد.
آگاهی دادن به کارگران جوان در مورد تاثیرات منفی بلندمدت و علل آن نیز بسیار مهم است. دانستن اینکه چالش‌های پیش‌روی آنها، ناشی از فقدان مهارت یا عدم موفقیت شخصی نیست، می‌تواند به افرادی که ناچار به کارهای کمتر موثر تن داده‌اند انگیزه بدهد تا فرصت‌های بهتری را جست‌وجو کنند و با بهبود اقتصاد به سمت مشاغل بهتر بروند.
نکته مهم دیگر آنکه، گرچه در مورد عواقب آتی همه‌گیری کرونا نااطمینانی‌های زیادی وجود دارد اما آنچه واضح است، بازار اشتغال فارغ‌التحصیلان از هر بحرانی نظیر این، آسیب جدی می‌بیند. بنابراین موسسات آموزش عالی وظیفه دارند فارغ‌التحصیلان خود را برای زندگی و کار در دوران بحران و پس از آن آماده کنند. رفع ناهمخوانی بین مهارت‌های دانشجویان و نیازهای بازار کار، تنها یکی از اقدامات ضروری نظام آموزش عالی است.
پی‌نوشت:
1- Covid-19:Global impacts on graduate recruitment.Institute of Student Employers & International Network of Employers And University Career Services. July 2020.
