فرزندآوری در سایه کرونا
چرا از بچه‌دار شدن در دوران پاندمیک می‌ترسیم؟
هفته‌های نخست شیوع کرونا و خانه‌نشینی اجباری را حتماً به خاطر دارید. اگر آن روزها در شبکه‌های اجتماعی پرسه زده باشید احتمالاً لطیفه‌های زیادی درباره افزایش انفجاری بارداری‌ها و رشد ناگهانی جمعیت در 9 ماه آتی پس از قرنطینه خوانده‌اید. واقعیت اما خلاف آن شوخی‌ها و پیش‌بینی‌ها رقم خورد. هراس ناشناسی که مردم را در خانه‌ها حبس کرده بود سبب شد خانواده‌ها در انزوا، برنامه فرزندآوری خود را بازنگری کنند زیرا کرونا، نااطمینانی‌هایی را که پیش از پاندمیک هم کم نبودند، چندین برابر کرد!
از همان آغاز واضح بود که پاندمیک بر تصمیم مردم درباره فرزندآوری -البته توانایی تصمیم‌گیری آنها- اثر خواهد گذاشت و این فرآیند به زودی به یکی از پیچیده‌ترین تصمیمات زندگی آنها تبدیل خواهد شد. در ساده‌ترین حالت، می‌توانستیم تصور کنیم بحران‌هایی از این دست افراد را به بچه‌دار شدن تشویق می‌کند زیرا باعث می‌شود دریابند «زندگی کوتاه است» و «فرصت‌ها خیلی زود از دست می‌روند!». برخی هم در روزهای قرنطینه احتمالاً به این نتیجه می‌رسند که برای کودکان‌شان کافی نیستند؛ بچه‌ها به خواهر یا برادری نیاز دارند که در بازی‌های کودکانه و در فرآیند رشد و بلوغ همراهشان باشد. والدینی هم که پیش از این فرزندآوری را به تعویق انداخته‌اند و حالا نگران بالا رفتن سنشان هستند، احتمالاً با خود فکر می‌کنند «وقتش رسیده است!». اما این تحلیل‌ها، ساده‌انگارانه بود. جهان نشان داد اغلب مردم در بحران جور دیگری می‌اندیشند. با نگاهی به افزایش تقاضا برای داروهای پیشگیری از بارداری درخواهید یافت که دنیا برای بسیاری، ناامن‌تر از آن شده است که بخواهند در بحرانی این‌چنین، موجود دیگری را به آن اضافه کنند.
کسانی که تصمیم داشتند بچه‌دار شوند حالا با فشارها و دشواری‌های اقتصادی مواجه شده‌اند که پذیرش مسوولیت یک خانواده بزرگ‌تر را سخت می‌کند. اگر این واقعیت را در کنار نرخ زاد و ولد در سال‌های اخیر قرار دهید بی‌تردید نگران خواهید شد. از سال 1394 به بعد، تعداد موالید در کشور با شیب تندی رو به کاهش گذاشته و سال 98 رکورددار کمترین میزان زاد و ولد در 50 سال گذشته است؛ 5 /14 تولد به ازای هر هزار نفر از جمعیت. یکی از محققان ارشد موسسه امریکن اینترپرایز در مقاله خود می‌نویسد: کاهش نرخ باروری در ایران طی ۳۰ سال گذشته حیرت‌انگیز و معادل ۷۰ درصد بوده است؛ این میزان یکی از سریع‌ترین و چشمگیرترین آمارهای کاهش نرخ باروری در تاریخ بشریت است و حالا رکوردشکنی بی‌سابقه در کاهش موالید با کروناهراسی نیز همراه شده است.
داشتن خانواده «دلخواه» در «زمان دلخواه»، تا پیش از این هم برای بسیاری از زوجین رویایی بود و حالا کرونا تحقق این رویا را سخت‌تر هم کرده است. ضمن آنکه گرچه ارمغان ویروس برای همه تهدید و ترس و نااطمینانی بوده اما، حتی همین احساس بی‌ثباتی و ناامنی، برابر توزیع نشده است. طبقه برخوردار یا متخصصانی که می‌توانند در خانه بمانند و دورکاری کنند و طبقه کارگری که در مشاغل مختلف در خط مقدم با کووید 19 مواجه می‌شود، بی‌شک تجربه یکسانی از کرونا نخواهند داشت. در نتیجه خانواده‌های کم‌درآمد نسبت به افراد ثروتمند، به احتمال بیشتری حس خواهند کرد که فعلاً نمی‌توانند به بچه‌دار شدن فکر کنند. به علاوه، برای کنترل بارداری یا حتی دریافت خدمات مراقبتی در طول بارداری با مشکلات بیشتری مواجه خواهند شد؛ آنها اولین گروهی هستند که به دلیل رکود اقتصادی ناشی از کرونا از بازار کار بیرون می‌افتند و درآمد و بیمه خود را از دست می‌دهند.
مطالعه‌ای که توسط تیمی از پژوهشگران دانشگاه فلورانس ایتالیا صورت گرفته نشان می‌دهد بیش از 80 درصد از افراد در دوران کرونا، قصد بچه‌دار شدن ندارند. به علاوه، بیش از یک‌سوم خانواده‌هایی که پیش از شیوع کرونا تصمیم داشتند فرزندی بیاورند نیز به محققان گفته‌اند از تصمیم خود منصرف شده‌اند. مهم‌ترین دلیلی که این افراد را واداشته تا بچه‌دار شدن را به دست فراموشی بسپارند نگرانی از مشکلات اقتصادی در آینده و هرگونه پیامد احتمالی پاندمیک برای بارداری ذکر شده است. مطالعاتی که در آمریکا، کانادا، چین، نپال و انگلستان صورت گرفته نیز نتایج کمابیش مشابهی را نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد فرزندآوری در جهان، در سایه تاریک پاندمیک می‌رود تا از فهرست آمال و اولویت‌های مردم خارج شود. کرونا -مستقیم یا غیرمستقیم- برنامه بچه‌دار شدن زوج‌ها را به هم ریخته است. ضمن آنکه مادران باردار بسیاری را با موانع و مشکلاتی روبه‌رو کرده که تا پیش از این حتی به ذهنشان هم خطور نمی‌کرد. کروناهراسی اما، چگونه بر میل به بقا غلبه پیدا کرد؟
نااطمینانی مالی و سوال‌های بی‌جواب
چندان دشوار نیست که دریابیم هراس از ویروس چگونه نقشه‌های فرزندآوری مردم را نقش بر آب کرده است. جامعه‌شناسان می‌گویند مردم زمانی تصمیمات بلندمدت می‌گیرند که از آینده مطمئن باشند و بالعکس، زمانی که به آینده اطمینانی ندارند از چنین تصمیماتی صرف نظر می‌کنند. مهم‌ترین تاثیر پاندمیک اخیر نااطمینانی‌ای است که نسبت به آینده و شرایط اقتصادی و اجتماعی افراد ایجاد کرده و بدیهی است مادامی که این نااطمینانی و بی‌ثباتی پابرجاست برای زوجین دشوار خواهد بود که بتوانند با قطعیت به بچه‌دار شدن بیندیشند.
این اما تنها روی داستان نیست. همواره فرض بر این بود که مردم وقتی در خانه می‌مانند و کار چندانی برای انجام دادن ندارند نرخ زاد و ولد جهش پیدا می‌کند. اما آن‌گونه که محققان مطالعات اخیر می‌گویند شواهدی که این تفکر را تایید کنند محدود است. برای مثال، مطالعه‌ای که روی رابطه بین هشدار وقوع طوفان در آمریکا و نرخ زاد و ولد انجام شده نشان می‌دهد هشدار وقوع طوفان با شدت کم، می‌تواند نرخ باروری را اندکی بالا ببرد اما هشدارهای عمومی برای وقوع طوفان‌های شدیدتر، زاد و ولد را با رکود مواجه می‌کند. ساده‌تر بگوییم، اگر برای حفظ جان خود در حال فرار باشید، بی‌تردید قید بچه‌دار شدن را می‌زنید!
و پاندمیک کرونا شبیه هیچ طوفانی نیست. در حالی که برخی افراد ممکن است با همسر یا خانواده خود ناگزیر در خانه بمانند، بسیاری دیگر مانند نیروهای بخش درمان عملاً از خانواده خود دور می‌شوند تا آنها را آلوده نکنند. با تعطیلی رستوران‌ها، کافه‌ها و بسیاری کسب‌وکارهای دیگر، افراد زیادی کار خود را از دست داده‌اند و نرخ مشاغل از دست‌رفته و آمار واقعی بیکاری به مرز بحران رسیده است. بیکاری هم از جمله عواملی است که در کوتاه‌مدت نرخ زاد و ولد را پایین می‌آورد. وقتی صحبت از بزرگ‌تر شدن خانواده است، کسانی که شغلی ندارند، در مشاغل موقت مشغول به کارند یا نگرانند که شاید کار خود را از دست بدهند به احتمال بسیار زیاد، از فرزندآوری صرف نظر می‌کنند.
واقعیت آن است که با تعطیلی بسیاری صنایع و مشاغل، خانواده‌های زیادی عمیقاً نسبت به آینده مالی خود احساس نااطمینانی پیدا کرده‌اند. آنها حتی مطمئن نیستند که بتوانند نیازهای کنونی خود را برطرف کنند. به علاوه، این واقعیت که بسیاری از خدمات و تسهیلات مراقبت از کودکان نیز اخیراً تعطیل شده‌اند احتمالاً زوج‌های جوانی را که ادامه فعالیت حرفه‌ای خود را مستلزم نگهداری فرزند توسط دیگران می‌دانند، از بچه‌دار شدن پشیمان کرده است.
نگرانی از فرزندآوری در روزگار کرونا، فقط ناشی از استرس‌های مالی نیست. پاندمیک با ناشناخته‌های بسیاری همراه است و سوالات بسیاری آفریده که تاکنون بی‌پاسخ مانده‌اند. گرچه متخصصان با اطمینان می‌گویند ویروس نمی‌تواند در دوران بارداری از مادر به جنین منتقل شود اما، خیال مادرانی که دوران بارداری خود را با اضطراب طی می‌کنند با این یافته آسوده نمی‌شود.
به علاوه، شرایط برای والدینی که در آستانه بچه‌دار شدن هستند به طرز چشمگیری تغییر کرده است؛ بیمارستان‌های بزرگ امکان ملاقات یا داشتن همراه را محدود یا ممنوع کرده‌اند. و پدران و دیگر بستگان نزدیک از تجربه همراهی با مادران باردار در حساس‌ترین لحظات زندگی‌شان عملاً محروم می‌مانند.
سوی دیگر ماجرا، مسائلی درباره آینده نگهداری از فرزندان و تحصیل آنان در مدارس است. این را کسانی به خوبی درک می‌کنند که همین حالا هم فرزندی دارند و می‌بینند که شیوع کرونا چگونه عادات و برنامه‌های روتین زندگی آنها را به هم ریخته است. مدارس تعطیل‌اند و بسیاری از تسهیلات مراقبت و نگهداری از کودکان مثل مهدهای کودک نیز برخلاف گذشته برقرار نیست. والدین ناچار شده‌اند در خانه، خود مسوولیت مراقبت از فرزندانشان را به عهده بگیرند و بر تحصیل آنلاین آنها نظارت کنند و این همه در حالی است که باید به کارهای خود هم برسند و به دورکاری یا حضور در محل کار ادامه دهند. همه آنچه گفته شد نگهداری از بچه‌ها را به کاری سخت و پراسترس تبدیل کرده و به‌تبع آن تصمیم‌گیری برای بزرگ‌تر کردن خانواده هم به تصمیمی پیچیده بدل شده است. دشوار است بتوانید پیش‌بینی کنید مردم در این وانفسا چه تصمیمی می‌گیرند!
موانعی برای باروری و پیشگیری از بارداری
خانواده‌ها چه بخواهند بچه‌دار شوند و چه از بچه‌دار شدن جلوگیری کنند، حالا به لطف پاندمیک با موانع بیشتری روبه‌رو هستند. برای مثال استفاده از روش‌های هورمونی جلوگیری از بارداری به دلایل مختلف دشوار شده است. از آنجا که بیمه‌های درمانی، داروهای ضدبارداری را تحت پوشش قرار می‌دهند بسیاری از زنانی که کار خود را در ماه‌های اخیر از دست داده‌اند و دیگر بیمه نیستند به این داروها دسترسی ندارند یا تهیه آن برایشان با هزینه بیشتری همراه است.
کسانی که می‌خواهند بچه‌دار شوند هم در ماه‌های اخیر به دردسر افتاده‌اند. کلینیک‌های باروری، ارائه برخی خدمات خود را، هم به دلیل ممانعت از شیوع ویروس و هم به منظور حفظ منابع پزشکی برای مقابله با پاندمیک محدود کرده یا به تعویق انداخته‌اند. این بدان معناست که بسیاری از افرادی که درگیر مشکل ناباروری هستند ناچارند فعلاً از برنامه فرزنددار شدن چشم‌پوشی کنند. در کنار آنان، کسانی که می‌خواهند به دکتر زنان یا مطب ماما مراجعه کنند، آزمایش‌های قبل از بارداری انجام بدهند یا برای بارداری مشاوره بگیرند هم دوران سختی را پشت سر می‌گذارند زیرا این‌گونه خدمات هم با اختلال مواجه شده است. اگر باردار نباشید یا مشکل جدی سلامتی نداشته باشید گرفتن وقت از پزشکان متخصص به این آسانی‌ها ممکن نیست. وقت هم بگیرید باید سراپا مجهز و پوشیده، به مطب‌ها یا کلینیک‌هایی مراجعه کنید که هیچ‌کس به شما اطمینان نمی‌دهد در آنجا سایر افراد، به بیماری آلوده نیستند.
این مشکلات البته مرز نمی‌شناسد. از آمریکا گرفته تا انگلستان و هند، اغلب کشورها شاهد تغییر در الگوی خدمات مراقبتی مادران باردار و تمایل زنان به بارداری در روزگار کرونا هستند. نیویورک‌تایمز در گزارشی می‌نویسد مراقبت‌های پیش از زایمان نیز تغییر کرده‌اند، سونوگرافی‌ها به ندرت انجام می‌گیرند و سایر خدمات پزشکی هم به تله‌مدیسین یا «پزشکی از راه دور» سپرده شده‌اند. و هنگامی که بچه به دنیا می‌آید به دلیل فاصله‌گذاری اجتماعی برای والدین دشوار خواهد بود که از خانواده یا دوستان برای نگهداری از نوزاد کمک بگیرند و این خطر افسردگی پس از زایمان را در مادران افزایش می‌دهد.
مطالعه‌ای که روی 900 زن (520 زن باردار و 380 مادر تازه زایمان‌کرده) انجام شده نشان می‌دهد مادران نرخ شوک‌آوری از افسردگی و اضطراب را در مدت پاندمیک تجربه کرده‌اند. این مطالعه که در دانشگاه آلبرتای کانادا صورت گرفته نشان می‌دهد بحران کرونا، نشانه‌های افسردگی در زنان را از 15 به 41 درصد و علائم اضطراب آنان را از 29 به 72 درصد افزایش داده است. محققان می‌گویند عواملی مانند انزوای فیزیکی، افزایش مسوولیت‌های خانوادگی و نگهداری از فرزندان و ترس از آینده جهان در افزایش مشکلات روانی مادران نقش داشته است. تغییرات هورمونی، تنهایی، کم‌خوابی و سایر عوامل مداخله‌گر مانند کاهش دسترسی به مراقبت‌های درمانی در مدت پاندمیک نیز بر این آمار نگران‌کننده بی‌تاثیر نبوده است. بی‌دلیل نیست که بسیاری از این مادران به سایرین توصیه می‌کنند بارداری خود را به تعویق بیندازند. آنها تصور می‌کنند زمان مناسبی را برای بچه‌دار شدن انتخاب نکرده‌اند!
بچه‌دار شویم یا نشویم؟
پاندمیک اخیر هنوز هم با ناشناخته‌های بسیاری همراه است. هرقدر شناخت محققان در مورد این ویروس و شیوه درمان یا پیشگیری از آن بیشتر می‌شود، به‌تبع پرسش‌های بی‌پاسخ‌مانده کسانی که در این روزگار کرونازده قصد فرزندآوری دارند هم یک به یک پاسخ می‌گیرد اما، دانشکده آمریکایی متخصصان زنان و زایمان توصیه‌هایی در این باره منتشر کرده است که در آن به صراحت آمده است: پاسخ روشنی به این سوال وجود ندارد که آیا زوجین باید باروری خود را به تاخیر بیندازند یا خیر! پژوهشگران این کالج معتقدند این تصمیم در نهایت به خود زوجین بستگی دارد اما برای آنکه بتوانند تصمیم درستی بگیرند توجه به نکات زیر در دوران کرونا اهمیت زیادی دارد:
دسترسی به خدمات بهداشتی-درمانی. نقطه شروع نگرانی‌ها، مراقبت‌های مورد نیاز مادران در دوران بارداری است. در بسیاری کشورها به منظور دور ماندن مادران از محیط‌های آلوده بیمارستانی و مطب‌ها، این خدمات تا حد امکان از طریق تله‌مدیسین ارائه می‌شود. برای مثال مادران می‌توانند در خانه فشار خون یا وزن خود را پایش کنند و با گزارش آن به پزشک، نیاز به مراجعه حضوری را به حداقل برسانند. و البته پزشکان نگران هستند که این شیوه مراقبت چه تاثیری بر روند بارداری خواهد داشت؛ ممکن است برخی نکات مهم از دید پزشک پنهان بماند یا دیر متوجه آن شود.
فصلی بودن کووید 19. این احتمال وجود دارد که ویروس کرونا مانند آنفلوآنزا، بیماری فصلی باشد. بنابراین مادرانی که اکنون باردارند، در موج بعدی شیوع در طول پاییز و زمستان فرزند خود را به دنیا خواهند آورد. متخصصان زنان و زایمان می‌گویند ما خودمان هم مطمئن نیستیم که چه اتفاقی خواهد افتاد اما توصیه می‌کنیم مادران سه ماه آخر بارداری خود را در فصل شیوع کرونا سپری نکنند.
نبود همسر در لحظات حساس. اغلب بیمارستان‌ها تعداد ملاقات‌کنندگان و همراهان بیماران را محدود کرده‌اند. بنابراین امکان همراهی همسر یا دیگر عزیزانی که مایل‌اند در لحظات هیجان‌انگیزی مانند زایمان در کنار مادران باشند به حداقل رسیده است. از سوی دیگر مادران هنگام شنیدن خبرها- چه خوب و چه بد- تنها خواهند بود. این پدیده‌ای است که فشار روانی آن می‌تواند سلامت زنان باردار را به خطر بیندازد.
فقدان استراتژی‌های آرامش‌بخش. بسیاری از تکنیک‌هایی که به مادران باردار توصیه می‌شود تا منشأ آرامش و تطبیق با شرایط جسمانی جدید باشد مانند ملاقات دوستان و اعضای خانواده، ورزش و پیاده‌روی یا برنامه‌ریزی برای جشن‌ها و مراسم پیش رو، در دوران کرونا به شدت محدود شده است. به علاوه زنانی که باردار می‌شوند یا تازه زایمان کرده‌اند به دلیل تعطیلی مدارس و مهدکودک‌ها ناگزیرند مسوولیت نگهداری از فرزندان بزرگ‌تر خود را بر عهده بگیرند، در خانه کارهای بیشتری انجام دهند یا حتی دورکاری کنند.
ناشناخته‌های باقی‌مانده. اگر کسی اکنون باردار باشد و به کووید 19 مبتلا شود هیچ پژوهش دقیقی وجود ندارد که نشان دهد چه اتفاقی خواهد افتاد. داده‌های محدودی وجود دارد که نشان می‌دهد زنان باردار در معرض خطر بیشتر ابتلا به کووید 19 یا مرگ‌ومیر نیستند. اما زنان باردار با بیماری‌های زمینه‌ای احتمالاً با ریسک‌های بیشتری روبه‌رو خواهند بود. سایر مطالعاتی که مختص کووید 19 نیستند پیشنهاد می‌کنند مادرانی که سه‌ماهه نخست بیماری تب شدید یا بدحالی بلندمدت داشته باشند با خطر سقط یا به دنیا آوردن نوزاد ناقص مواجه هستند. البته اطمینانی وجود ندارد که کرونا این وضعیت را بدتر کند اما احتمال آنکه بارداری در این شرایط با ریسک بیشتری همراه باشد همچنان وجود دارد.
تنهایی در دوران بارداری و پس از آن. اینسایدر به منظور بررسی شرایط روحی زنان باردار با تعداد زیادی از زنانی که در مدت پاندمیک اخیر باردار بودند یا فرزند خود را به دنیا آوردند گفت‌وگویی انجام داده است. گزارش این موسسه در جمع‌بندی احساسات این مادران نشان می‌دهد اغلب آنان در مدت بارداری احساس تنهایی می‌کردند و نگران سلامتی نوزاد خود بودند. آنها به دلیل از دست دادن لحظات و رویدادهای هیجان‌انگیزی مثل جشن تعیین جنسیت، baby shower یا امکان سپردن نوزاد به مهدکودک ناراحت‌اند. ضمن آنکه گفته‌اند در مدت بارداری از لذت حضور در کلاس‌های آموزشی دوران بارداری هم محروم مانده‌اند. زنانی که در ماه‌های اخیر زایمان کرده‌اند به اینسایدر گفته‌اند: اگر چیزهایی که اکنون می‌دانیم را زودتر می‌دانستیم احتمالاً بچه‌دار نمی‌شدیم. فراتر از همه مشکلات در بارداری و زایمان، حالا نگران آینده فرزندانمان هستیم!
بی‌تردید کنترل همه عواملی که سبب شده تمایل خانواده‌ها برای بچه‌دار شدن کاهش یابد، کار آسانی نیست. حتی پزشکان و متخصصان نیز نمی‌دانند تصمیم درست در این شرایط کدام است. اما اگر نگران شیب تند کاهش زاد و ولد در کشور هستیم و می‌دانیم مهم‌ترین دلیل آن، احساس عدم دسترسی به منابع مالی لازم برای تامین خانواده است، سیاست‌هایی که بتواند شبکه امنیت را برای والدین فراهم کند؛ از تامین حداقل درآمد گرفته تا تضمین دسترسی به خدمات مراقبت و نگهداری از کودکان به شدت مورد نیاز است. این ایده‌ها گرچه همواره سیاست‌های مطلوبی برای تشویق فرزندآوری به‌شمار می‌رفته‌اند اما این روزها که مردم احساس می‌کنند زمین زیر پایشان سست است، بیش از هر زمان دیگری حیاتی و ضروری‌اند.
