شوربختی سرزمین
چرا بیابان‌زایی یک ابرچالش محیط زیستی است؟
جواد حیدریان: ایران کشوری خشک و نیمه‌خشک و دارای میزان بارشی نزدیک به 200 میلی‌متر در میانگین سالانه است که چشم‌اندازهای بیابانی نزدیک به 55 درصد خاک آن را دربر گرفته است. در نگرش‌های نوین اکوسیستم‌های طبیعی بیابان به خودی خود چالش محسوب نمی‌شود بلکه حتی فرصت‌هایی برای سرمایه‌گذاری اقتصادی در حوزه گردشگری و درمانی و... در آن فراهم است. آنچه وضعیت بیابان‌زایی را به یک چالش بدل می‌کند بیابان‌های انسان‌ساز است و نه چشم‌اندازهای ماسه‌ای طبیعی که طبیعت طی میلیون‌ها سال به وجود آورده است. با این حال نحوه سازگاری با مناطق بیابانی و اکوسیستم‌های بیابانی، مساله‌ای حیاتی است که الگوی زیست ایرانیان در طول تاریخ این واقعیت را ثابت کرده که می‌توان با این اقلیم و این وضعیت زیست مناسب و حتی مترقی داشت. اما شوربختانه آنچه ایران را امروزه از منظر گسترش بیابان تهدید می‌کند، کاهش کیفیت کارایی سرزمین و افزایش بیابان‌زایی انسانی است که محصول توسعه بی‌ضابطه، کاهش سفره‌های آب زیرزمینی، فرسایش خاک و مسائلی از این دست است. مسائلی که در صورت متوقف نشدن می‌تواند نه‌تنها سرزمین را با چالش زیست‌پذیری مواجه کند بلکه زمینه تخریب منابع، مهاجرت و تنش‌های انسانی و اجتماعی را در مناطق خطرپذیر افزایش دهد و حتی منجر به ایجاد گسل‌های اقتصادی میان مناطق سرزمینی شود. رشد بیابان در ایران می‌تواند تمامیت سرزمین را به خطر بیندازد. با این نگرش باید به ساختارهای برنامه‌ریزی و سیاستگذاری کشور نظر انداخت و دید تا چه اندازه سازوکار مدیریت کشور با روندهای توسعه پایدار سازگار است.
درجه اعتبار حکمرانی به تعریف سازوکارهایی برای حفظ سرمایه‌های کشور است. هر کشوری نیاز به سیاستگذاری صحیح در زمینه محیط زیست «متوازن» دارد که مشخص می‌کند منابع طبیعی چگونه باید در خدمت رشد اقتصادی قرار گیرد. کشورها همواره تلاش کرده‌اند که سرمایه‌های ارزشمند خود را که میراث نسل‌های گذشته و دارایی نسل آینده است حفظ کنند. به نظر می‌رسد دولت‌ها در پنج دهه گذشته در چنین مسیری گام برنداشته‌اند. در سایه خطاهای مکرر سیاستگذاری و مدیریت ضعیف و ناکارآمد پنج دهه گذشته، ایران بسیاری از منابع طبیعی خود را از دست داده و در مسیر بیابان‌زایی گام برداشته است. اقتصاددانان، محیط زیست و مساله آب را یکی از ابرچالش‌های شش‌گانه اقتصاد ایران می‌شناسند و معتقدند روند فعلی ایران را به بیابان تبدیل می‌کند. در مقابل کشورهای زیادی هستند که با درک صحیح از چالش‌های محیط زیست، سازوکارهایی فراهم کرده‌اند که فرآیند بیابان‌زایی را متوقف کرده و توازن را دوباره به محیط زیست برگردانده است. اقتصاد برای رشد نیاز به سیاستگذاری صحیح در زمینه محیط زیست دارد. به بهانه روز جهانی بیابان‌زدایی می‌خواهیم ببینیم کشورهای موفق در زمینه بیابان‌زدایی چه سازوکاری در پیش گرفتند و چگونه اقلیم خود را از خطر بیابان‌زایی نجات دادند؟
