بانک‌های اسلامی کویت
در آستانه مرکز مالی اسلامی
شاید هدف کویت برای تبدیل‌شدن به مرکز مالی اسلامی جاه‌طلبانه باشد اما غیرواقعی نیست.
شاید هدف کویت برای تبدیل‌شدن به مرکز مالی اسلامی جاه‌طلبانه باشد اما غیرواقعی نیست. رشد چشمگیر بانک‌های اسلامی کویت در سال 2016 نشان می‌دهد آنها در حال پیشی‌گرفتن از بانک‌های متعارف هستند. این بانک‌ها سرمایه‌گذاری‌های کلانی در محصولات و خدمات انجام داده و حضور فیزیکی خود را در داخل و خارج کشور گسترش دادند.
همگام با این تحولات، در سال گذشته مقامات نظارتی و مقرراتی چندین مورد اصلاحات را تصویب کردند تا استانداردهای حاکمیتی در بخش خدمات مالی مبتنی بر شریعت در کشور بهبود یابد. این اصلاحات رشد یک صنعت شفاف و پاسخگو را تقویت می‌کنند، صنعتی که از بالاترین استانداردهای بهترین عملکرد در دنیا برخوردار است. در نتیجه بسیاری از بانک‌های اسلامی کویت با افتخار از عملکرد اخیر خود یاد و از تحولات در بازار استقبال می‌کنند.کویت تلاش زیادی کرد تا جایگاهش را به عنوان یک مرکز مالی اسلامی تقویت کند. عادل الماجد معاون رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل بانک بوبیان (Boubyan) که شاخه اسلامی بانک ملی کویت است می‌گوید: «ما شاهد افزایش فعالیت‌ها به ویژه در بازارهای بدهی بوده‌ایم. علاوه بر این ما از گفت‌وگوهای کنونی بین مقامات و بخش خصوصی استقبال می‌کنیم. این گفت‌وگوها فضایی بازتر برای همکاری همه ما ایجاد کرده است.»
جایگاهی مستحکم‌تر
طبق گزارش سال 2016 «رقابت‌پذیری در عالم بانکداری اسلامی» موسسه ئی‌وای (EY)، در کویت دارایی‌های مبتنی بر شریعت بیش از 45 درصد کل دارایی‌ها را تشکیل می‌دهند. در میان کشورهای قطر، اندونزی، عربستان، مالزی، امارات و ترکیه، تنها عربستان است که 2 /51 درصد از دارایی‌هایش مبتنی بر شریعت هستند. برای مقایسه باید گفت در دو کشور امارات و مالزی که از مدت‌ها قبل در خط مقدم امور مالی اسلامی بوده‌اند به ترتیب فقط 6 /21 و 3 /21 درصد از دارایی‌های بخش بانکی به عنوان دارایی‌های مبتنی بر شریعت ثبت شده‌اند. موسسه ئی‌وای (EY) پیش‌بینی می‌کند تا سال 2020 بانک‌های اسلامی کویت پنج درصد دیگر از سهم بازار را تصاحب کنند و دارایی‌های مبتنی بر شریعت را به حداکثر برسانند. با نگاهی به عملکرد بزرگ‌ترین بانک‌های اسلامی کشور در طول سال گذشته می‌توان این وضعیت را به راحتی توضیح داد. آقای الماجد می‌گوید: «سال 2016 سال بسیار خوبی برای بانک بوبیان بود. ما رشد دو رقمی داشتیم و سود خالص و دارایی‌هایمان به ترتیب 17 و 11 درصد رشد کردند. پورتفوی تامین مالی ما در این دوره 16 درصد رشد کرد.»
به همین ترتیب، خانه مالی کویت (KFH) که بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین بانک اسلامی کشور است در سال 2016 توانست رشد 13درصدی را در سود خالص خود ثبت کند. در حالی که درآمدهای تامین مالی و درآمدهای خالص عملیاتی آن به ترتیب 5 /13 و 2 /8 درصد رشد داشتند. مدیرعامل بانک مازین الناهض می‌گوید: «بانک توانست از طریق خروج از برخی سرمایه‌گذاری‌ها و تجارت غیرهسته به سطوح بالایی از بهینه‌سازی دارایی‌ها دست یابد. علاوه بر این، بانک توانست نسبت کفایت سرمایه‌اش را به 88 /17 درصد برساند که خود دلیلی بر استحکام جایگاه مالی آن است.»
مقررات جدید
همگام با این رشد، مقامات دست به دست هم دادند و تلاش کردند محیط عملیاتی بخش بانکداری اسلامی را بهبود بخشند. در دسامبر 2016 بانک مرکزی کویت مقررات جدیدی را در ارتباط با نظارت داخلی و خارجی بر بانک‌های مبتنی بر شریعت معرفی کرد. این مقررات که قرار است تا سال 2018 به اجرا درآیند الزاماتی را برای حسابرسی‌های بیرونی مبتنی بر شریعت دارند و برای عالمان دینی داخل بانک‌ها نیز الزامات خاص را تعیین می‌کنند. طبق این الزامات هر فقیه امور بانکی حداکثر می‌تواند در سه بانک کار کند و باید حداقل پنج سال در این صنعت تجربه داشته باشد. احمد ذوالفقار معاون مدیرعامل بانک اهلی یونایتد کویت عقیده دارد این کشور می‌تواند یک مرکز کلیدی امور مالی اسلامی باشد. به گفته او «بانک مرکزی این امر را در دستور کار خود قرار داده و تاکنون پیشرفت‌های زیادی به دست آورده است».
همزمان بانک‌های اسلامی کویت به سمت انتشار اوراق صکوک روی آورده‌اند تا بتوانند جایگاه سرمایه لایه اول (Tier1) خود را تقویت کنند. بانک اسلامی واربا (Warba) که در سال 2010 تاسیس شد در اوایل ماه مارس 250 میلیون دلار اوراق صکوک لایه اول با نرخ کوپن 5 /6 درصد منتشر کرد. حدود 3 /1 میلیارد دلار تقاضا برای آن ثبت شد که حاکی از پذیره‌نویسی بیش از پنج‌برابری است. بانک بوبیان در می 2016 اوراق صکوک لایه اول با ارزش 250 میلیون دلار و نرخ 75 /6 درصد را ارائه و تکمیل کرد در حالی که تقاضا برای آن 3 /1 میلیارد دلار بود. در اکتبر 2016 بانک اهلی یونایتد 200 میلیون دلار صکوک منتشر کرد. به گفته آقای ذوالفقار «این معامله بیش از سه برابر پذیره‌نویسی شد در حالی که نرخ کوپن آن 5 /5 درصد بود. موفقیت این معامله نشانه‌ای دال بر برتری جایگاه ما در بازار مالی اسلامی کویت است. معامله‌ای که به امارات، سوئیس، لندن و سنگاپور کشیده شد و ثابت کرد بازار مالی کویت و بانکداری اسلامی آن اعتبار جهانی دارد. از آن زمان، آن اوراق صکوک در بازار نزدک دوبی و بورس ایرلند ثبت شده‌اند و بانک اهلی یونایتد و بازار آن را بین‌المللی‌تر ساخته‌اند».
ارتقای بازار اوراق قرضه
در داخل کشور، دولت سخت تلاش کرد تا بازار صکوک را توسعه دهد. در اواخر سال 2015 سازمان بازارهای سرمایه (CMA) یک چارچوب بهبودیافته مقرراتی را به اجرا گذاشت که به منظور انتشار صکوک و اوراق قرضه طراحی شده بود. از زمان تصویب این چارچوب تا دسامبر 2016 فروش حدود چهار میلیارد دلار اوراق قرضه تایید شد و اوراق صکوک با ارزش 700 میلیون دلار انتشار یافت. طبق گزارش سازمان بازارهای سرمایه حدود دو میلیارد دلار اوراق قرضه و صکوک هم‌اکنون تحت بررسی هستند. این پیشرفت‌ها در حالی حاصل می‌شوند که موسسات بزرگ اسلامی کشور در عرصه جهانی به عنوان بازارسازان اوراق صکوک ظاهر شده‌اند. در سال 2016 بانک «خانه مالی کویت» توانست 4 /11 میلیارد دلار صکوک را در سطح منطقه و بین‌الملل مبادله کند. این موفقیت از طریق تشویق و تحریک تعدادی از موسسات مالی اسلامی و متعارف برای ورود به بازار به دست آمد. فضای بانکداری در کویت بسیار رقابتی است اما در عرصه بانکداری مصرف‌کننده این بانک‌های اسلامی هستند که بازی را می‌برند. طبق داده‌های بانک بوبیان سهم بانک‌های اسلامی از بازار مالی مصرف‌کننده در سال 2015 حدود 50 درصد بود. این سهم تا پایان سال 2016 به بیش از 62 درصد رسید. بسیاری از بانکداران اشاره می‌کنند که نسل جدید کویتی‌ها به خدمات مالی مبتنی بر شریعت علاقه‌مندند اما عامل دیگر آن است که بانک‌های اسلامی سرمایه‌گذاری گسترده‌ای را در بانکداری دیجیتال انجام داده‌اند.
پیشرفت ارتباطات
بوبیان اولین بانکی بود که فناوری ارتباطات نزدیک را در کارت‌های برداشت، اعتباری و پیش‌پرداخت به کار برد. همزمان خدمات بانکداری همراه به مشتریان امکان می‌دهد تا قبض‌هایشان را پرداخت کنند و مستقیماً به خدمات دسترسی داشته باشند. این خدمات مواردی از قبیل پرداخت به ای‌تیون (iTune)، انتقالات وسترن یونیون (Western Union)، پرداخت قبوض منزل و شهریه مدارس را دربر می‌گیرند. همچنین بوبیان خدمات برداشت نقدی از خودپرداز بدون نیاز به کارت و خدمت خودپردازهای تعاملی را ارائه می‌دهد.
برای صنعت مالی اسلامی کویت زمان هیجان فرا رسیده است. به نظر می‌رسد به‌رغم کاهش بهای نفت رشد اقتصادی در آینده قابل پیش‌بینی همچنان ادامه یابد. تداوم پیشرفت‌های نظارتی و نوآوری‌های بانک‌ها تحولات چشمگیری را در بازارها و سطح جهان به همراه خواهد داشت. شاید اهداف کویت جاه‌طلبانه باشند اما این کشور در مسیر درست تبدیل شدن به یک مرکز واقعی خدمات مالی اسلامی قرار دارد.
