ساخت‌وساز بی‌کیفیت
عمق فاجعه در زلزله ترکیه
مجموعه آپارتمانی محل سکونت سابق خانم هالیس سن در عثمانیه در زمان زلزله همانند یک خانه مقوایی از هم پاشید و همسایگان قدیمی او زیر 9 طبقه سیمان مدفون شدند. خانم سن که رئیس اتاق معماران منطقه است از ویرانی‌ها بازدید می‌کند. او می‌گوید هیچ سازه فولادی مقاوم‌شده‌ای در اینجا وجود ندارد. بنابراین، بتون‌ها توان خود را از دست دادند و در همان ابتدای زمین‌لرزه ستون‌ها به همراه سقف طبقات فرو ریختند. مصطفی همسر خانم سن چند سال قبل از کار ساخت‌وساز خارج شد و اکنون زیتون و گردو پرورش می‌دهد. سازندگان دیگر با قیمتی کمتر از او کار می‌کردند و قوانین ساختمان‌سازی را زیر پا می‌گذاشتند. او می‌گوید، «اگر ما 100 تن آهن را در ساختمان به کار می‌بردیم آنها از 90 تن آهن استفاده می‌کردند. شهر عثمانیه در نزدیکی یک گسل قرار دارد. من می‌دانستم که ما در آستانه یک فاجعه هستیم».
این فاجعه در 6 فوریه به شکل دو زمین‌لرزه 8 /7 و 5 /7ریشتری اتفاق افتاد که مرگبارترین زلزله‌ها در تاریخ ترکیه بودند. هزاران ساختمان فرو ریخت. ده‌ها هزار نفر در ترکیه جان خود را از دست دادند. بسیاری نیز در سوریه کشته شدند. بیش از 30 هزار نیروی امداد و نجات به همراه مردم محلی و تیم‌هایی از ده‌ها کشور 24ساعته کار می‌کنند تا بازماندگان را نجات دهند.
اما اکنون عملیات نجات بیشتر به یک نبش قبر دسته‌جمعی شباهت دارد. گفته می‌شود که هنوز ده‌ها هزار نفر زیر آوار مدفون هستند. در شهر 500 هزارنفری قهرمان ماراش دود آتش ناشی از زمین‌لرزه (یا آتشی که مردم برای گرم شدن برافروخته‌اند) توده‌های آواری را می‌پوشاند که کل شهر را دربر گرفته‌اند. بوی تعفن اجساد شهر آدیامن در 100کیلومتری به سمت شرق را پر کرده است. در حالی که تیم نجات اجساد پنج نفر را از زیر آوار بیرون می‌کشند یک خانواده کرد همدیگر را در آغوش می‌گیرند و به‌شدت گریه می‌کنند. یک زن از حال رفت. در کل منطقه، میلیون‌ها بی‌خانمان شب را در چادرهای ستاد بحران، مساجد، مدارس، کتابخانه‌ها یا خودرو‌هایشان سپری می‌کنند. کسی جرأت نمی‌کند به خانه‌اش بازگردد. برخی در فضای باز می‌خوابند. تاخیر در واکنش به بحران و کمبود تجهیزات درد و سختی‌ها را مضاعف می‌کند. چقدر روز طول کشید تا تیم‌های نجات به شهرهایی مانند آدیامن برسند. در آن زمان صدای بازماندگان گرفتار در زیر آوار برای همیشه خاموش شده بود.
مقصران واقعی
روش‌های نامناسب ساخت‌وساز به همراه فساد و سیاستگذاری غلط که از مولفه‌های اقتصاد مبتنی بر رانت‌جویی و بسازوبفروشی به‌شمار می‌روند عامل اصلی اکثر مرگ‌ومیرها هستند. تحلیلگران می‌گویند که بخش اعظم تقصیرات به دولت رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه بازمی‌گردد. اما پیشینیان او، شهرداری‌ها، برنامه‌ریزان شهری و بسازوبفروش‌ها نیز به همان اندازه مقصرند. مراد گوونچ یکی از برنامه‌ریزان شهری می‌گوید «این یک جنایت تمام‌عیار است که هرکس سهمی در آن دارد». ترکیه قوانین سختگیرانه‌ای برای ساخت‌وساز دارد. این قوانین پس از زلزله سال 1999 در حومه استانبول که به مرگ 18 هزار نفر انجامید به تصویب رسیده و پنج سال پیش به‌روزرسانی شدند. طبق طرح بازسازی شهری دولت اردوغان بیش از سه میلیون واحد مسکونی بازسازی شدند.
اما مشکل به اجرا و نظارت بازمی‌گردد. کسب مجوز ساخت آسان و نظارت ضعیف است. سازندگان به شرکت‌هایی که مسوول اجرا هستند پول می‌دهند. پروژه‌ها معمولاً در ابتدا با استانداردهای دولت انطباق دارند اما در انتها این‌گونه نیست. به عنوان مثال، وقتی بازرسان محل را ترک می‌کنند سازندگان مقدار آهن یا تعداد مهاربندها را کاهش می‌دهند در حالی که این مهاربندهای فولادی هستند که اجازه نمی‌دهند تیرک‌ها و ستون‌ها در زیر فشار از هم جدا شوند. آنها حتی ممکن است یک طبقه اضافی بسازند و سپس با مقامات محلی وارد مذاکره شوند. به گفته آقای گوونچ «پول زیادی از این دست به آن دست می‌رود. ما درباره فساد به تمام معنا صحبت می‌کنیم». این به معنای تفاوت مرگ و زندگی است. در عثمانیه، همانند دیگر شهرها، قدمت اکثر ساختمان‌های فروریخته به زمان قبل از زلزله 1999 بازمی‌گردد. اما هزاران ساختمان جدید نیز ویران شد. یک ساختمان مسکونی مجلل در انطاکیه در جنوب عثمانیه که فقط یک دهه قبل ساخته شده بود صدها نفر را به زیر آوار برد. پیمانکار مسوول آن در 11 فوریه و هنگام تلاش برای خروج از کشور دستگیر شد. اما در شهرستان ارزین در همان نزدیکی هیچ ساختمانی خراب نشد. شهردار محلی کنونی و قبلی به رسانه‌ها گفتند که اجازه هیچ ساخت‌وساز غیرقانونی را صادر نکرده‌اند. هر دو آنها از یک عبارت استفاده کردند، «وجدانم راحت است».
بخشودگی‌های ساخت‌وساز به مالکان اجازه می‌دهد در قبال پرداخت جریمه ساختمان‌های بدون مجوز را به ثبت برسانند. این بخشودگی‌ها شرایط را بدتر کرده‌اند. دولت اردوغان چندین مورد از این بخشودگی‌ها را به تصویب رساند که آخرین آن در سال 2018 و قبل از انتخابات عمومی بود. مخالفان دولت از این حرکت پشتیبانی کردند چون مطلوب رای‌دهندگان بود. دولت سود سیاسی خودش را برد و میلیون‌ها مالک صندوق‌های دولتی را با مبالغ جریمه پر کردند و خود خطرات را پذیرفتند. یک سال بعد آقای اردوغان به قهرمان‌ماراش رفت و با افتخار اعلام کرد که برنامه دولت مشکلات 144هزار شهروند را حل کرده است. این برنامه نشان داد که بیش از نیمی از ساختمان‌های مسکونی کشور با استانداردهای ساخت‌وساز انطباق ندارند.
خانم سن با اشاره به بقایای محلی قدیمی‌اش می‌گوید، «ببینید، اگر این ساختمان‌هایی که در زمان خود به‌طور قانونی ساخته شده و شهرداری آنها را تایید کرده آوار شده‌اند پس چگونه ساختمان‌های غیرقانونی می‌توانند دوام بیاورند؟» مصطفی می‌گوید، شرایط باید از بالا به پایین تغییر کند. سیاست باید خود را از توسعه شهری کنار بکشد، نظارت باید به‌طرز چشمگیری بهبود یابد و شبکه‌های حمایتی که دولت و بخش ساخت‌وساز را به هم پیوند می‌دهند باید از بین بروند. در غیر این صورت، 10 سال دیگر شما در جایی دیگر شاهد همین صحنه‌هایی خواهید بود که اکنون در اینجا مشاهده می‌کنید.
