ناوگان غارتگر
ماهیگیری چین در آب‌های عمیق
مامادو سار از کلبه دریایی کوچکش به بیش از 100 قایق کوچک با رنگ‌های روشن اشاره می‌کند که در ساحل اوکام در داکار پایتخت سنگال مستقر شده‌اند. آنها در شرایط عادی در میان دریا و در حال ماهیگیری هستند. اما حدود 10 قایقی که آن روز به آب زده بودند بدون هیچ صیدی بازگشتند. آقای سار که رئیس انجمن ماهیگیران محلی است جعبه‌هایی را باز می‌کند که قبلاً از ماهی‌های مختلف از جمله هامور پر بودند و اکنون فقط مگس‌ها در آن جای گرفته‌اند. در بازار ساحلی یک زن کارگر بر روی میزی خوابیده است که معمولاً برای تمیز کردن ماهی از آن استفاده می‌شد.
کمیابی ماهی بر کرانه غربی آفریقا سیطره انداخته است. مکانی که زمانی سرشار از این موهبت بود. جوامع ماهیگیران محلی که فقط برای امرارمعاش صید می‌کنند مغلوب نیروهایی شده‌اند که در آن سوی جهان در چین شکل گرفته‌اند. حداقل سه دهه است که دولت مرکزی و دولت‌های محلی چین به توسعه ناوگان ماهیگیری در دوردست‌ها روی آورده‌اند و کشتی‌هایی را تجهیز کرده‌اند که می‌توانند ماه‌ها یا حتی سال‌ها در دریا بمانند.
چین تنها کشوری نیست که در آب‌های دور از سرزمین خود در جست‌وجوی پروتئین و کسب منافع است. ژاپن، کره جنوبی، اسپانیا و تایوان هم ناوگان‌های خودشان را دارند. اما ناوگان چین به مراتب از تمام اینها بزرگ‌تر است. همچنین، برخلاف دیگر کشورها، ناوگان چین آگاهانه قدرت و نفوذ دولت را به رخ می‌کشد. برآورد می‌شود که تعداد آنها 3600 کشتی و معادل مجموع کشتی‌های سه کشور بزرگ دیگر باشد. گاهی اوقات آنها همانند پروژه اقتصادی و ژئوپولیتیک آقای شی یعنی ابتکار کمربند و جاده به نظر می‌آیند. شمار زیادی از کشتی‌های چینی تحت مالکیت دولت قرار دارند.
ویژگی متمایزکننده سوم ماهیت غارتگری و فقدان اخلاقیات در این صنعت است که به خاطر هر دو صفت شهرت دارد. ماهیگیری بیش از حد مهم‌ترین ویژگی است که بخش زیادی از آن به‌طور غیرقانونی صورت می‌گیرد. از ویژگی‌های ناگوار دیگر می‌توان به اتمام ذخایر محلی، قاچاق، ارتباط با شبکه‌های جنایتکاران، نیروی کار اجباری و بدرفتاری با کسانی که در کشتی‌ها کار می‌کنند اشاره کرد. 
تمام این عوامل هم‌اکنون در حال نقش‌آفرینی در فاصله‌ای دور از ساحلی هستند که کلبه آقای سار در آن واقع شده است. دولت چین فهرستی از کشورهای خارجی را منتشر می‌کند که طبق قراردادهای ماهیگیری، در فاصله 370کیلومتری مناطق اقتصادی ویژه آنها فعالیت دارد. بیش از نیمی از این قراردادها با کشورهای غرب آفریقا منعقد شده‌اند که سنگال یکی از آنهاست. کشور فقیر و پهناور موریتانی در شمال به تنهایی حدود 30 درصد از کل قراردادها را شامل می‌شود.
این پروژه‌ها صرفاً به حق ماهیگیری کشتی‌های چینی در آب‌های ساحلی کشورها محدود نمی‌شود، بلکه اقداماتی از جمله راه‌اندازی کارخانه‌های فرآوری در خشکی را نیز دربر دارد. موریتانی به مرکز صنعت تولید گوشت و روغن ماهی تبدیل شده است. مزارع دریایی که ماهی مشتریان در چین و دیگر کشورها را تامین می‌کنند از خریداران این محصولات هستند. ماهیانی که آنها جارو می‌کنند همان‌هایی هستند که افراد محلی سال‌ها با استفاده از قایق‌های کوچک و تورهای دست‌ساز صید می‌کردند. آن‌گونه که سازمان مردم‌نهاد «بنیاد عدالت دریایی» مستقر در لندن در گزارش ماه مارس خود اشاره می‌کند تمام این رویدادها اکولوژی سیاسی ماهیگیری در غرب آفریقا را متحول کرده است. افراد محلی که با اتکا به ماهیگیری در مقیاس کوچک لقمه نانی را به سفره خانواده می‌بردند مجبورند با امکانات ماهیگیری صنعتی چین رقابت کنند. قطعاً این یک جدال نامتوازن خواهد بود. ذخایر ماهی تنها عامل جذابیت برای چینی‌ها نیستند. حکومت‌های دارای حاکمیت ضعیف، مقررات سست و دامنه گسترده برای نفوذپذیری نیز توجه چینی‌ها را جلب می‌کنند. سازمان مردم‌نهاد آمریکایی «پروژه غیرقانونی اقیانوس» یک نمونه از این موارد را برجسته می‌کند. یک کارخانه چینی تولید گوشت ماهی در گامبیا که جزئی از پروژه کمربند و جاده است در سال 2017 یک مرداب در منطقه بکر حیات وحش را به آرسنیک، نیترات و فسفات آلوده کرد و آن را به رنگ خون درآورد. شرکت متخلف فقط 25 هزار دلار جریمه شد و اجازه یافت به عملیات رهاسازی پساب خود ادامه دهد.
گاهی اوقات قوانین کاملاً نادیده گرفته می‌شوند. ماهیگیری غیرقانونی، گزارش‌نشده و بدون ضابطه در ناوگان چینی فراوان است. کشتی‌ها از حد مجاز صید فراتر می‌روند، گونه‌های محافظت‌شده را می‌کشند و در مکان‌های غیرمجاز از جمله منطقه‌های ساحلی مختص ماهیگیران محلی به صید می‌پردازند. این اقدامات فشار بیشتری را به دریاهای جهان وارد می‌کند و میزان صید را از ظرفیت آنها می‌گذراند. کشتی‌هایی که پرچم‌های محلی را در خود دارند مالکیت چینی خود را در شرکت‌های صوری یا قراردادهای مشترک پنهان می‌کنند. به عنوان مثال، کشتی‌های خارجی حق ماهیگیری در آب‌های غنا را ندارند اما اکثر کشتی‌های این کشور از سوی چینی‌ها کنترل می‌شوند.
تجارت پنهان و مرموز
یکی از اقدامات غیرقانونی رایج در آب‌های غنا سایکو (Saiko) نام دارد که در آن ماهی‌های منجمدی که به‌طور غیرقانونی صید شده‌اند از کشتی‌های بزرگ به قایق‌های کوچک انتقال می‌یابند. این محموله‌ها سپس در تاریکی شب برای فروش در بازارهای محلی به ساحل برده می‌شوند. به خاطر همین سایکو است که ذخایر ماهی ساردین در آب‌های غنا به شدت کاهش یافته است. همچنین قاچاق ماهی پیوندهایی را بین ماهیگیران و گروه‌های سازمان‌یافته جنایی محلی برقرار می‌کند. گروه‌هایی که بر بازارهای مالی در داخل کشور سیطره دارند.
آن‌طرف‌تر در ساحل اوکام، آقای سار می‌گوید که کشتی‌های چینی با دور زدن قوانین بر روی زخم‌ها نمک می‌پاشند. کشتی‌های چینی که همانند همتایان سنگالی در آب‌ها مانور می‌دهند حتی به خود زحمت نمی‌دهند که مبدأ خود را پنهان کنند. او می‌گوید یک کشتی شناخته‌شده سنگالی اغلب مامادو یا فاتو نام دارد اما نام این کشتی‌ها با حروف چینی نوشته شده است که ما حتی قادر به خواندن آنها نیستیم. آقای سار از این نگران است که ماهیگیران بیکارشده به گروه‌های تبهکار ملحق شوند یا سفری غیرقانونی و مرگبار را در جست‌وجوی کار به جزایر قناری آغاز کنند. نمونه‌هایی از زنان ماهیگیران فقیر مشاهده شده که به بردگی جنسی کشیده شده‌اند.
این اقدامات تبهکارانه و جنایت‌های عریان به آب‌های آفریقا محدود نمی‌شود. به لطف تحقیقات سازمان مردم‌نهاد «نگهبان ماهیگیری جهانی» که با کمک بنگاه فناوری گوگل تشکیل شده است سه سال قبل یک ناوگان «تاریک» بزرگ شناسایی شد که ماهی مرکب صید می‌کرد. کشتی‌ها تلاش کردند با خاموش کردن رهیاب‌هایشان ناپدید شوند اما سازمان نگهبان ماهیگیری جهانی با کمک ترافیک رادیویی این ناوگان و تصاویر ماهواره‌ای موفق شد 900 کشتی را در نزدیکی منطقه اقتصادی ویژه کره شمالی شناسایی کند. کار آنها قطعاً غیرقانونی بود چون حتی در صورت توافق با مقامات کره شمالی، ماهیگیری آنها در مقیاس بسیار بزرگ صنعتی انجام می‌شد که با تحریم‌های سازمان ملل علیه آن کشور تناقض دارد.
سال بعد همان ناوگان با بیش از 600 کشتی در اقیانوس آرام و درست خارج از منطقه اقتصادی ویژه پیرامون جزایر گالاپاگوس متعلق به اکوادور رهیابی شد. صدها کشتی چینی هم محدوده منطقه اقتصادی ویژه آرژانتین در جنوب اقیانوس اطلس را به اشغال درآورده‌اند. سازمان مردم‌نهاد نروژی تریگ‌مت در سال 2021 موفق شد حضور صدها کشتی چینی را تایید کند که در یک منطقه جدید ماهیگیری به صید ماهی مرکب مشغول بودند. این منطقه در گوشه شمال غربی اقیانوس هند به مناطق اقتصادی ویژه یمن و عمان نزدیک است.
صید ماهی مرکب در آب‌های بین‌المللی لزوماً غیرقانونی نیست. در شمال غرب اقیانوس هند ماهی مرکب از توافق‌نامه‌های منطقه‌ای ناظر بر بهره‌برداری از آبزیان دریایی از جمله ماهی تن مستثنی شده است. اما ماهیان مرکب در محدوده مناطق اقتصادی ویژه باقی نمی‌مانند و صید بی‌رویه در نزدیکی آب‌های یک کشور می‌تواند بر میزان صید مردم آنجا اثر بگذارد. از آنجا که ماهیان مرکب غذای دیگر گونه‌ها از جمله ماهی تن هستند صید بی‌رویه آنها اثرات مخربی بر دیگر گونه‌ها خواهد داشت. تکنیک‌های صید غارتگرانه اغلب نشانه‌ای از فعالیت‌های غیرقانونی در دیگر مناطق به‌شمار می‌روند. شواهد زیادی حاکی از آن‌اند که این ناوگان کشتی‌ها ماهی تن را بدون رعایت هیچ سهمیه‌ای صید می‌کنند، باله‌های کوسه‌ها را می‌برند و دیگر گونه‌های محافظت‌شده را نابود می‌کنند.
برخوردهای انسانی هم می‌توانند ناراحت‌کننده باشند. خدمه کشتی‌های ماهیگیری اغلب کارگران مهاجر از کشورهای فقیر هستند. اکثر آنها از سوی آژانس‌هایی بدون ضابطه استخدام شده‌اند که کارمزدهای فلج‌کننده‌ای می‌گیرند و دستمزد و گذرنامه‌های کارگران را پیش خود نگه می‌دارند. کشتی‌های چندین کشور از جمله تایوان به خاطر بدرفتاری با خدمه بدنام هستند. اما باز هم این چین است که بالاترین بدنامی‌ها را به خود اختصاص می‌دهد.
برایت تسایی اهل غنا که 18 سال در کشتی‌های ماهیگیری چینی کار کرده است، می‌گوید که افسران و خدمه چینی در طبقه پایین می‌خوابیدند اما او و همکارانش از غرب آفریقا مجبور بودند شب را بر روی تورها و در عرشه بگذرانند. یک کابین که دستگاه تهویه آن کار می‌کرد برای انبار سبزیجات تازه برای خدمه چینی استفاده می‌شد. به غنایی‌ها همیشه غذایی شامل آرد، برنج و رب گوجه فرنگی می‌دادند.
بدرفتاری رواج دارد. یادی گاناوان 34ساله اهل اندونزی که در گذشته در یک کشتی چینی صید ماهی مرکب کار می‌کرد می‌گوید او را به خاطر ترمیم سریع‌تر تورها یا یک‌بار به خاطر اینکه سر نگهبانی خوابش برده بود زیر مشت و لگد گرفتند. وقتی یک مهندس ارشد او را با چوب به باد کتک گرفت او همانند آقای تسای به پلیس غنا مراجعه کرد. آنها به او گفتند آشتی کند. به عقیده آقای گاناوان پلیس‌ها رشوه گرفته بودند. این نوع بی‌توجهی و سوءرفتار گاهی اوقات مرگ‌آفرین می‌شود. بدترین مورد به کشتی چینی لانگ شینگ 629 (Long Xing 629) برمی‌گردد که در آن چهار خدمه اندونزیایی ظرف چهار ماه در سال‌های 2020-2019 جان خود را از دست دادند.
آفتاب اقیانوس
با وجود این کار ناوگان‌های «تاریک» آنقدر آسان نیست. تصاویر ماهواره‌ای مرتب به مقامات شیلات و سازمان‌های مردم‌نهاد کمک می‌کنند تا کشتی‌ها را رهگیری کنند و بدانند آنها قصد انجام چه کاری را دارند. چین در مقابل انتقادهای بین‌المللی در سال 2020 مجموعه مقرراتی را انتشار داد که صید ماهی مرکب در دریاهای بالا را محدود می‌کند. این کشور در ماه می سه ماه تنفس را برای منطقه شمال غرب اقیانوس هند اعلام کرد. این‌گونه اعلام تنفس داوطلبانه است و معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که ذخایر ماهی نسبتاً کمتر است. شاید این اصلاحات کافی نباشند و از روی اجبار انجام شوند اما حداقل نشان می‌دهد که علنی‌سازی فعالیت ناوگان‌ها قدرتی برای تغییر رفتار ایجاد می‌کند.
قوانین رسمی بیشتری حداقل بر روی کاغذ می‌آیند. تازه‌ترین برنامه پنج‌ساله چین که اوایل امسال برای صنعت شیلات انتشار یافت وعده می‌دهد که جلوی ماهیگیری غیرقانونی، بدون گزارش‌دهی و بدون ضابطه (IUU) را بگیرد و اندازه ناوگان‌های آب‌های دوردست را محدود کند. اما جزئیات این برنامه هنوز مشخص نشده‌اند. همچنین با وجود گفت‌وگوها درباره تعیین سقف برای تعداد کشتی‌ها، هیچ پیشنهادی برای کاهش تعداد ناوگان‌های موجود مطرح نمی‌شود.
همزمان، تازه‌ترین توافق‌نامه سازمان تجارت جهانی قصد دارد یارانه‌های جهانی ماهیگیری را قطع کند. یک‌بار دیگر، چین بزرگ‌ترین یارانه‌دهنده به صنعت ماهیگیری است و سالانه دو میلیارد دلار برای اموری مثل یارانه سوخت و انگیزه‌های مالیاتی برای ساخت کشتی‌های جدید می‌پردازد. مقامات محلی چین محدودیت‌هایی را برای سوخت ارزان در نظر گرفته‌اند و یارانه‌ها را به شرط رعایت ماه‌های تنفس بدون صید به ماهیگیران پرداخت می‌کنند. اما این تغییرات شامل کشتی‌های آب‌های دوردست نمی‌شود. چین در ماه مارس عملاً یارانه‌های دو بنگاه دولتی صید ماهی تن را افزایش داد.
