جعل اولویت
کتاب حقایق نهان، دروغ‌های عیان چه چیزی را توضیح داده است؟
تحریف ترجیحات یا جعل اولویت در واقع ترجیحی است که با اولویت واقعی فرد متفاوت باشد. به گفته محققان یا نظرسنجی‌ها، ترجیحاتی که عموم مردم انتخاب می‌کنند با آنچه واقعاً می‌خواهند متفاوت است و دلیل آن غالباً این است که افراد معتقدند اولویت ترجیح داده‌شده از نظر اجتماعی از مقبولیت بیشتری برخوردار است. ایده تحریف ترجیحات از سوی تیمور کوران، دانشمند علوم اجتماعی، در کتابی در سال 1995 با نام «حقایق نهان، دروغ‌های عیان» به عنوان بخشی از نظریه خود درباره چگونگی پاسخگویی ترجیحات افراد به تاثیرات اجتماعی مطرح شد. این موضوع اساس تئوری وی را در مورد چرایی وقوع انقلاب‌های پیش‌بینی‌نشده بنیان نهاد. طبق این نظریه، هنگام بیان ترجیحات، افراد اغلب انتخاب‌های خود را متناسب با آنچه از نظر اجتماعی قابل قبول است، تنظیم می‌کنند. به عبارت دیگر، آنها ترجیحاتی را برمی‌گزینند، که با آنچه واقعاً می‌خواهند متفاوت است. دکتر کوران اظهار نادرست ناشی از این پدیده را «تحریف ترجیحات» می‌نامد. وی اظهار می‌کند که این پدیده در همه‌جا فراگیر است و پیامدهای عظیم اجتماعی و سیاسی دارد. همه این عواقب به وابستگی متقابل میان تصمیمات افراد در مورد انتخاب اولویت عمومی مربوط می‌شود. شخصی که نارضایتی خود را از یک مد، سیاست یا رژیم سیاسی پنهان می‌کند، در واقع ابراز نارضایتی را برای دیگران دشوار می‌نمایاند.
کتاب حقایق نهان، دروغ‌های عیان، ریشه‌ها، نحوه عمل و پیامدهای مهم پدیده‌ای را مورد بررسی قرار می‌دهد که از بدو شکل‌گیری جوامع انسانی با بشر همراه بوده است. این پدیده که از آن با نام تحریف ترجیحات یاد می‌شود، از کوچک‌ترین واحدهای تجمع انسانی در سطح خانواده و گروه‌های دوستی، تا بزرگ‌ترین آنها در سطح جامعه سیاسی را شامل می‌شود. تیمور کوران نویسنده کتاب حقایق نهان، دروغ‌های عیان تلاش می‌کند با بهره‌گیری از رویکردی میان‌رشته‌ای و با به‌کارگیری فنون و روش‌های تحقیق برآمده از روانشناسی، اقتصاد و سیاست، نخست دریابد چه انگیزه‌ها و مشوق‌هایی موجب می‌شوند افراد ترجیحاتشان را در بسیاری موارد، نادرست یا حتی وارونه بازنمایی کنند و مهم‌تر از آن چنین عملی در شکل‌گیری، ماندگاری و تغییر ناگهانی ساختارهای کلان اجتماعی و سیاسی چگونه نمود می‌یابد. نکته مهم اثر کوران اما این است که نشان می‌دهد «تحریف ترجیحات» در واقع نه منحصر به موضوعات و مسائل حساسی است که ریشه یا اثری در ساختارهای کلان قدرت و سیاست دارند، و نه مختص نظام‌های دیکتاتوری و سرکوبگر هستند. در واقع کوران نظریه واحدی در مورد چگونگی تحریف ترجیحات یا جعل اولویت برای تصمیم‌گیری‌های جمعی، جهت‌گیری تغییرات ساختاری، پایداری اجتماعی، تحریف دانش بشر و پنهان کردن امکانات سیاسی ارائه می‌دهد.
در ادامه به بررسی نگاه دکتر کوران به مساله تحریف ترجیحات پرداخته شده و نظرات او در کتاب حقایق نهان، دروغ‌های عیان بررسی و مثال‌هایی از تغیرات جنبش‌های انقلابی بیان می‌شود.
نگاهی به گفتمان کوران در حقایق نهان، دروغ‌های عیان
یک تاثیر مشترک تحریف ترجیحات، حفظ ساختارهای کاملاً ناپسند و دیگری اعطای درجه‌ای از ثبات به ساختارهای آسیب‌پذیر در برابر فروپاشی ناگهانی است. وقتی حمایت از یک سیاست، سنت یا رژیم تا حد زیادی ایجاد شود، یک رویداد جزئی ممکن است فتیله آتشی را روشن کند که تغییرات عظیم و در عین حال پیش‌بینی‌نشده‌ای را به وجود آورد. در تحریف افکار عمومی، تحریف ترجیحات یک گفتمان عمومی است و از این رو می‌تواند دانش بشری را نیز تخریب کند. بنابراین ساختارهایی که تحریف ترجیحات را در خود نگه داشته‌اند، اگر شرایط زمانی طولانی شود، به طور فزاینده‌ای از این پدیده تاثیر می‌پذیرند.
به بیان کوتاه، هدف کتاب حقایق نهان، دروغ‌های عیان، طبقه‌بندی، پیوند دادن و توضیح پیامدهای ناخواسته تحریف ترجیحات است. شالوده بحث ایشان پاسخ به پرسش‌هایی از این قبیل است که تحریف ترجیح دقیقاً چگونه سازوکارهای سیاسی را متاثر می‌کند؟ چگونه بر تحول افکار عمومی تاثیر می‌گذارد؟ اقتضائات آن برای کارآمدی نهادها و سیاستگذاری‌های اجتماعی چیست؟ تا چه حد و با چه سازوکارهایی باورها، ایدئولوژی‌ها و جهان‌بینی‌ها را تغییر می‌دهد؟ و سرانجام اینکه آیا تلاش‌های صورت‌گرفته برای پیش‌بینی و کنترل، نظم اجتماعی را تسهیل یا در راه آنها مانع ایجاد می‌کند؟
این کتاب نشان می‌دهد که چگونه دانش بشری و ساختارهای اجتماعی به روش‌های پیچیده و غیر‌قابل پیش‌بینی، بدون هیچ‌گونه تضمینی برای کارایی اجتماعی، متحول می‌شوند. حقایق نهان، دروغ‌های عیان از استدلال نظری خود برای روشن ساختن مجموعه‌ای از پدیده‌های گیج‌کننده اجتماعی استفاده می‌کند که شامل سقوط غیرمنتظره کمونیسم، اقلیت‌ها و تا همین اواخر، مخالفت آشکار با اقدامات مثبت در ایالات متحده و دوام اعتقاداتی است که سیستم طبقاتی هند را پایدار نگه داشته است.
همان گونه که کوران معتقد است، برخی از قابل توجه‌ترین تاثیرات تحریف ترجیح، به انحای مختلف، از لحاظ اجتماعی زیان‌آور هستند. او استدلال می‌کند که تحریف ترجیح ناکارآمدی به وجود می‌آورد، جهل و سردرگمی می‌پرورد و امکان‌های اجتماعی را پنهان می‌سازد. اما با وجود این تحریف ترجیح یک تهدید تسکین نایافته اجتماعی نیست. این عمل می‌تواند با مانع شدن از گردش آزادانه دانشی که از قضا غلط است به دیگران سود برساند. تحریف ترجیح همچنین قادر است با مهار واکنش‌هایی چون کینه‌توزی، حسادت و تعصب، تعاملات اجتماعی افراد را تلطیف کرده و علاوه بر آن همکاری‌های اجتماعی ضروری را با ساکت کردن مخالفت‌های جزئی، ارتقا دهد. دلایل جزئی‌تری نیز وجود دارد که چرا نباید تحریف ترجیح را کاملاً منفی به حساب آورد. اگرچه وی این دلایل را در جریان بحث خود در این کتاب بیان می‌کند، اما تمرکز این کتاب بر توضیح تاثیرات تحریف ترجیح است، نه داوری درباره آنها. بخش عمده بحث‌های مطروحه واجد پیامدهای اخلاقی هستند که برخی مورد توجه قرار گرفته‌اند، اما عموماً هدف دکتر کوران به نقل خود او، ارائه یک تحلیل هنجاری مفصل و یقیناً تحلیلی نیست که از پس تمایز قطعی میان موارد تحریف ترجیح توجیه‌پذیر و توجیه‌ناپذیر برآید.
اهمیت موضوع تحریف ترجیحات
بخش اول این کتاب با عنوان «زیستن در چنبره یک دروغ» اهمیت تحریف ترجیحات را شرح می‌دهد. دکتر کوران با ذکر مثالی از یک شب مهمانی رابطه بین مفهوم حقایق پنهان و دروغ‌های عیان را به زیبایی به تصویر می‌کشد. تصور کنید فردی که می‌تواند موقعیت شغلی‌تان را تغییر دهد، شما را در خانه‌اش به مهمانی دعوت کرده است. هنگامی که به آنجا می‌رسید، به نظر می‌آید گفت‌وگویی در مورد رنگ‌های بی‌روح و خنثای تالار خانه، که منطبق با آخرین مد دکوراسیون داخلی است، جریان دارد. ظاهر تالار نظرتان را جلب نمی‌کند، اما ترجیح می‌دهید این نکته را بر زبان نیاورید، مبادا میزبان برنجد. شما که خود را برای نظر دادن در فشار احساس می‌کنید، از «سلیقه پیشرفته» وی تمجید می‌کنید. کمی بعد خود را در جمعی می‌یابید که مشغول بحث درباره طرح توسعه شکست‌خورده در آمریکای لاتین هستند. یک نفر بالای منبر رفته و ادعا می‌کند که ذیل سوسیالیسم هیچ اتلاف منابعی صورت نخواهد گرفت. اگرچه شما این ادعا را نامعقول می‌دانید، اما وارد چالش با او نمی‌شوید، تا جرقه بحثی مناقشه‌آمیز را نزده باشید. با گذشت زمان حوصله‌تان سر می‌رود و وسوسه می‌شوید مهمانی را ترک کنید. اما صدایی در درونتان نهیب می‌زند که مصلحت‌اندیشانه نیست اولین ترک‌کننده مجلس باشید. بنابراین آنجا می‌مانید، به این امید که کسی دیگر با اشاره به دیر شدن ساعت، برای عزیمت اعلام آمادگی کند و به شما فرصت جیم شدن بدون جلب توجه را بدهد. سرانجام پس از مدتی طولانی کسی برای خروج بر می‌خیزد و مهمانی به کام پنهانی شما پایان می‌یابد. با تشکر از میزبانتان به خاطر شب فوق‌العاده‌ای که برایتان فراهم کرده، به سمت در می‌روید، خوشحال از اینکه شما آغازکننده خروج مهمانان نبوده‌اید.
در این شب شما چندین نمونه از تحریف ترجیحات، یعنی عمل بازنمایی نادرست خواسته‌های واقعی تحت فشارهای متصور اجتماعی، را مرتکب شدید. شما با ستایش از دکوراسیون بی‌روح تالار، ساکت ماندن در بحث مربوط به آمریکای لاتین، به تاخیر انداختن ترک مهمانی و اظهار اینکه شب مطلوبی را گذرانده‌اید، به منظور اجتناب از مخالفت دیگران احساساتی را منتقل کردید که حداقل تا حدی بر خلاف افکار و امیال نهان شما بودند. در هر یک از این موارد شما با انتخابی میان عیان یا پنهان کردن، میان بیان خود یا همرنگ شدن با جماعت، میان حفظ شرافتتان یا حفاظت از تصویری که از خود ساخته‌اید، مواجه هستید. همیشه دلایل خوبی برای انتخاب نداشتن صداقت وجود دارد، مزایایی که بر منافع حاصل از راستگویی قاطعانه و بی‌قیدوشرط می‌چربند.
تحریف ترجیحات به مثابه گونه‌ای خاص از دروغگویی به حساب می‌آید. در واقع به همین دلیل است که آقای کوران از عبارت پیچیده‌ای مانند تحریف ترجیحات استفاده می‌کند. آیا «دروغگویی» بیانگر همان منظور نیست؟ تحریف ترجیح اگرچه همواره گونه‌ای دروغگویی است، اما مفهومی خاص‌تر است. سربازی را در نظر بگیرید که به فرمان مافوقش شهروندان غیرمسلح را می‌کُشد. سال‌ها بعد وی حاضر به قبول نقشش در آن کشتار نیست. اگر او شخصاً مخالف این قساوت بوده و تنها به منظور پرهیز از تبعات سرپیچی از فرمان مافوق در دادگاه نظامی، در کشتار شرکت کرده است، دروغش درباره نقشی که در کشتار داشته تضادی با احساسات واقعی او نسبت به قربانیان نخواهد داشت. با توجه به اینکه او هیچ خصومتی با آنان نداشته، نمی‌توان گفت در اینجا تحریف ترجیح رخ داده است. تحریف ترجیح به طور مشخص متوجه دخل و تصرف در تلقی دیگران از انگیزه‌ها یا ذهنیات فرد است، مانند وقتی که شما با تحسین میزبانتان باعث شوید او تصور کند سلیقه مشترکی با هم دارید.
به عقیده دکتر کوران تحریف ترجیح با «خودسانسوری»، یعنی سرکوب افکار بالقوه مذموم شخص، نیز متفاوت است. تحریف ترجیح در اینجا مفهومی وسیع‌تر به حساب می‌آید. اگر شما در بحث از دکوراسیون خانه میزبان صرفاً سکوت می‌کردید، این به معنای خودسانسوری بود. شما با تظاهر به پسندیدن دکوراسیون، کاری بیش از صرف خودسانسوری انجام داده‌اید. در این حالت شما عامدانه نظری غیرواقعی بیان کرده‌اید.
به بیان کوران دو عبارت متداول دیگر که رابطه نزدیکی با تحریف ترجیح دارند «عدم صمیمیت» و «دورویی» هستند. اما گاهی این عبارت‌ها، درست مانند لفظ دروغگویی با ابهاماتی از جانب وی روبه‌روست. با این حال هیچ‌یک از این اصطلاحات برای اشاره به مفهومی که وی قصد پرداختن به آن را دارد به اندازه کافی دقیق نیستند. آنچه تحریف می‌شود می‌تواند یک ترجیح، دانش یک فرد، یا یک ارزش باشد. به منظور وضوح تحلیلی، غالباً ضروری است میان اشکال متفاوت تحریف تفاوت قائل شویم.
عبارتی که دقیقاً معنای تحریف ترجیح را ضبط می‌کند، عنوان فصل اول کتاب حقایق نهان، دروغ‌های عیان یعنی «زیستن در چنبره یک دروغ» است. این اصطلاح از سوی مخالفان رژیم‌های دیکتاتوری کمونیستی در اروپای شرقی پرورده شد، زیرا آنها نیز واژه‌های موجود را برای بیان منظورشان ناکافی می‌یافتند. دروغی را زندگی کردن به معنی تحمل عذاب ناشی از یک دروغ است. منشأ این عذاب می‌تواند احساس گناه فرد از عدم قبول یک مسوولیت اجتماعی، یا خشم او به خاطر ناتوانی از زیستن مطابق با معیارهای مورد نظرش، یا انزجار از واداشته شدن به سرکوب فردیتش باشد. ماهیت این ناراحتی هرچه باشد، از خود دوام نشان می‌دهد. البته هر دروغی ناراحتی ایجاد نمی‌کند. متصدی بانکی که تظاهر به همکاری با دزدها می‌کند، در حالی که به واقع مشغول تلف کردن زمان برای رسیدن پلیس است، لازم نیست بابت دروغی که می‌گوید معذب باشد. به همین ترتیب اگر شما، نه به منظور حفظ وجهه خود نزد میزبان، بلکه صرفاً برای آنکه او احساس خوبی داشته باشد دکور خانه‌اش را تحسین کرده باشید، بعید است به خاطر این عمل باری بر دوش خود ببینید. در این موارد نیازی نیست که شما با احساس گناه، غضب، یا تنفر زندگی کنید، بنابراین دروغ موردی از تحریف ترجیح نیست. اگر یکی از شاخصه‌های ممیز تحریف ترجیح این است که برای فرد مرتکب آن ناراحتی به همراه بیاورد، ویژگی دیگر آن است که این عمل در واکنش به فشارهای اجتماعی واقعی یا متصور برای ابراز یک ترجیح خاص به انجام می‌رسد. بدین ترتیب این عمل از رای‌دهی راهبردی متمایز است، به طور مثال هنگامی که شخص در یک انتخابات با رای مخفی به نامزد B رای می‌دهد چون فرد C به عنوان نامزد محبوب او بختی برای پیروزی ندارد. رای‌دهی راهبردی مستلزم دخل و تصرف ترجیح است. اما با تحریف ترجیح سروکار ندارد، زیرا در اتاقکی که او رای مخفی خود را می‌نویسد هیچ‌گونه فشار اجتماعی برای همرنگ شدن و واکنش اجتماعی برای پایش وجود ندارد. چالش‌های پیش‌روی تحریف ترجیح علاوه بر اثرات مورد انتظار تنظیم ادراکات دیگران می‌تواند دارای پیامدهای ناخواسته‌ای نیز باشد. هنگامی که شما سکوت در بحث آمریکای لاتین را برمی‌گزینید، دیگر مهمانان را از دانش شخصی‌تان محروم می‌کنید. اگر صحبت کرده بودید، شاید می‌توانستید بر آنچه برخی از آنان درباره توسعه در آمریکای لاتین می‌اندیشیدند، یا خواهند اندیشید، تاثیر بگذارید. چه بسا آنها نظرات شما را برای افراد دیگری بازگو می‌کردند و بدین ترتیب به افزایش فشارها برای انجام اصلاحات مناسب یاری می‌رساندند.
تحریف ترجیحات پاسخی به جنبش‌های انقلابی
چگونه جوامع می‌توانند در چنین مدت کوتاهی چنین تغییرات چشمگیری (مانند پایان آپارتاید در آفریقای جنوبی، ممنوعیت گسترده کشیدن سیگار و کنترل کنگره از سوی جمهوریخواهان) را تجربه کنند؟ از سیستم طبقاتی هند، تا ظهور و سقوط کمونیسم، تا ادامه بحث و جدال بر سر اقدام مثبت، نظریه جدید تکامل اجتماعی تیمور کوران همان‌قدر تحریک‌آمیز است که بلند‌پروازانه است. او مخاطب را به سفری عظیم در تاریخ جهان می‌برد. این سفر با جست‌وجوی پیامدهای اجتماعی پدیده‌ای که به عقیده کوران همه‌گیر است (تحریف ترجیحات) هدایت می‌شود و چشم‌اندازهای جدید مهمی را برای تجزیه و تحلیل انتخاب فردی و تغییرات اجتماعی می‌گشاید.
در پایان می‌توان گفت دکتر تیمور کوران در کتاب مبتکرانه و گاه حیرت‌انگیز خود، پاسخی به این تغییرات چشمگیر ساختارها ارائه می‌دهد. پاسخی که نه‌تنها به جنبش‌های انقلابی، بلکه همچنین به فمینیسم، انطباق، ناهماهنگی شناختی، اکثریت اخلاقی، همجنس‌گرایان، عقلانیت، کدهای گفتاری نفرت، گورباچف، هیپی‌ها و سیستم‌های طبقاتی مربوط هستند. بیشتر محبوبیت کتاب کوران مدیون اصرار، بداعت و طراوت سخنانش در میان اقتصاددانان است، اینکه انتخاب‌های مردم و حتی خواسته‌های آنها پاسخ داده نشده و ثابت نبوده، بلکه تابعی از شرایط اجتماعی، روانی و بیش از همه فشارهای تحمیل‌شده از سوی افراد دیگر است.
