بلندی‌های برف‌گیر

می‌گویند اگر اسکی‌باز قهاری نیستید، سفر زمستانی به داووس تنها یک معنا دارد: به مجمع جهانی اقتصاد می‌روید.

گردهمایی چهره‌های مطرح جهان در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی، در اولین ماه سال جدید میلادی در داووس سوئیس برگزار شد. روستای برف‌گیر و سرد داووس از 23 تا 26 ژانویه میزبان قریب به سه هزار نفر از چهره‌های شناخته‌شده یا اثرگذار جهان بود. چهل و هشتمین اجلاس داووس بیش از سایر اجلاس‌های قبلی در جلب و جذب روسای دولت‌ها، مدیران سازمان‌های بین‌المللی و کسب‌وکارهای خصوصی، فعالان جامعه مدنی، دانشگاهیان، هنرمندان و فعالان رسانه‌ای موفق بود.

اجلاس داووس با شعار «خلق آینده مشترک در دنیای گسسته» کار خود را شروع کرد و تمرکز گردانندگان روی این مساله بود که چگونه می‌توان راه‌هایی یافت که همکاری بین‌المللی برای تامین منافع مشترک حیاتی مانند امنیت بین‌المللی، محیط زیست و اقتصاد جهانی را تامین کند؛ آن هم در زمانی که به نظر می‌رسد رقابت ژئواستراتژیک بین دولت‌ها در حال بالا گرفتن است.

در کنار تقویت همکاری بین‌المللی، یکی دیگر از اولویت‌های اجلاس داووس امسال روی غلبه کردن بر انشقاق و تجزیه کشورهاست؛ اتفاقی که به واسطه ازهم‌گسیختگی ارتباطات اجتماعی ناشی از شکست سیاست‌های حمایتی در برابر اثرات متحول‌کننده شوک‌ها، فرآیند جهانی‌شدن، تکثیر رسانه‌های اجتماعی و تولد انقلاب چهارم صنعتی در حال وقوع است. در مجموع این شوک‌ها باعث ایجاد نااطمینانی در نهادها و ضربه خوردن روابط میان جامعه و فضای کسب‌وکار شده است.

کلاوس شوآب می‌گوید: دنیای ما به واسطه رقابت فزاینده میان ملت‌ها و شکاف‌های عمیق بین جوامع، از هم گسسته شده است. اندازه چالش‌هایی که امروز دنیای ما با آن مواجه است ضرورت در پیش گرفتن اقدامات هماهنگ اجماعی و همکاری را از هر زمان دیگری الزامی‌تر کرده است. اجلاس سالانه ما قصد دارد برای غلبه بر این مشکلات، روی منافع مشترک بین ملت‌ها و ایمنی تعهدات چندگانه به بازسازی ارتباطات اجتماعی از طریق رشد فراگیر تاکید دوباره‌ای داشته باشد.

سخنران آغازین نشست امسال، نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند بود و دونالد ترامپ نیز با سخنرانی خود، مهر پایانی بر این نشست چهارروزه زد. تعداد رهبران گروه 7 (G7) در این نشست یک رکورد در نوع خود بود: آنگلا مرکل صدراعظم آلمان، پائولو جنتیلونی نخست‌وزیر ایتالیا، امانوئل ماکرون رئیس‌جمهور فرانسه، ترزا می نخست‌وزیر بریتانیا، جاستین ترودو نخست‌وزیر کانادا، ژان‌کلود یانکر رئیس کمیسیون اروپایی و دونالد ترامپ همگی در این نشست حاضر بودند و تنها طرف ژاپنی غایب بود.

گروه 20 (G20) نیز در نشست امسال حضور پررنگی داشت و علاوه بر نخست‌وزیر هند، لئو هی عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست چین، مائوریسیو مکری رئیس‌جمهور آرژانتین، سیریل رامافوسا معاون رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، فیلیپ ششم پادشاه اسپانیا و میشل تمر رئیس‌جمهور برزیل نیز برای سخنرانی و تبادل‌نظر در داووس حاضر شدند. ضمن اینکه آلن برست، رئیس‌جمهور سوئیس نیز یکی از شرکت‌کنندگان اصلی و به نوعی میزبان مقامات سیاسی دیگر کشورها بود.

به طور کل حدود 340 رهبر سیاسی ارشد جهان در داووس حاضر شدند که علاوه بر آنان که نام برده شد، 10 رئیس دولت از آفریقا، روسای 9 دولت از خاورمیانه و شمال آفریقا و شش رئیس هم از آمریکای لاتین به داووس آمدند. هایلماریام دسالن نخست‌وزیر اتیوپی، امرسون مانانگاگاوا رئیس‌جمهور زمیبابوه، یمی اوسینباجو معاون رئیس‌جمهور نیجریه، سعد الحریری نخست‌وزیر لبنان، عبدالله بن حسین شاه اردن، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر رژیم اشغالگر قدس و خوان مانوئل سانتوس رئیس‌جمهور کلمبیا از این گروه‌ هستند.

رهبران جهان در داووس چه گفتند

دونالد ترامپ

اگر نگوییم مهم‌ترین، اما بدون شک غیرمنتظره‌ترین و جالب‌ترین اتفاق داووس 2018، خبر حضور دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده در این گردهمایی بود. هیچ‌یک از روسای جمهور آمریکا، از سال 2000 به بعد در زمان حضور در کاخ سفید، در این اجلاس شرکت نکرده بودند. آخرین بار، بیل کلینتون در سال 2000 برای شرکت در داووس به سوئیس سفر کرد و در سال جاری میلادی هم دونالد ترامپ، ناهماهنگ‌ترین چهره در سیاست جهان با اهداف داووس، این سنت را شکست و در داووس سخنرانی کرد. وی در سخنرانی خود، خروج ایالات متحده از رکود اقتصادی را اعلام و اضافه کرد انتظار می‌رود این کشور رشد اقتصادی بالایی را در سال جاری میلادی تجربه کند. وی همچنین به صورت کیفی و بدون ارائه آمار عددی دقیقی (به جز 4 /2 میلیون شغل ایجادشده از زمان انتخاب وی) از بهبود همه شاخص‌های اقتصادی ایالات متحده خبر داد و اعلام کرد نرخ بیکاری بین آمریکایی-آفریقایی‌ها در این کشور به کمترین میزان در طول تاریخ رسیده است. وی همچنین کاهش نرخ مالیات را که به‌تازگی تصویب شده، بالاترین کاهش میزان مالیات در طول تاریخ این کشور خواند و اعلام کرد هدف از آن، این بود که خانواده‌های متوسط و صاحبان مشاغل کوچک بتوانند درصد بیشتری از درآمدی را که به سختی به دست آورده‌اند، برای خود نگه دارند و از آن برای هزینه در بازار استفاده کنند و اعلام کرد انتظار می‌رود کاهش مالیات بر شرکت‌ها از 35 به 21 درصد، متوسط درآمد خانوارهای آمریکایی را حدوداً چهار هزار دلار در سال افزایش دهد. اما همه اینها مقدمه‌ای بود برای حرف اصلی رئیس‌جمهور: آمریکا آماده و مشتاق پذیرش سرمایه‌های شماست: «ایالات متحده هیچ زمانی شرایطی بهتر از الان برای رشد، بازگشت سرمایه و پیشرفت نداشته است.» وی در کنار کاهش مالیات و خروج از رکود و چشم‌انداز رشد اقتصادی، با لحنی ملایم‌تر درباره سازوکار تجارت در جهان با شنوندگانش سخن گفت. این لحن ملایم‌تر هم درباره صادرات و واردات کالاها و هم در مورد پیمان‌های تجاری فی‌مابین کشورها وجود داشت که با توجه به اظهارنظر وی در مورد خروج از نفتا، عجیب به نظر می‌رسید. رئیس‌جمهور ایالات متحده در سخنرانی خود تاکید کرد سیاست اقتصادی «اول ایالات متحده» وی در هنگام انتخابات، به معنی تنها ایالات متحده نبوده است و این کشور آمادگی دارد با همکاری با سایر کشورها، علاوه بر شهروندان خود شرایط رفاهی بهتری را برای همه مردم جهان ایجاد کند. سخنرانی ترامپ، چه در جذب سرمایه‌های خارجی موثر باشد یا نه، یک نکته مهم داشت: مردم و رهبرانی را که انتظار یک غافلگیری از سوی رئیس‌جمهور عجیب ایالات متحده را داشتند، به نوعی دیگر غافلگیر کرد. به قول خبرنگار سی‌ان‌ان، این سنتی‌ترین و کسالت‌بارترین سخنرانی ممکن بود اما همین توانست بزرگ‌ترین غافلگیری را ایجاد کند و سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی را متقاعد کند منتظر نشانه‌های جدیدتری از تغییر رفتار ترامپ بمانند.

امانوئل ماکرون

رئیس‌جمهور فرانسه که امسال برای اولین بار در داووس سخن می‌گفت، در سخنرانی یک‌ساعته‌ای که طولانی‌تر از سخنرانی اکثر رهبران جهان بود، تلاش کرد تا سرمایه‌گذاران و سایر فعالان کسب‌وکار را تحت تاثیر قرار دهد. وی در سخنرانی خود درباره تقریباً تمام موضوعات محبوب داووس در حالی که زبان صحبت را از فرانسه به انگلیسی و بالعکس تغییر می‌داد، صحبت کرد و البته صحبت‌های خود را با ساختن جوکی در مورد همتای خبرساز آمریکایی خود آغاز کرد که به انگلیسی هم بیان شد تا کاخ سفید آن را کاملاً بشنود: «شما وقتی به اینجا می‌رسید و این حجم از برف را می‌بینید، تازه متوجه خواهید شد چرا بعضی‌ها اعتقادی به پدیده گرم شدن زمین ندارند، اما خوشبختانه برگزارکنندگان کنفرانس، کسانی را که به این پدیده باور ندارند به داووس دعوت نکرده‌اند.» اشاره وی به سخنان آقای ترامپ بود که به‌کرات اعلام کرده به گرم شدن کره زمین باور ندارد و اکثریت مردم هم مانند وی آن را دروغ و مسخره می‌دانند. نیمه اول سخنان رئیس‌جمهور فرانسه که به زبان انگلیسی بیان شد، صحبتی مستقیم با سرمایه‌گذاران و فعالان کسب‌وکار در جهان بود. ماکرون فرصت‌های سرمایه‌گذاری در فرانسه در بخش‌های مختلف را تشریح کرد و در عین حال از برقراری مشوق‌ها و معافیت‌های مالیاتی به منظور جذاب‌تر کردن سرمایه‌گذاری در کشورش سخن گفت. وی همچنین وعده داد که سیستم اداری فرانسه را که می‌توان گفت یکی از شدیدترین و بدترین بوروکراسی‌های اروپا را دارد، تصحیح خواهد کرد. وی همچنین اعلام کرد فرانسه، خواهان اروپایی قدرتمندتر است و در این راه از هیچ کمکی دریغ نخواهد کرد چراکه کشورش هیچ موفقیتی را به‌تنهایی کسب نکرده و نخواهد کرد. نیمه دوم سخنان وی اما که به زبان فرانسه بود لحنی متفاوت داشت. در این بخش وی درباره آموزش، جهانی شدن و رشد اقتصادی تروریسم، مهاجران، تغییرات آب‌و‌هوایی و هوش مصنوعی و‌... سخن گفت. وی اعلام کرد آموزش، چه به صورت کلی و چه آموزش زنان و دختران باید اولویت اول فرانسه و جهان باشد: «ما به مغزهای جدید بیشتر نیاز داریم تا بازوهای جدید.» اما در عین حال ماکرون از سیاست‌های انعطاف‌پذیرتر در بازار نیروی کار دفاع کرد، سیاست‌هایی که در عین تضمین امنیت برای کارگران؛ کارفرمایان را نیز ترغیب کند تا سرمایه‌های خود را برای ایجاد کسب‌وکار در فرانسه هزینه کنند.

آنگلا مرکل

صدراعظم آلمان که در دو سال گذشته در داووس حاضر نشده بود نیز همانند همتای فرانسوی خود، با صحبت بدون ذکر نام از ترامپ سخنرانی خود در سازمان تجارت جهانی را آغاز کرد. مرکل ضمن انتقاد از سیاست اقتصادی «اول آمریکا» ترامپ، درباره اثری که این سیاست بر ظهور چیزی که وی «خودخواهی ملی» نامید خواهد داشت هشدار داد. مرکل تاکید کرد توجه به این سیاست‌ها و بروز تظاهرات ملی که ناگزیر متعاقب آن خواهد آمد، نادیده گرفتن تمام درس‌هایی است که درگیری‌های بزرگ قرن بیستم، از جمله جنگ جهانی اول، به ما آموخته‌اند. شاید کلیدی‌ترین جمله صدراعظم آلمان این بود: «حالا و صد سال بعد از جنگ جهانی اول، ما باید از خود بپرسیم آیا واقعاً درسی از آن گرفته‌ایم؟» 

وی همچنین انتخاب ماکرون در فرانسه را فرصتی مغتنم برای ایجاد اروپایی قدرتمندتر دانست و تاکید کرد به‌رغم بهبود نسبی اوضاع اقتصادی، هنوز کارهای بسیاری برای انجام در حوزه اقتصاد باقی‌مانده است. وی همچنین با انتقاد از ظهور پوپولیست‌های راستگرا در اروپا، همزمان با سیاست‌های جداسازی و محافظه‌کارانه ایالات متحده، این‌گونه اقدامات را نه‌تنها بی‌فایده، که سمی برای اجتماع قلمداد کرد. وی البته تاکید کرد که آلمان هم با مشکلاتی، خصوصاً در زمینه قطبی شدن جامعه روبه‌رو است. این قطبی شدن که دهه‌ها در جامعه آلمان دیده نشده بود به نظر خانم صدراعظم، بیشتر به دلیل بحران مالی و پناهندگان در سال‌های اخیر است و می‌توان با اتخاذ سیاست‌های درست بر آن فائق آمد. خانم مرکل همچنین با ترک زودهنگام داووس، قبل از رسیدن ترامپ به اجلاس پیامی واضح درباره ارتباط دو کشور، به دنیا مخابره کرد.

ترزا می

یکی از چالش‌برانگیزترین سخنرانی‌های داووس، صحبت‌های نخست‌وزیر انگلستان بود. خانم می که سعی کرده بود با محدود کردن زمان حضور در اجلاس، به نوعی وضعیتی را که انتظار می‌رفت ایجاد شود مدیریت کند، در این کار چندان موفق نبود. عمده‌ترین و احتمالاً تنها مشکل، این بود که مذاکرات و روند خروج بریتانیا از اتحادیه، آن‌گونه که انتظار می‌رفت یا حداقل ادعا می‌شد بدون مشکل با لحاظ منافع بریتانیا پیش نرفته است و حالا خانم می نه‌تنها در کشورش باید پاسخگوی منتقدان باشد، که در داووس هم ممکن بود با نقل‌هایی از سخنرانی سال گذشته خودش به راحتی به چالش کشیده شود. وی که سال گذشته با خوش‌بینی کامل از «بریتانیای جهانی‌» سخن گفته بود، این بار تاکید کرد انگلستان طرفدار آزادی تجارت بین کشورهای مختلف جهان است و به منظور حصول به آن با کشورهای مختلف، قراردادهای دو‌جانبه‌ای خواهد داشت. وی در حالی سخنرانی خود را آغاز کرد و به پایان برد که تنها نیمی از اتاقی که برای سخنرانی نخست‌وزیر در نظر گرفته شده بود، از جمعیت پر شد. سخنرانی وی طیف وسیعی از مسائل خصوصاً تکنولوژیک را پوشش می‌داد. مسائلی از جمله نگرانی از نرخ بیکاری با همه‌گیر شدن انواع تکنولوژی‌های هوش مصنوعی تا مسائل و مسوولیت‌های اخلاقی بنگاه‌ها و شرکت‌های اقتصادی. خانم می همچنین تاکید داشت که انگلستان با توجه به ظرفیت بالای این کشور در زمینه هوش مصنوعی نه‌تنها در زمینه ساخت انواع هوش‌های مصنوعی می‌تواند رهبری جهان را به دست گیرد، که در زمینه وضع قوانین نوآورانه برای استفاده از این تکنولوژی هم می‌تواند پیشتاز باشد. اما اگر می قصد داشت داووس را با بحث درباره زیرساخت‌های تکنولوژیک دولت تحت تاثیر قرار دهد، می‌توان گفت شکست خورد. بسیاری از شنوندگانش حتی قبل از پایان سخنرانی وی محل را ترک کردند. باید دید که آیا می می‌تواند شکست داووس را در سیاست داخلی کشورش جبران کند یا نه؟

جاستین ترودو

ترودو نیز مانند همتایان اروپایی خود محور سخنانش را دفاع از تجارت آزاد در برابر سیاست «اول آمریکا» ترامپ قرار داده بود. وی علاوه بر این بر لزوم برقراری تساوی جنسیتی در بازار کار چه در مرحله استخدام و چه میزان پرداخت‌ها تاکید داشت: «ما باید برابری را در همه مراحل در بازار کار برقرار کنیم، نه به این خاطر که این کار از نظر اخلاقی یا انسانی بهتر است بلکه به این خاطر که این تنها راه‌حل هوشمندانه مقابله با مشکلات در حال و آینده است. حضور بیشتر زنان در محیط‌های کاری می‌تواند باعث راه‌حل‌های نوآورانه در بازارهای کار شود و باعث شود بتوانیم مشکلات را ساده‌تر حل کنیم.» وی همچنین اعلام کرد پیمان تجاری اقیانوس آرام یا ترنس پاسیفیک که یکی از اولین اقدامات دونالد ترامپ پس از حضور در کاخ سفید، اعلام خروج ایالات متحده از این پیمان بود، همچنان و بدون حضور همسایه جنوبی کانادا برقرار خواهد ماند. وی باز هم همانند دیگر رهبران سیاست جهان، بدون نام بردن از ترامپ گفت کشور وی نهایت تلاشش را به کار خواهد بست تا «همسایه جنوبی ما متقاعد شود که نفتا قراردادی بسیار سودمند هم برای کشورهای درگیر در آن و هم برای کل جهان خواهد بود». وی همچنین تاکید کرد کانادا، از سیاست ایالات متحده در زمینه کاهش مالیات‌ها پیروی نخواهد کرد. آقای ترودو از طرف اتحادیه‌های تجاری کانادا تحت فشار قرار دارد تا مالیات‌ها را در راستای ایجاد فضای رقابتی با همسایه جنوبی خود کاهش دهد و به نظر می‌رسد سخنان وی در این‌باره در داووس، قرار است اتمام حجتی با این اتحادیه‌ها باشد که به گفته آقای ترودو نه‌تنها از کاهش مالیات‌ها بهره‌مند نخواهند شد بلکه باید قبول کنند فضای کسب‌وکار تغییر کرده و باید رفاه کارکنانشان را نیز جزو اولویت‌های اول خود، حتی بالاتر از سود بدانند.

نارندرا مودی

نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند که به عنوان رهبر کشوری که رکورد سریع‌ترین رشد اقتصادی جهان را در اختیار دارد، سخنران افتتاحیه اجلاس بود، تروریسم، تغییرات آب‌و‌هوایی و جبهه‌گیری‌ها علیه جهانی شدن را سه خطر عمده‌ای دانست که در حال حاضر جهان را تهدید می‌کند. «یخ‌های قطب شمال در حال آب شدن هستند و جزایر زیادی به همین دلیل زیر آب می‌روند یخچال‌ها در حال عقب‌نشینی هستند و مناطق بسیاری از جهان در حال دست‌وپنجه نرم کردن با سیل یا خشکسالی هستند. تغییرات آب‌و‌هوایی بسیار سریع‌تر و شدیدتر از چیزی پیشرفت می‌کنند که بتوان آنها را ندیده گرفت. باید تمام جهان متحد شود تا بتوانیم آن را کنترل کنیم. همه در مورد این موضوع صحبت می‌کنیم اما باید پذیرفت کمتر کشوری واقعاً به تعهدات خود عمل می‌کند.» وی همچنین درباره خطر خشونت و تروریسم برای جامعه جهانی صحبت کرد و ایجاد تمایز میان تروریست‌های خوب و بد را خطری مهم برای جوامع بشری دانست. وی همچنین بدون نام بردن از ترامپ، به سرزنش سیاست‌های محافظه‌کارانه‌ای پرداخت که بعضی کشورها را از زنجیره جهانی‌سازی خارج کرده است. مودی تاکید کرد کشورهای در حال توسعه، بیشترین زیان را از چیزی که وی توقف اسمی یا رسمی توافقنامه‌های تجاری مختلف در سطح جهان دانست، می‌بینند: «نیروهای محافظه‌کار به مقابله با روند جهانی‌سازی برخاسته‌اند و قصد آنها تنها توقف این فرآیند نیست بلکه تلاش دارند این روند را که دهه‌ها پیش آغاز شده است، به عقب بازگردانند و خطر این برای جهان کمتر از تغییرات آب‌و‌هوایی یا تروریسم نیست.»